1 Más vale comer pan duro y vivir en paz
que andar en banquetes y vivir peleando.
2 El siervo capaz llega a ser amo del hijo indigno,
y a participar de la herencia como los otros hermanos.
3 El fuego pone a prueba el oro y la plata;
el Señor pone a prueba los pensamientos.
4 El malvado y el mentiroso
hacen caso de las malas lenguas.
5 Quien se burla del pobre ofende a su Creador;
el que se alegra de su desgracia no quedará sin castigo.
6 La corona de los ancianos son sus nietos;
el orgullo de los hijos son sus padres.
7 No va bien con el tonto hablar con elegancia,
ni con el hombre respetable hablar con engaños.
8 Quien practica el soborno cree tener poderes mágicos,
pues tiene éxito en todo lo que emprende.
9 Quien pasa por alto la ofensa crea lazos de amor;
quien insiste en la ofensa aleja al amigo.
10 Cala más un regaño en el entendido
que cien azotes en el necio.
11 El revoltoso solamente busca pelea,
pero le llegará un mensajero cruel.
12 Vale más toparse con una osa furiosa
que con un necio que insiste en algo.
13 Nunca el mal se apartará de la casa
del que paga mal por bien.
14 Río desbordado es el pleito iniciado;
vale más retirarse que involucrarse.
15 Perdonar al culpable y condenar al inocente
son dos cosas que el Señor no soporta.
16 ¿Para qué viene el necio, dinero en mano,
a comprar sabiduría, si no tiene entendimiento?
17 Un amigo es siempre afectuoso,
y en tiempos de angustia es como un hermano.
18 El imprudente da fianza por su amigo
y se hace responsable de él.
19 Al que le gusta ofender, le gusta pelear;
el fanfarrón provoca su propia ruina.
20 Jamás la mente perversa se encontrará con el bien;
la lengua embustera caerá en la desgracia.
21 Ser padre de un necio trae solo dolor;
ser padre de un tonto no es motivo de alegría.
22 Buen remedio es el corazón alegre,
pero el ánimo triste resta energías.
23 El malvado acepta soborno en secreto,
para torcer el curso de la justicia.
24 La sabiduría es la meta del inteligente,
pero el necio no tiene meta fija.
25 El hijo necio es para sus padres
motivo de enojo y amargura.
26 No está bien multar al inocente
ni azotar al hombre honorable.
27 Es de sabios hablar poco,
y de inteligentes mantener la calma.
28 Hasta el necio pasa por sabio e inteligente
si se calla y guarda silencio.
1 Iporãve mandi'o nandi
jeiko porã reheve
tembi'u hetágui,
ñañorãirõ reheve.
2 Tembiguái ikatupyrýva
omohendaguéne
óga jára ra'ýpe
ha imba'e rangue
reheve opytáne.
3 Tatápe ojehecha
mba'eichaguápa óro ha pláta
ha yvypóra py'apy katu
Ñandejára oikuaa.
4 Iñañáva ojapysaka
ijuru tie'ỹvare,
ha ijapúva ohendu
oñe'ẽ reívape.
5 Mboriahúre oñembohorýva
ojahéi Ijapoharére,
ndopyta rei chéne ovy'áva
hapichápe
ojehu haguére ivaíva.
6 Temineno kuéra
taita guasu mbovy'aha,
ha mitã nguéra jeroviaha katu,
itúva.
7 Itavývare ndo'ái
ñe'ẽ porã,
ha ikarai guasúvare japu.
8 Oporombopo peguáva
oimo'ã ipajeha
ha opa mba'énte
osẽ porãtaha chupe.
9 Ombohasa rei kuaáva
ojejapóva hese, ojehayhu,
ha mba'eve ndoheja reiséivagui
hapicha kuéra oñemomombyry.
10 Iporãve peteĩ jeja'o
iñarandúvape,
100 teju ruguáigui
itavývape.
11 Ipy'a tarováva
oñorãirõsénte voi,
ha oñemondóta chupe
peteĩ iñarõva.
12 Iporãve ñañuguãitĩ
vaka ñarõ ndive,
itavýva ndive ñañuguãitĩ rangue.
13 Omyengoviávape
mba'e porã ivaívape,
ivaíva ndoheja mo'ãi chupe.
14 Y osẽmba vaicha
jeiko vai oñepyrũva,
ejeheja ñorãirõgui
repa'ã mboyve pype.
15 Jeheja rei mba'e vai apohápe,
ha jejopy heko potĩva ndive,
mokõivéva
Ñandejára mbopochyha.
16 Itavýva pópe,
viru mba'evete?
Ojoguáta nga'u piko arandu
pe naiñakã porãiva?
17 Oporohayhu kuaáva,
oporohayhu opáichavo,
ñane pehẽngue hína
jajejopy vai jave.
18 Ivýrovante oipopyhy
hapichápe,
ha héra ome'ẽ hese.
19 Iñangaipáva
oñorãirõsénte voi
ha ojererovúva iñehundi.
20 Heko añáva ndovy'a mo'ãi,
ha ijapúvape ho'a vaipáta.
21 Omoñemuñáva itavýva
akã rasyrã,
ha itúva ndovy'a mo'ãi
araka'eve.
22 Py'a rory pohã guasu,
ñembyasy katu ñane mokangy.
23 Iñañáva
oñembopopegua ñemiháme,
omokarẽ haguã
teko joja rape.
24 Iñakã porãva
renonderãme oĩ arandu,
itavýva
ndoikuaái mamópa ohóta.
25 Ta'ýra tavy
ombopochy itúvape
ha isýpe ogueru vy'a'ỹ
26 Naiporãi
ñamopẽ heko porãvare,
ha ñambyepoti
kuimba'e ijohéi pyrévape.
27 Iñarandúva
iñe'ẽ rakate'ỹ
ha iñakã porãva
ndaipy'a tarováiri.
28 Itavýva okirirĩrõ
iñarandúvarõ ojeguereko,
ha ombotýrõ ijuru,
iñakã porãvarõ.