La copa de José
1 Después de esto José le ordenó a su mayordomo:
—Llena los costales de estos hombres con todo el trigo que puedan llevar, y pon el dinero de cada uno de ellos en la boca de su costal. 2 Pon también mi copa de plata en la boca del costal del hermano menor, junto con el dinero que pagó por su trigo.
El mayordomo hizo lo que José le ordenó. 3 Con los primeros rayos del sol, José permitió que sus hermanos partieran con sus asnos. 4 Todavía no estaban muy lejos de la ciudad, cuando José le dijo a su mayordomo:
—Ve a perseguir a esos hombres y, cuando los alcances, diles: “¿Por qué han pagado bien con mal? ¿Por qué han robado la copa de plata 5 que mi amo usa para beber y para adivinar? ¡Lo que han hecho está muy mal!”
6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió las mismas palabras, 7 y ellos le contestaron:
—¿Por qué nos habla usted de ese modo? ¡Jamás haríamos semejante cosa! 8 Si regresamos desde Canaán a devolver el dinero que encontramos en la boca de nuestros costales, ¿cómo íbamos a robar plata ni oro de la casa de su amo? 9 ¡Que muera cualquiera de estos servidores suyos al que se le encuentre la copa, y hasta nosotros seremos sus esclavos!
10 El mayordomo dijo:
—Se hará como ustedes dicen, pero solo el que tenga la copa será mi esclavo; los demás quedarán libres de culpa.
11 Cada uno de ellos bajó rápidamente su costal hasta el suelo, y lo abrió. 12 El mayordomo revisó cada costal, comenzando por el del hermano mayor hasta llegar al del hermano menor, y encontró la copa en el costal de Benjamín. 13 Entonces ellos se rasgaron la ropa en señal de dolor, y luego cada uno volvió a echar la carga sobre su asno, y regresaron a la ciudad. 14 Cuando Judá y sus hermanos llegaron a la casa de José, todavía estaba él allí. Y mientras ellos se inclinaban delante de él hasta tocar el suelo con la frente, 15 José les decía:
—¿Qué es lo que han hecho? ¿No saben que un hombre como yo sabe adivinar?
16 Judá contestó:
—¿Qué podemos responderle a usted? ¿Cómo podemos probar nuestra inocencia? Dios nos ha encontrado culpables. Aquí nos tiene usted; somos sus esclavos, junto con el que tenía la copa.
17 Pero José dijo:
—De ninguna manera. Solo el que tenía la copa será mi esclavo. Los otros pueden regresar tranquilos a la casa de su padre. Nadie los molestará.
Judá ruega por Benjamín
18 Entonces Judá se acercó a José y le dijo:
—Yo le ruego a usted, señor, que me permita decirle algo muy personal. Por favor, no se enoje conmigo, pues usted es como si fuera el faraón mismo. 19 Usted nos preguntó si teníamos padre o algún otro hermano, 20 y nosotros le contestamos que teníamos un padre anciano y un hermano todavía muy joven, que nació cuando nuestro padre ya era anciano. También le dijimos que nuestro padre lo quiere mucho, porque es el único hijo que le queda de la misma madre, pues su otro hermano murió. 21 Usted nos pidió que lo trajéramos, porque quería conocerlo, 22 y nosotros le dijimos que el muchacho no podía dejar a su padre porque, si lo dejaba, su padre moriría. 23 Pero usted nos dijo que si él no venía con nosotros, no volvería a recibirnos.
24 »Cuando volvimos a casa, le contamos a mi padre todo lo que usted nos dijo. 25 Nuestro padre nos ordenó volver y comprar un poco de trigo, 26 pero nosotros le dijimos: “No podemos ir, a menos que nuestro hermano menor vaya con nosotros. Si él no nos acompaña, no podremos ver a ese señor.” 27 Y mi padre nos advirtió: “Ustedes saben que mi esposa me dio dos hijos; 28 uno de ellos se fue de mi lado, y desde entonces no lo he visto. Estoy seguro de que algún animal salvaje lo despedazó. 29 Si también se llevan de mi lado a mi otro hijo, y le pasa algo malo, ustedes tendrán la culpa de que este viejo muera de tristeza.”
30 »Como usted puede ver, tan unida a la vida de mi padre está la vida del muchacho que, si él no vuelve con nosotros cuando yo regrese, 31 nuestro padre morirá al no verlo. Así nosotros tendremos la culpa de que nuestro anciano padre muera de tristeza. 32 Yo le dije a mi padre que me haría responsable del muchacho, y también le dije: “Si no te lo devuelvo, seré el culpable delante de ti para toda la vida.” 33 Por eso, yo le ruego a usted que me permita quedarme como su esclavo, en lugar del muchacho. Deje usted que él se vaya con sus hermanos. 34 La verdad, ¿cómo voy a volver al lado de mi padre, si el muchacho no va conmigo? ¡No quiero ver el daño que le causaría a mi padre!»
José kópa
1 Upéi José he'i ñemiháme hóga rerekuápe:
—Emyenyhẽ chovi trígogui ko'ã kuimba'e vosa kuéra ha emoĩ hepykue peteĩ-teĩ vosa jurúpe. 2 Pe che kópa plataguigua emoĩ imitãvéva vosápe, trígo apytépe, hepykue reheve.
Ha'e ojapo he'i haguéicha José. 3 Ko'ẽmba vove, oñemondo hikuái hetã gotyo hymba vúrro kuéra reheve. 4 Ha'e kuéra osẽ rire táva guasúgui, José he'i hóga rerekuápe:
—Esẽ emuña umi kuimba'épe ha rehupyty vove ere chupe kuéra: “Mba'ére piko pemyengovia iporãva ivaívape? 5 Pemonda che ruvichágui ikópa plataguigua, ha'e oiporúva hoy'u haguã ha imba'e kuaarã! Maerã piko pejapo upéicha?”
6 Ha'e ohupyty chupe kuéra ha he'i umi mba'e. 7 Ha'e kuéra he'i:
—Mba'ére piko reñe'ẽ oréve upéicha nde karai? Mba'eveichave ramo ndorojapói chéne upéicha. 8 Rogueru rire trígo repykue rojuhu vaekue ore vosápe piko romondáta ágã nde ruvicha rógagui pláta térã óro? 9 Oguerekóva upe kópa plataguigua ivosápe tomano. Hembyre katu toropyta nde ruvicha rembiguái ramo.
10 Ha'e he'i chupe kuéra:
—Toiko peje haguéicha. Oguerekóva che kópa topyta che rembiguái ramo. Hembyrére katu ndoja mo'ãi mba'eve ha ikatu peho py'a guapýpe.
11 Omboguejy pya'e hikuái ivosa kuéra ha peteĩ-teĩ oipe'a ivosa juru. 12 Ha'e oipyguara umi ivosa oñepyrũvo itujavévagui oguahẽ meve imitãvévape. Upe kópa ojejuhu Benjamín vosápe. 13 Upépe ha'e kuéra omondoro ijao ñembyasýgui, ohupi jey ivosa kuéra hymba vúrro ári ha ojevy táva guasúpe. 14 Judá ha tyvýra kuéra oikévo José rógape, ha'e oĩ gueteri upépe. Oñesũ hikuái henondépe ha omboja isyva yvýre. 15 José he'i chupe kuéra.
—Maerã piko pejapo upéicha? Ndapehecha kuaái piko peteĩ karai cheichagua oikuaataha katuete pene rembiapokue?
16 Judá he'i chupe:
—Mba'épa ro'éta ndéve karai? Maerã reípa roñe'ẽta? Mba'éichapa rohechaukáta ndéve nda oréi hague? Tupã voi niko ojuhu ivaíva ore rehe. Opavave ropytáta ne rembiguái ramo, ndopyta mo'ãi ha'eño pe vosa jára ojejuhu haguépe nde kópa.
17 José he'i chupe:
—Ndajapo mo'ãi upéva mba'eveichave ramo. Upe ogueraha vaekue che kópa topyta. Hembyre katu tapeho jey pende ru rendápe py'a guapýpe.
Judá oñe'ẽ Josépe Benjamín rehe
18 Upérõ oñemboja hendápe Judá ha he'i chupe:
—Karai, tañe'ẽ mína ne ndive hekópe porã ha ndaipotái nde pochy upévare. Nde niko poguasu apegua Faraóncha voi hína. 19 Nde reporandu vaekue oréve: “Oikovépa pende ru ha oimépa ambue pende ryvy?” 20 Ha ore ro'e vaekue ndéve: “Hẽe, roguereko ore ru tujami ha peteĩ ita'ýra pahague itujápe guare. Ko mitã ha ityke'ýra hína peteĩ sýgui guare. Ityke'ýra omanóma ha upévantema opyta. Upévare itúva ohayhu eterei chupe.” 21 Upérõ ere vaekue oréve: “Peru chéve upe mitã tahecha”. 22 Ha ro'e vaekue ndéve: “Ndaikatúi niko upe mitã oheja itúvape, ohejárõ, itúva omanóta.” 23 Nde katu ere vaekue: “Ndoúi ramo pende ryvy napeguahẽvéi chéne che rendápe.” 24 Roho rire, romombe'u vaekue ore rúpe ne ñe'ẽ. 25 Ore ru he'i jey ramo: “Tapeho Egíptope pejogua jey ñandéve trígo”, 26 ro'e chupe: “Ndoroho mo'ãi, ore ryvy ndohói ramo ore ndive. Ndaikatúi roguahẽ upe karai rendápe hese'ỹ.” 27 Ore ru he'i oréve: “Peikuaa porã che rembireko Raquel ome'ẽ hague chéve mokõinte. 28 Peteĩ oho vaekue ha ndouvéi. Oiméne tymba ñarõ ojuka ha ho'u ra'e chupe. Upe guive ndahechavéiva. 29 Ha ko'ágã peraha ramo avei kóva che hegui ha ojehu chupe ivaíva, upéva che jukátama. Che tujáma ha ndaropu'aka mo'ã véima py'a ñembyasy che aho'ítava.” 30-31 Che ru rekove oñemopeteĩ eterei ko mitã rekovére ha aguahẽ ramo hendápe hese'ỹ, omanóta. 32 Hi'arietegua, che aru ko mitã ame'ẽ rupi itúvape che ñe'ẽ kóicha: “Ndaguerúi ramo ndéve ko mitã tapyta ndéve ijaheipy ramo aikove aja pukukue.” 33 Nde karai, tapytánte che ko mitã rendaguépe ne rembiguái ramo ha toho ha'e ityke'ýra kuéra ndive. 34 Mba'éicha piko aháta che ru rendápe hese'ỹ? Ndahechaséi che ru omano ramo mba'e mbyasýgui.