1 El vino vuelve insolente a la gente,
y las bebidas fuertes la alborotan;
bajo sus efectos nadie actúa sabiamente.

2 Un rey furioso es como un león rugiente;
quien lo provoca pone su vida en peligro.

3 Es honroso evitar discusiones,
mas cualquier necio puede iniciarlas.

4 Si en el tiempo de arar el perezoso no ara,
cuando llegue la cosecha, no encontrará nada.

5 Las intenciones secretas son como aguas profundas,
pero el que es inteligente llega a descubrirlas.

6 Hay muchos que presumen de su bondad,
pero no es fácil hallar a gente confiable.

7 ¡Cuán felices son los hijos del hombre
que vivió con rectitud y honradez!

8 Cuando el rey toma asiento en el tribunal,
le basta una mirada para descubrir el mal.

9 Nadie puede decir: «Mi corazón es puro,
estoy limpio de pecado.»

10 Hay dos cosas que el Señor aborrece:
las pesas falsas y las medidas alteradas.

11 Por sus acciones se conoce
al joven que vive con rectitud.

12 El oído para oír, y el ojo para ver
fueron creados por el Señor.

13 No te entregues al sueño, o te quedarás pobre;
mantente despierto y tendrás pan de sobra.

14 «¡Qué mala mercancía!», dice el comprador,
pero una vez comprada se felicita a sí mismo.

15 Vale más hablar con sabiduría,
que tener todo el oro y las joyas del mundo.

16 Al que salga fiador por un extraño,
quítale la ropa y tómasela en prenda.

17 Hay gente que con gusto se traga las mentiras,
aunque a la larga le sean un bocado de tierra.

18 Los planes se afirman con un buen consejo;
la guerra se hace con una buena estrategia.

19 No te juntes con gente chismosa,
que los chismosos no saben guardar un secreto.

20 Quien maldice a su padre o a su madre
morirá en la más espantosa oscuridad.

21 Comienza por las fáciles ganancias
y acabarás sin tener de qué alegrarte.

22 Nunca hables de tomar venganza;
confía en el Señor, y él te hará triunfar.

23 El Señor aborrece el uso de pesas falsas;
las balanzas falseadas son reprobables.

24 Nadie conoce su propio destino,
pero el Señor dirige nuestros pasos.

25 ¡Cuán peligroso es hacerle promesas a Dios
y después reconsiderar las promesas!

26 El rey sabio aleja de sí a los malvados
y los aplasta bajo una rueda.

27 El espíritu que Dios ha dado al género humano
es una luz que alumbra lo más profundo de su ser.

28 El rey se mantiene seguro en su trono
cuando practica el amor y la verdad.

29 El orgullo de los jóvenes está en su fuerza;
la honra de los ancianos, en sus canas.

30 La maldad se cura con golpes y heridas;
los golpes hacen sanar la conciencia.
1 Kaguy oporomyakã tavy
ha káña oporombopochy,
ika'úva naiñarandúi chéne.

2 Mburuvicha pochy ojogua
jaguarete okororõvape,
imbopochyhára ikatu omano.

3 ñorãirõgui jajeírõ
ñane mopu'ã,
itavýva katu
ñorãirõ reípe oiko.

4 Tekove iñate'ỹva
noñemitỹi hi'árape,
ha oñemono'õ jave
ndojuhúi mba'eve.

5 Ñande py'apy peguáva
ku y hypýicha hína,
iñakã porãva mante
oguenohẽ kuaa.

6 Heta ijehe he'íva
heko jeroviaha,
ha mávapa ojuhúne
yvypóra ijapu'ỹva?

7 Heko jojáva ijoheipyre
ha ovy'aite vaerãpa
ita'ýra kuéra!

8 Mburuvicha guasu,
oporombojovakeha guive,
ima'ẽmente ohecha kuaa
ivaíva.

9 Máva piko he'i kuaa:
“che py'a amopotĩ che,
che angaipágui
che potĩ”?

10 Pohýi ha puku ra'ãha ijapúva
ombojeguaru Tupãme.

11 Mitã, hembiapo rupi,
ohechauka
mba'éichatapa hekove

12 Apysa oĩ oñehendu haguã
ha tesa ojehecha haguã,
mokõivéva
Ñandejára rembiapokue.

13 Ani reke etereítei
na ne mboriahuséirõ
ejehesa pe'a porã
ha rerekóne re'u vaerã.

14 “Ivai, ivai”, he'i ojoguáva,
oho pukumírõ guarã katu
ojererohory ijupe.

15 Heta oime óro ha pláta,
ha ndaipóri iporãvéva
ñe'ẽ arandúgui.

16 Upe héra omoĩ vaekuégui
eipe'a ijao ha oguerekóva
mba'e jeroviahárõ
oñekuã haguére
oikuaa'ỹva rehehápe.

17 Yvypórape oñembohe
oiko ramo oporombotavy,
upéinte oñandúne ijuru
henyhẽmba itágui.

18 Tembiaporã osẽ porãve,
ñemongeta ha ñemoñe'ẽme,
tetã nguéra ñorãirõ katu
mba'e kuaápe.

19 Tekove iñe'ẽ reíva,
oiko oporomombe'upa;
aníke rejoaju
mba'evépe hendive.

20 Isy ha itúvare ojahéiva
omanóne
mba'e rendy ogueháicha.

21 Mba'e reta ojehupytýva
pya'e-pya'épe,
amo ipahápe opa vai.

22 Ani ere: “Ivaíva
ahepyme'ẽta ivaívape”,
ejerovia Ñandejárare,
ha ha'e, ne renohẽta
jejopy vaígui.

23 Ñandejárape ombojeguaru
pohýi ra'ãha japu:
pohýi ra'ãha monda naiporãi!

24 Ñandejára rehe oĩ
jaiko haguã ko yvy ári.
Mba'éicha piko yvypóra
oikuaáta iguataha?

25 Yvypórape guarã ñuhã
ome'ẽrõ iñe'ẽ Tupãme
oimeháicha rei,
upéi katu ojeise,
pe ñe'ẽ ome'ẽ vaekuégui.

26 Mburuvicha guasu iñarandúva
omomombyry ijehegui iñañávape
ha imbayru ombohasa hi'ári.

27 Yvypóra espíritu niko,
Ñandejára mba'e rendy
ohesapéva ipy'a rugua peve.

28 Py'a porã ha teko jeroviaha
oñangareko mburuvicha guasúre,
ha heko joja rupi
oĩ hatã iguapyhápe.

29 Mitã rusu kuéra
jeroviaha
oĩ imbaretépe,
ha itujáva momba'eha
iñakã morotĩme.

30 Ai ha jekutukue omonguera
mba'e vai,
ha tukumbo, ñande py'apy.