1 La mujer sabia construye su casa;
la necia, con sus propias manos la destruye.

2 El de recta conducta honra al Señor;
el de conducta torcida lo desprecia.

3 De la boca del necio brota el orgullo;
de los labios del sabio, su protección.

4 Si no hay bueyes, no hay trigo;
con la fuerza del buey, aumenta la cosecha.

5 El testigo verdadero no miente;
el testigo falso esparce mentiras.

6 El insolente busca sabiduría y no la encuentra;
para el inteligente, el saber es cosa fácil.

7 Aléjate del necio,
que de sus labios no aprenderás nada.

8 La sabiduría hace al sabio entender su conducta;
al necio lo engaña su propia necedad.

9 Los necios se burlan de sus culpas,
pero entre los hombres honrados hay buena voluntad.

10 El corazón conoce sus propias amarguras,
y no comparte sus alegrías con ningún extraño.

11 La casa de los malvados será destruida;
la de los hombres honrados prosperará.

12 Hay caminos que parecen derechos,
pero al final son caminos de muerte.

13 Hasta de reírse duele el corazón,
y al final la alegría acaba en llanto.

14 El necio está contento de su conducta;
el hombre bueno lo está de sus acciones.

15 El incauto cree todo lo que le dicen;
el prudente se fija por dónde anda.

16 El sabio teme al mal y se aparta de él,
pero al necio nada parece importarle.

17 Quien es impulsivo actúa sin pensar;
el que es reflexivo mantiene la calma.

18 Los imprudentes son herederos de la necedad;
los prudentes se rodean de conocimientos.

19 Los malvados se inclinarán ante los buenos;
los malos suplicarán a las puertas de los justos.

20 Al pobre, hasta sus propios amigos lo odian;
al rico le sobran amigos.

21 Quien desprecia a su amigo comete un pecado,
pero ¡dichoso el que se compadece del pobre!

22 Quienes buscan hacer lo malo pierden el camino;
los que buscan hacer lo bueno encuentran el amor y la verdad.

23 De todo esfuerzo se saca provecho;
del mucho hablar, solo miseria.

24 La corona del sabio es su inteligencia;
la de los necios, su necedad.

25 El testigo verdadero salva a otros la vida;
el testigo falso es causa de muerte.

26 Honrar al Señor es una firme esperanza
que da seguridad a los hijos.

27 Honrar al Señor es fuente de vida
y libra de los lazos de la muerte.

28 Gobernar a muchos es una honra para el rey;
gobernar a pocos es su ruina.

29 La paciencia revela mucha inteligencia;
la impaciencia revela gran estupidez.

30 La mente tranquila infunde vida al cuerpo,
pero la envidia corroe hasta los huesos.

31 Ofende a su Creador quien oprime al pobre,
pero lo honra quien es compasivo.

32 Al malvado lo arruina su propia maldad;
al hombre honrado lo protege su honradez.

33 La sabiduría habita en mentes que razonan,
pero entre los necios es desconocida.

34 La justicia es el orgullo de una nación;
el pecado es su vergüenza.

35 El siervo capaz se gana el favor del rey,
pero el incapaz se gana su enojo.
1 Kuña iñarandúva
hóga omopu'ã,
itavýva katu
ipo rupiete ohundi.

2 Heko katúva
omomba'e Ñandejárape,
heko vaíva katu
ndoikuaaséi chugui mba'eve.

3 Itavýva jurúgui
osẽ jejapo,
iñarandúva ñe'ẽ
chupe omo'ã.

4 Ndaiporihápe guéi
ndaipóri kokue,
ha peteĩnte jepe oĩrö
opu'ã ñemitỹ.

5 Omba'e mombe'u porãva
ndaijapúi,
henda'ỹmegua he'íva katu
ijapu.

6 Ojejapóva oheka arandu
ha ndojuhúi,
iñakã porãvape katu
upéva ndahasýi.

7 Ejeheja tapicha tavýgui,
arandu nderejuhu mo'ãi
hendive.

8 Ikatupyrýva
oiporavo kuaa haperã,
ivýrova katu
oñembotavy ha'ete.

9 Itavýva rehe
ndoguapýi hembiapo vaikue,
heko potĩvape katu
Tupã ohecha kuaa.

10 Ñande py'a oikuaa
mba'épa iñembyasy,
ha oikuaa'ỹvape
nomboja'ói ivy'a.

11 Heko añáva róga
oñehundíne,
heko potĩva róga katu
opu'ãne.

12 Oime tape ikarẽ'ỹvaicha,
ha ijapýpe katu jajuhu mano.

13 Japukahápe jepe
ikatu ñañembyasy,
vy'a katu opa vy'a'ỹme.

14 Heko vaívape
oñemyengoviáne hembiapokue,
ha imba'e porãvape
ojapo vaekue.

15 Ivýrova oguerovia
opa mba'e ohendúva,
iñakã guapýva katu
oikuaa mamópa opyrũ.

16 Iñarandúva
okyhyje ivaívagui
ha ojei chugui,
itavýva katu ojerovia ijehe
ha mba'eve ndoikuaaséi.

17 Ipochy reíva ojapo
oime raẽva mba'e,
ikarai guasúva katu
ojejoko kuaa.

18 Itavýva
tavy jeýnte ohupyty,
iñakã guapývape katu
mba'e kuaa ombojegua.

19 Heko vaíva oñesúne
imba'e porãva renondépe,
ha iñañáva
heko jojáva rokẽme.

20 Imboriahúvare
hapicha kuéra jepe ndaija'éi,
imboriahu'ỹvare ojeréva katu
heta hetave.

21 Hapicháre ojahéiva
ojapo ivaíva.
Ha ovy'áne umi
oiporiahurerekóva mboriahúpe!

22 Ndojavýi nga'u piko hape
umi mba'e vai ojaposéva?
Umi mba'e porã ohekávare
ojejerovia ha ojehayhu.

23 Opaichagua tembiapógui
ñanohẽ hepykue,
ñe'ẽngatu rei katu
ogueru tekotevẽ.

24 Mba'e kuaa ombojegua
iñarandúvape,
ha itavývare katu
tavy mante ojehecha.

25 Oñe'ẽ porãva hapicháre,
oporomoingove,
umi ijapúva katu
ndaha'éi jeroviaha.

26 Ñamomba'érõ Ñandejárape
ha jajerovia hese,
ñane mitã nguéra oñemo'ãne
ipepo guýpe.

27 Ñamomba'érõ Ñandejárape
jaikove ha ñande pe'áne
mano po guýgui.

28 Mburuvicha guasu tuicha
heta ramo hetãgua,
tetãgua mbovy katu
tendota mokangyha.

29 Hasýpe ipochýva
ohechauka iñaranduha,
ipochy reíva katu itavyha.

30 Py'a guapy
ñande rete omohesãi,
mba'e pota rei katu
ñande kanguére okaru.

31 Imboriahúvape ojopýva
ndohayhúi Ijapohare,
oporoporiahurerekóva katu
ombotuicha chupe.

32 Iñañávape
heko aña ohundi,
heko jojávape katu
omo'ã hembiapokue porã.

33 Imba'e porãva akãme
ojaitypo arandu,
itavýva apytépe katu
upéva ndojejuhúi.

34 Teko joja
omyakã rapu'ã tetã,
angaipa katu omomboriahu.

35 Hembiguái katupyrývandi
mburuvicha imba'e porã,
oja'yveréva hendive katu
oñandu ipochykue.