Énxet'ák Israel apkelenmexamakpekxa'
(2 Cr 10.1—11.4)1 Apmahágkek axta Siquem ma'a Roboam, hakte axta apkelmeyákxak apyókxoho énxet'ák Israel yaqwayam etnéssesek wesse' apwányam ma'a. 2 Apleg'ak axta amya'a Jeroboam, apketche nak Nabat, neyseksa apha m'a Egipto, apheykenxa axta apxegáneykmo apyaqmassama m'a wesse' apwányam Salomón. 3 Xama axta apcháneyákpo kólyentawakxa', keñe m'a Jeroboam tén han apyókxoho énxet'ák Israel, apkelmahágko apmako elpaqhetchesakpohok ma'a Roboam, entáhak axta amya'a apcháneyákpo s'e:
4 —Yentexek axta senteméssessamakxa negko'o m'a apyáp axta; yexyawásekxa sa' kaxwók xép ektémakxa nak ekyentaxno sẽlásenneykha, tén han ekyentaxno negheykha segméssama nak negko'o, keñe sa' anlanha chá'a.
5 Apchátegmowágkek axta Roboam:
—Kóltaqhoho sa', hélyo'óta sa' makham ektáha enxoho ántánxo ekhem.
Apkeltaqháwok axta m'a énxet'ák, 6 keñe axta wesse' apwányam Roboam apkelmaxneyáncha'a m'a apkelámha apmonye'e ektáha axta apkeláneykha m'a Salomón, apyáp axta, megyetsapmakxa axta makham. Aptáhak axta apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko kéltamhókxa kéxegke atnehek wátegmowagkok ma'a énxet'ák nak?
7 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Apkelánéssek sa' agkok xép aqsok se'e énxet'ák nak, tén han aptaqmelchásawo enxoho chá'a appeywa apchátegmoweykegkokxa', etnahagkok sa' chá'a apkeláneykha.
8 Axta eyke elyahákxak Roboam ektáhakxa apkelpeywa m'a apkelámha apmonye'e nak, keñe apkelmaxnegwákxo han ma'a wokma'ák apkektegeykegkoho xamo' axta, ektáha axta apkeláneykha. 9 Aptáhak axta apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko sa' kóltéhek hélának kéxegke yaqwánxa enxoho ko'o atnehek wátegmowagkok ma'a énxet'ák apkeltamho nak waxyawassásekxak apteméssessamakxa ekyentaxno m'a táta?
10 Aptáhak axta apkelátegmowágko xa wokma'ák apkektegeykegkoho xamo' nak:
—Sa' etnehek yátegmowágkok, cháxa énxet'ák apkeltamho nak yexyawassásekxak apteméssessamakxa ekyentaxno m'a apyáp axta: ‘Yentexek axta apteméssessamakxa m'a táta axta, ko'o sa' eyke ekyágwánxa agkok; 11 yentexek axta apteméssessamakxa m'a táta, ko'o sa' eyke ayánchessamhok ekyentaxno sekteméssesakxa'; táma axta apkelyekpexcheteykegkok chá'a m'a, keñe sa' ko'o alyekpexchetagkok ma'a kelyekpexchetma hópenyámet naw'ék.’
12 Ántánxo ekhem axta entáhak keñe apmeyákxo makham Jeroboam yetlo apyókxoho énxet'ák ma'a aphakxa nak Roboam, aptáhakxa axta apkeláneya m'a wesse' apwányam. 13 Kayhek axta eyke appeywa wesse' apwányam Roboam apkelátegmowágko m'a, axta elyahákxak aptáhakxa apkelpeywa apkeltamhókxa etnehek ma'a apkelámha apmonye'e nak, 14 axta aqsa aptáhak apkeláneya m'a apkeltamhókxa axta etnehek ma'a wokma'ák, aptáha axta apcháneya s'e: “Yentexek axta apteméssessamakxa m'a apyáp axta, sa' ekyágwánxa agkok ekyentaxno apteméssesakxa m'a apketche, táma axta apkelyekpexcheteykegkok ma'a apyáp axta, kelyekpexchetma hópenyámet naw'ék sa' eyke elyekpexchetagkok ma'a apketche nak. 15 Axta elyahákxak wesse' apwányam aptáhakxa apkelpeywa m'a énxet'ák nak, hakte Wesse' egegkok axta apmopmenyého katnehek xa ektáha nak, yaqwayam enxoho katnehek ma'a apkeltennassama axta katnehek Wesse' egegkok ma'a Jeroboam, Nabat axta apketche, apchásenneykekxo axta m'a Ahías, apkeñama axta Siló. 16 Xama axta apkelwet'a énxet'ák Israel melyahákxo aptáhakxa apkelpeywa m'a wesse' apwányam, aptáhak axta apcháneya s'e:
“¡Mogmenyeyk negko'o David!
¡Méko xama aqsok
sempekkencháseykekxa
Jesé axta apketche!
¡Énxet'ák Israel,
óltaqhekxa'!
¡Eltaqmelcheshok sa'
apagkok ekheykha
apxagkok ma'a David!”
Yetlókok axta apkeltaqheykekxa apxanák apyókxoho m'a israelitas. 17 Aptemegkek axta makham wesse' apwányam Roboam nepyeseksa m'a israelitas, apheykencha'a axta m'a tegma apkelyawe nak Judá. 18 Xama axta apcháphasa Roboam ma'a Adoram, apteme axta apkemha apmonye' apagkok apkeltémo chá'a eltemeykha m'a énxet'ák, apchaqhak axta apkelyetna'a meteymog ma'a apyókxoho énxet'ák Israel. Tén axta wesse' apwányam Roboam apkenátweykxo ekpekhe agko' ma'a yátnáxeg apyenyawasso apagkok, apmahágkek axta apkenyaha m'a Jerusalén. 19 Cháxa ektémakxa axta apkenmexeykekxo énxet'ák Israel ma'a David axta aptawán'ák neptámen, ekwokmoho makham se'e kaxwo' nak.
20 Xama axta apkelleg'a amya'a énxet'ák Israel apwákxo makham Jeroboam ma'a, apkeltamhók axta kólyentawakxak yaqwayam enxoho ewakxak aphágkaxa m'a énxet'ák, keñe kélteméssesa wesse' apwányam ma'a ekyókxoho apheykegkaxa nak Israel, méko axta xama apyetleykekxa m'a David axta aptawán'ák neptámen, wánxa axta aqsa m'a Judá énxet'ák apagkok.
21 Xama axta apwákxo Roboam ma'a Jerusalén, apchánchesákxeyk axta ciento ochenta mil sẽlpextétamo, ektáha axta kélyéseykha nepyeseksa m'a apyókxoho Judá apnámakkok, tén han ma'a Benjamín apnámakkok, yaqwayam elnapakpok ma'a énxet'ák Israel, tén emekxak ma'a apchókxa'. 22 Appaqhetchessek axta eyke Dios ma'a Semaías, apteme axta Dios énxet apagkok. Aptáhak axta apcháneya s'e: 23 “Eltennés sa' Roboam, apketche nak Salomón, wesse' apwányam nak yókxexma Judá, tén han ma'a apyókxoho Judá aphawóxama nak, tén han ma'a Benjamín, keñe han ma'a apyókxoho énxet'ák nak, 24 séltamho ko'o melnapakpehek ma'a apkelpeywomo xamo' nak israelitas. Tásek eltaqhekxak aqsa apxanák ma'a apyókxoho nak, hakte cháxa séltamhókxa nak ko'o etnahagkok xa.”
Xama axta apkelleg'a aptáhakxa apkeláneya m'a Wesse' egegkok, apkeltaqhákxeyk axta apxanák, ekhawo apkeltamhókxa axta etnahagkok ma'a Wesse' egegkok.
Jeroboam aptekkesso nélpeykessamo aqsok kéleykmássesso
25 Apxátekhásekxeyk axta makham Jeroboam ma'a tegma apwányam nak Siquem, apyetnama nak ma'a egkexe Efraín, keñe axta aphakmo m'a. Tén axta apxátekhásekxo han ma'a Penuel. 26 Axta eyke entáhak élchetámeykha apwáxok se'e: “Emekxak kexaha katnehek makham David aptawán'ák neptámen se'e apchókxa nak, 27 apkelmeyákxo enxoho makham Jerusalén xa énxet'ák nak, yaqwayam elnáhapwakxak aqsok kélnaqtósso m'a Wesse' egegkok nak tegma appagkanamap apagkok. Kaltaqmalmakha makham apwáxok elanok ma'a Roboam, wesse' apwányam nak Judá, keñe heyaqhek, elyo'ókxak makham ma'a Roboam, wesse' apwányam nak Judá.”
28 Yetlókok axta han apkeltémo kalanaxchek ánet weyke étkok kéleykmássesso sawo ekyátekto ekmomnáwa m'a wesse' apwányam, natámen ekteme élchetamso apwáxok xa ektáha nak, keñe aptáha apkeláneya énxet'ák se'e: “Israelitas, wánxa kólteme kélmeyeykekxa Jerusalén, hakte hágkaxwe kólmeyekxak ma'a. Keso aqsok kéláyókxa kélagkok se'e, ektáha axta élántekkesso m'a Egipto.” 29 Tén axta appekkena xama m'a yókxexma Betel, keñe mók appekkena m'a yókxexma nak Dan. 30 Cháxa élánéseykegko axta melya'assáxma énxet'ák Israel xa, hakte elmeyekxohok axta chá'a énxet'ák ma'a Betel tén han Dan, yaqwayam elpeykessekxoho'. 31 Apkelánegkek axta han kélpeykessamókxa kéleykmássesso m'a egkexe nak chá'a, aptemessásegkek axta han apkelmaxnéssesso énxet'ák agkok ma'a énxet'ák apheykha axta m'a, metnaha axta levitas. 32 Appekkenchessegkek axta han kélessawássessamókxa chá'a kélpeykessamókxa', ekhem quince, pelten ocho, ektéma nak chá'a élánamáxche kélessawássessamo m'a Judá, apnegkenma apagko' axta han chá'a aptemék aqsok apkelnapma m'a néten nak ekwatnamáxchexa aqsok. Cháxa apkeláneya axta chá'a m'a Betel nak, apkelméssama chá'a aqsok apkelnapma m'a weyke étkók kéleykmássesso apkelane axta, keñe han aptemessásegko apkelmaxnéssesso énxet'ák agkok, kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéleykmássesso apkelane axta. 33 Apnegkenchek axta aqsok apkelnapma Jeroboam ma'a néten nak ekwatnamáxchexa aqsok, apkelane axta m'a Betel, ekhem quince, pelten ocho. Cháxa pelten kélessawássessamo appekkenma apagko' axta eñama élchetámeykha agko' apwáxok, apteméssessama axta apkeláneykegkaxa apkelpeykessamókxa chá'a aqsok kéláyókxa m'a israelitas, cháxa pelten apwatnakxa axta han ma'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok.
División del reino
(2~Cr 10.1—11.4)1 Roboán fue a Siquén, porque todo Israel había ido allá para proclamarlo rey. 2 Pero lo supo Jeroboán hijo de Nabat, que estaba todavía en Egipto, adonde había huido del rey Salomón y donde se había quedado a vivir. 3 Cuando lo mandaron llamar, Jeroboán y todo el pueblo de Israel fueron a hablar con Roboán, y le dijeron:
4 —Tu padre fue muy duro con nosotros; ahora alivia tú la dura servidumbre que él nos impuso, y te serviremos.
5 Roboán les contestó:
—Váyanse, y vuelvan a verme dentro de tres días.
La gente se fue, 6 y mientras tanto el rey Roboán consultó a los consejeros que habían servido a Salomón, su padre, cuando este vivía. Les preguntó:
—¿Qué me aconsejan ustedes que responda yo a esta gente?
7 Ellos le dijeron:
—Si hoy te pones al servicio de este pueblo y les respondes con buenas palabras, ellos te servirán siempre.
8 Pero Roboán no hizo caso de lo recomendado por los consejeros, sino que consultó a los muchachos que se habían criado con él y que estaban a su servicio. 9 Y les preguntó:
—¿Qué me aconsejan ustedes que responda yo a esta gente? ¡Me han pedido que aligere la dura carga de trabajo que mi padre les impuso!
10 Aquellos jóvenes, que se habían criado con él, le respondieron:
—A esta gente que te ha pedido que aligeres la dura carga de trabajo que tu padre les impuso, respóndeles lo siguiente: “Si mi padre fue duro, yo lo soy mucho más. 11 Y si él les impuso trabajo forzado, yo lo haré más pesado todavía; y si él los azotaba con correas, yo los azotaré con látigos de puntas de hierro.”
12 Al tercer día, Jeroboán volvió a presentarse ante Roboán, acompañado de todo el pueblo, como el rey les había dicho. 13 Pero el rey no hizo caso de lo recomendado por los consejeros, 14 sino que les repitió lo que le habían aconsejado los muchachos, es decir, que si su padre les había impuesto una carga pesada de trabajo, él les impondría una carga de trabajo aun más pesada, y que si su padre los había azotado con correas, él los azotaría con látigos de puntas de hierro. 15 Así que el rey no hizo caso del pueblo, porque Dios había dispuesto que así sucediera, para que se cumpliera lo que el Señor había prometido a Jeroboán hijo de Nabat por medio de Ajías, el de Silo. 16 Y cuando todo el pueblo de Israel vio que el rey no le había hecho caso, le respondió de este modo:
«¡No tenemos nada que ver con David!
¡Ninguna herencia compartimos
con el hijo de Yesé!
¡A sus casas, israelitas!
¡Y que David cuide de su familia!»
Al momento, los israelitas se fueron a sus casas, 17 mientras que Roboán siguió reinando sobre los israelitas que vivían en las ciudades de Judá. 18 Y cuando Roboán envió a Adorán, el encargado del trabajo obligatorio, todo Israel lo mató a pedradas. Entonces el rey Roboán subió rápidamente a su carro y huyó a Jerusalén. 19 Fue así como Israel se rebeló contra la dinastía de David, hasta el día de hoy.
20 Al enterarse los de Israel de que Jeroboán había vuelto, lo mandaron llamar para que se presentara ante la comunidad, y lo proclamaron rey de todo Israel, sin que nadie siguiera fiel a la dinastía de David, aparte de la tribu de Judá.
21 Cuando Roboán llegó a Jerusalén, juntó ciento ochenta mil soldados escogidos de todas las familias de Judá y de la tribu de Benjamín, para luchar contra Israel y recuperar su reino. 22 Pero Dios habló a Semaías, hombre de Dios, y le ordenó: 23 «Di a Roboán hijo de Salomón y rey de Judá, y también a todas las familias de Judá y de Benjamín, y al resto del pueblo, 24 que les ordeno que no luchen contra sus hermanos israelitas. Que se vuelvan todos a sus casas, porque así lo he dispuesto.»
Al oír ellos lo que el Señor les decía, regresaron, como les ordenaba el Señor.
Jeroboán implanta la idolatría
25 Jeroboán reconstruyó la ciudad de Siquén, que está en los montes de Efraín, y se estableció en ella. Luego reconstruyó también Penuel. 26 Pero pensó: «La dinastía de David puede recuperar el reino, 27 si esta gente sigue yendo a Jerusalén para ofrecer sacrificios en el templo del Señor. Volverán a sentir afecto por Roboán, rey de Judá, y entonces me matarán y se volverán a Roboán, rey de Judá.»
28 Después de haber consultado el asunto, el rey mandó hacer dos becerros de oro, y dijo al pueblo: «Ustedes, israelitas, no tienen necesidad de volver a Jerusalén. Aquí tienen a sus dioses, que los sacaron de Egipto.» 29 Entonces puso uno en Betel y el otro en Dan.
30 Esto fue causa de que Israel pecara, pues la gente iba a Betel y a Dan para adorarlos. 31 Construyó también santuarios en lugares altos, y tomó a gente del pueblo, que no eran levitas, y los nombró sacerdotes. 32 Además estableció una fiesta religiosa en el día quince del mes octavo, como la fiesta que se celebraba en Judá, y él mismo ofreció sacrificios sobre el altar. Esto lo hizo en Betel, y ofreció sacrificios a los becerros que había fabricado y nombró sacerdotes para los santuarios paganos que había construido. 33 Así pues, el día quince del mes octavo Jeroboán ofreció sacrificios sobre el altar que había construido en Betel. Este mes era el mismo en que subió al altar a quemar incienso y el de la fiesta que él inventó a su antojo, y a la que declaró fiesta religiosa para los israelitas.