La reunión en Jerusalén
1 Por aquel tiempo, algunos que habían llegado de Judea a Antioquía comenzaron a enseñar a los hermanos que no podían salvarse si no se circuncidaban conforme a la práctica establecida por Moisés. 2 Pablo y Bernabé tuvieron una fuerte discusión con ellos, pero finalmente se acordó que Pablo, Bernabé y algunos otros fueran a Jerusalén para tratar este asunto con los apóstoles y ancianos de la iglesia de aquella ciudad.
3 Enviados, pues, por los de la iglesia de Antioquía, al pasar por las regiones de Fenicia y Samaria contaron cómo los no judíos habían decidido seguir a Dios, y todos los hermanos se alegraron mucho con estas noticias.
4 Cuando Pablo y Bernabé llegaron a Jerusalén, fueron recibidos por la iglesia y por los apóstoles y ancianos; allí contaron todo lo que Dios había hecho con ellos. 5 Pero algunos fariseos que ya eran creyentes se levantaron y dijeron:
—Hay que exigir a los creyentes no judíos que se circunciden y cumplan la ley de Moisés.
6 Entonces los apóstoles y los ancianos se reunieron para estudiar este asunto, 7 y después de mucho discutir, Pedro se levantó y les dijo:
—Hermanos, ustedes saben que hace tiempo Dios me escogió de entre ustedes para anunciar la buena noticia a los no judíos, para que ellos crean. 8 Y Dios, que conoce los corazones, dio muestra de que los aceptaba porque les dio a ellos el Espíritu Santo, lo mismo que a nosotros. 9 Dios no ha hecho ninguna diferencia entre ellos y nosotros, ya que también ha purificado sus corazones por medio de la fe. 10 Ahora pues, ¿por qué desafían a Dios e imponen sobre estos discípulos una carga que ni nosotros ni nuestros antepasados hemos podido llevar? 11 Nosotros creemos que somos salvados por la gracia infinita del Señor Jesús, lo mismo que ellos.
12 Cuando Bernabé y Pablo comenzaron a hablar de las señales y milagros que por medio de ellos Dios había hecho entre los no judíos, todos guardaron silencio para escucharlos. 13 Y cuando terminaron de hablar, Santiago dijo:
—Hermanos, escúchenme: 14 Simón nos ha explicado ya cómo Dios desde el principio había mostrado su interés en los no judíos, para tomar de entre ellos un pueblo para sí mismo. 15 Esto concuerda con lo dicho por los profetas; como está escrito:
16 “Después de esto volveré
y restauraré la morada de David;
reconstruiré sus ruinas
y la volveré a levantar,
17 para que el resto de la humanidad
busque al Señor,
junto con todos los pueblos
consagrados en mi nombre.
18 Así dice el Señor,
que dio a conocer estas cosas
desde tiempos antiguos.”
19 »Por lo tanto, considero que no hay que imponerles cargas innecesarias a aquellos que, no siendo judíos, han decidido seguir a Dios. 20 Basta con escribirles que se abstengan de todo lo contaminado por los ídolos, de la inmoralidad sexual y de comer sangre y carne de animales estrangulados. 21 Porque desde tiempos antiguos hay en cada pueblo quienes predican la ley de Moisés, la cual se lee en las sinagogas cada sábado.»
La carta a los no judíos
22 Los apóstoles y los ancianos, con toda la iglesia, decidieron escoger a algunos de entre ellos y enviarlos a Antioquía, junto con Pablo y Bernabé. Nombraron entonces a Judas, conocido también como Barsabás, y a Silas, hombres de importancia entre los hermanos, 23 y con ellos mandaron la siguiente carta:

«De nosotros, sus hermanos, los apóstoles y los ancianos, a los hermanos no judíos de Antioquía, Siria y Cilicia. Saludos.
24 »Hemos sabido que algunos de entre nosotros han ido de aquí sin nuestra autorización, y los han molestado a ustedes con sus palabras, y los han confundido. 25 Por eso, de común acuerdo, nos ha parecido bien nombrar a algunos de entre nosotros y enviarlos a ustedes, junto con nuestros queridos hermanos Bernabé y Pablo, 26 quienes han puesto sus vidas en peligro por la causa de nuestro Señor Jesucristo. 27 Así que les enviamos a Judas y a Silas, que hablarán con ustedes personalmente para explicarles todo esto. 28 Pues al Espíritu Santo y a nosotros nos ha parecido bien no imponer sobre ustedes ninguna carga, aparte de esto, que debe cumplirse sin falta: 29 que no coman carne de animales ofrecidos en sacrificio a los ídolos, ni sangre ni carne de animales estrangulados, y que eviten toda inmoralidad sexual. Si se abstienen de estas cosas, actuarán correctamente. Que estén muy bien.»

30 Así que ellos, después de despedirse, se dirigieron a Antioquía. Allí reunieron a la congregación y le entregaron la carta. 31 Cuando los hermanos la leyeron, se alegraron mucho por el consuelo que les daba. 32 Y como Judas y Silas también eran profetas, con sus palabras dieron ánimo y consuelo a los hermanos. 33 Al cabo de algún tiempo, los hermanos los despidieron con saludos de paz para que volvieran a quienes los habían enviado. 35 Pero Pablo y Bernabé se quedaron en Antioquía y, junto con otros muchos, siguieron enseñando y anunciando la palabra del Señor.
Pablo se separa de Bernabé
36 Tiempo después, Pablo le dijo a Bernabé:
—Vayamos a visitar otra vez a los hermanos en todas las ciudades donde hemos anunciado la palabra del Señor, para ver cómo están.
37 Bernabé quería llevar con ellos a Juan, conocido también como Marcos; 38 pero a Pablo no le pareció conveniente llevarlo, porque Marcos los había abandonado en Panfilia y no había continuado con ellos en la obra. 39 Fue tan serio el desacuerdo, que terminaron separándose: Bernabé se llevó a Marcos y se embarcó para Chipre, 40 y Pablo, por su parte, escogió a Silas y, encomendado por los hermanos a la gracia del Señor, salió de allí, 41 y pasó por Siria y Cilicia, animando a los hermanos en las iglesias.
Ñembyaty Jerusalénpe
1 Umíva umi árape, umi oho vaekue Judéagui Antioquíape, oñepyrũ ombo'e umi Jesús reroviaha judio'ỹvape, ndojeapi'oukái ramo, Moisés he'i haguéicha ndaikatuiha oñepysyrõ. 2 Pablo ha Bernabé oñoñe'ẽ api mbarete hendive kuéra, ha ipahápe Pablo, Bernabé ha ambue kuérava ojeporavo oho haguã Jerusalénpe oñe'ẽvo ko mba'ére apóstol kuéra ha myakãhára*f** kuéra upe Jesucristo iglésia pegua ndive.
3 Umi Antioquía pegua Jesucristo iglésia rembijokuái, ohasávo Fenicia ha Samaría rupi, omombe'u mba'éichapa umi Israelgua'ỹva ojeheja ra'e ijerovia ymágui, oho haguã Tupã ndive. Ha opa oñopehẽnguéva ovy'a eterei ohendúvo.
4 Pablo ha Bernabé oguahẽvo Jerusalénpe, upepegua iglésia, apóstol ha myakãhára kuéra oguerohory chupe kuéra, ha ha'e kuéra omombe'u opa Tupã ojapo vaekue hendive kuéra. 5 Oĩ jepe fariséova oguerovia vaekue, opu'ãva ha he'i:
—Tekotevẽ ñambyapi'ouka umi Israelgua'ỹ Jesús reroviahápe, ha tojapo Moisés rembiapoukapy.
6 Upérõ oñembyaty apóstol ha myakãhára kuéra, oñe'ẽ haguã kóvare. 7 Heta oñe'ẽ rire hikuái, Pedro opu'ã ha he'i chupe kuéra:
—Che pehẽngue kuéra, peikuaa ymáma Tupã che poravo hague pende apytégui amyerakuã haguã pe marandu porã Israelgua'ỹvape, ikatu haguã ha'e kuéra oguerovia. 8 Ha Tupã, oikuaáva opavave py'apy, ohechauka oguerohoryha chupe kuéra, ome'ẽ niko chupe kuéra Espíritu Santo ñandéveicha avei. 9 Tupãme guarã peteĩchante ha'e kuéra ha ñande, omopotĩ niko avei ipy'apy pe jerovia rupi. 10 Mba'érepa aipórõ peñemoĩse Tupã rehe, peitývo ko'ã Jesús reroviaha ári mba'e pohýi, ñande ha ñande ru kuéra ypykue ikatu'ỹ vaekue jaropu'aka? 11 Upéva rangue, ñande jarovia reiete jajepysyrõha ha'e kuéraicha avei, Ñandejára Jesús imba'e porã rupi.
12 Opavave okirirĩ ha ohendu, Bernabé ha Pablo oñe'ẽ aja umi techaukarã ha hechapyrãvare, Tupã ojapo vaekue ha'e kuéra rupi umi Israelgua'ỹva apytépe. 13 Ha'e kuéra oñe'ẽmbávo, Santiago he'i:
—Che pehẽngue kuéra, pe che rendumi: 14 Simón omombe'u ñandéve mba'éichapa Tupã oguerohory ypy vaekue Israelgua'ỹvape, oiporavóvo avei ijapytépe kuéra peteĩ tetã imba'erãva. 15 Upéicha avei ohai vaekue umi maranduhára,*f** he'iháicha Tupã kuatiañe'ẽ:

16 ‘Upéi aju jeýta
ha amopu'ã jeýta
David tapỹi ojero'a vaekue:
amyatyrõ jeýta itapere
ha amopu'ã jeýta,
17 ikatu haguã umi ambue
oheka Ñandejárape
opa tetã megua ndive,
oñemboyke vaekue
che rérape guarã.
18 Ñandejára,
oikuaauka vaekue ko'ã mba'e
ymaite guive,
ome'ẽma iñe'ẽ.’
19 Aipórõ che añandu nañamoĩ vaerãiha mba'e pohýi tekotevẽ'ỹva umi Israelgua'ỹvape, ijerovia yma guarégui ojehejávape, oho haguã Tupã ndive. 20 Jahaínte chupe kuéra kuatiañe'ẽ ojei haguã opa oñekuave'ẽ vaekue tupã gua'u kuérapegui, ani omenda hekope'ỹ, ani ho'u tymba ojahoga vaekue ro'o, ha ani ho'u so'o huguy reheve. 21 Ymaite guive niko opaite táva rupi, judío kuéra tupaópe oñemyerakuãva Moisés rembiapoukapy pytu'uha árape.
Kuatiañe'ẽ Israelgua'ỹvape
22 Apóstol ha myakãhára kuéra, ha upepegua umi iglésia, oñembopy'a peteĩ oiporavo haguã ijapytégui kuérava ha omondo chupe kuéra Antioquíape, Pablo ha Bernabé ndive. Oiporavo Judáspe, hérava avei Barsabás ha Sílaspe, kuimba'e kuéra ojeapóva mba'érõ Jesús reroviaha apytépe, 23 ha hendive kuéra omondo ko kuatiañe'ẽ:
“Ore apóstol ha myakãhára kuéra pene pehẽnguéva, romomaitei umi ore pehẽngue Jesús reroviaha Israelgua'ỹvape, ha oikóva Antioquía, Siria ha Cilíciape. 24 Roikuaa oĩ hague tapicha ohóva ko'águi ore ro'e'ỹre chupe kuéra, pene myangekói vaekue iñe'ẽme ha pene mokañy. 25 Upévare roñemoĩ peteĩ ñe'ẽme roiporavo haguã ore apytégui umi oho vaerã pene rendápe, ore pehẽngue kuéra rohayhu etéva Bernabé ha Pablo ndive, 26 omoĩ vaekue hekove kyhyje'ỹre Ñandejára Jesucristo rehehápe. 27 Upéicha rupi romondo peẽme Judas ha Sílaspe. Ha'e kuéra oñe'ẽta pene ndive omyesakã haguã peẽme opa mba'e. 28 Espíritu Santo ha ore rojuhu porã, noromoĩri haguã pende ári mba'eveichagua mba'e pohýi, ndaha'éirõ ko'ã mba'e tekotevẽva: 29 Ani pe'u tymba ro'o oñekuave'ẽ vaekue tupã gua'u kuérape, ani pe'u so'o huguy reheve térã tymba ojahoga vaekue ro'o, ha ani pemenda hekope'ỹ. Pejejokórõ ko'ã mba'égui, pejapo porãta. Pomomaitei.”
30 Ha'e kuéra oporomomaitei rire, oho hikuái Antioquíape ha ombyatývo umi Jesucristo reroviahápe, omoĩ ipópe kuéra pe kuatiañe'ẽ. 31 Oñemoñe'ẽ rire upe kuatia, ovy'a eterei ombopy'a guapýgui chupe kuéra. 32 Judas ha Silas ha'égui avei maranduhára, ombovy'a ha omokyre'ỹ eterei iñe'ẽ nguérape umi oñopehẽnguévape. 33 Aremi rire, umi Jesús reroviaha omondo jey chupe kuéra maitei ha py'a guapy reheve imbouhare rendápe. 34 Silas katu oñembopy'a peteĩ ha opyta hendive kuéra. 35 Pablo ha Bernabé katu opyta jey Antioquíape ha heta ambue ndive oporombo'e ohóvo ha omyerakuã Ñandejára marandu porã.
Pablo ojei Bernabégui
36 Upéi Pablo he'i Bernabépe:
—Jaha jey ñane pehẽngue Jesús reroviaha rendápe umi táva ñamyerakuã hague rupi Ñandejára ñe'ẽ, jahecha haguã mba'éichapa oiko hikuái.
37 Bernabé oguerahase Juan, Marcos avei héravape. 38 Pablo katu ndojuhu porãi upéva, Marcos oheja haguére chupe kuéra Panfíliape ha ndoikói hendive kuéra upe tembiapópe. 39 Ojoavy mbaretégui, ojei ojuehegui. Bernabé ogueraha Márcospe ha ojupi várkope ha oho Chíprepe, 40 Pablo katu oiporavo Sílaspe, ha Jesús reroviaha ohejávo chupe kuéra Ñandejára mborayhu pópe, ha'e osẽ upégui, 41 ha ohasa Siria ha Cilicia rupi omokyre'ỹvo pehẽngue kuéra umi Jesucristo iglésiape.