Pablo y Silas en Tesalónica
1 En su viaje, Pablo y Silas pasaron por Anfípolis y Apolonia, y luego llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga judía. 2 Pablo, conforme a su costumbre, fue a la sinagoga, y cada sábado, durante tres semanas seguidas, discutió con ellos, con base en las Escrituras. 3 Les explicaba que el Mesías tenía que morir, y que después de muerto tenía que resucitar. Les decía: «Este mismo Jesús que yo les anuncio es el Mesías.»
4 Algunos de los judíos creyeron y se unieron a Pablo y a Silas. También creyeron muchos griegos que adoraban a Dios, e incluso un buen número de mujeres distinguidas. 5 Pero otros judíos se llenaron de celos y reunieron a unos de esos maleantes que andan ociosos por la calle, los cuales armaron un tumulto y alborotaron a la ciudad. Como buscaban a Pablo y a Silas, irrumpieron en la casa de Jasón para sacarlos y entregarlos a la gente; 6 pero no los encontraron, así que sacaron a rastras a Jasón y a algunos otros hermanos, y los llevaron ante las autoridades de la ciudad, mientras gritaban: «Estos hombres, que han trastornado el mundo entero, también han venido acá, 7 ¡y Jasón los recibió en su casa! ¡Todos ellos están violando las leyes del emperador, pues dicen que hay otro rey, que es Jesús!»
8 Al oír esto, la gente y las autoridades se inquietaron, 9 pero después los soltaron, no sin antes cobrar la fianza que Jasón y los otros tuvieron que pagar.
Pablo y Silas en Berea
10 En cuanto llegó la noche, los hermanos hicieron que Pablo y Silas partieran inmediatamente hacia Berea. Al llegar, se dirigieron a la sinagoga de los judíos. 11 Estos, que eran de mejores sentimientos que los de Tesalónica, de buena gana recibieron el mensaje, y día tras día estudiaban las Escrituras para ver si era cierto lo que se les decía. 12 De modo que muchos de ellos creyeron, y también entre los griegos creyeron mujeres distinguidas y no pocos hombres. 13 Pero cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea Pablo estaba anunciando el mensaje de Dios, fueron allá y empezaron a alborotar y perturbar a la gente. 14 Pero los hermanos hicieron que Pablo saliera sin demora hacia la costa, mientras que Silas y Timoteo se quedaban en Berea. 15 Los que llevaban a Pablo lo acompañaron hasta Atenas. Luego volvieron con instrucciones para que Silas y Timoteo se le reunieran lo más pronto posible.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo esperaba en Atenas a Silas y a Timoteo, le dolió en gran manera ver que la ciudad estaba llena de ídolos. 17 Por eso discutía en la sinagoga con los judíos y con otros que adoraban a Dios; y cada día discutía en la plaza con la gente que allí se encontraba. 18 Algunos filósofos epicúreos y estoicos comenzaron a debatir con él. Unos decían: «¿De qué hablará este charlatán?» Y otros: «Parece que es propagandista de dioses extranjeros.»
Esto lo decían porque Pablo les anunciaba la buena noticia acerca de Jesús y de la resurrección. 19 Entonces lo llevaron al Areópago, y le preguntaron: «¿Se puede saber qué nueva enseñanza es esta que nos traes? 20 Porque nos hablas de cosas extrañas, y queremos saber qué significan.»
21 Y es que todos los atenienses, como también los extranjeros que allí vivían, no se ocupaban sino de oír y comentar las últimas novedades.
22 En el Areópago, Pablo se puso en medio de ellos, y dijo:
«Atenienses, por lo que puedo ver, es evidente que ustedes son muy religiosos. 23 Porque al mirar los lugares donde ustedes adoran a sus dioses me he encontrado un altar con la inscripción: “A un Dios no conocido”. Pues bien, ese Dios al que ustedes adoran, aun sin conocerlo, es el Dios que yo les anuncio.
24 »Es el Dios que creó el mundo y todo lo que hay en él; es el Señor del cielo y de la tierra. No vive en templos hechos por manos humanas, 25 ni necesita que nadie haga nada por él, pues él es quien da a todos la vida, el aire y todo lo demás.
26 »De un solo ser hizo todo el género humano, para que los distintos pueblos habiten toda la tierra; y les señaló el tiempo y los límites de los territorios donde habrían de vivir. 27 Dios lo hizo así para que lo busquen y, quizá, como a tientas, puedan encontrarlo, aunque lo cierto es que no está lejos de cada uno de nosotros. 28 Porque en Dios vivimos, y nos movemos, y existimos, como también lo han dicho ya algunos poetas de ustedes: “Somos descendientes de Dios.” 29 Y puesto que somos descendientes de Dios, no debemos pensar que Dios sea como las imágenes de oro, plata o piedra, hechas por manos humanas, según su propia imaginación. 30 Dios, que en otros tiempos pasó por alto la ignorancia de la gente, ahora quiere que todos, en todas partes, se vuelvan a él. 31 Porque Dios ha fijado un día en el cual juzgará al mundo con justicia por medio de un hombre al que escogió; y a todos ha dado pruebas de ello al resucitarlo de los muertos.»
32 Al oír esto de la resurrección de los muertos, unos se burlaron y otros dijeron:
—Ya te oiremos hablar de esto en otra ocasión.
33 Entonces Pablo se retiró y los dejó. 34 Sin embargo, algunos se le unieron y creyeron. Entre ellos estaba Dionisio, miembro del Areópago, una mujer llamada Dámaris, y otros más.
Sarambi guasu Tesalónicape
1 Ohokuévo Pablo ha Silas ohasa Anfípolis ha Apolonia rupi, ha upéi oguahẽ Tesalónicape, judío kuéra tupaópe. 2 Pablo jepi guáicha oho judío kuéra tupaópe, ha pytu'uha árape mbohapy semána pukukue, oñoñe'ẽ api hendive kuéra, oiporúvo Tupã kuatiañe'ẽ. 3 Omyesakã chupe kuéra, pe Mesías omano vaerã, ha omano rire oikove jey vaerã hague. He'i chupe kuéra:
—Upe Jesús che amyerakuãva peẽme hína upe Mesías.
4 Oĩ Israelguáva Jesús reroviaha ha oñemoirũva Pablo ha Silas ndive. Oguerovia avei heta griégova omomba'e guasúva Tupãme, ha heta kuña, ipoguasúva rehegua. 5 Kóva katu opicha eterei umi Israelgua oguerovia'ỹvape, ha ombyaty mba'e vai apoha reko rei, ojapo haguã sarambi pe távare. Ondyry avei Jasón rógare oguenohẽ haguã upégui Pablo ha Sílaspe ha omoĩ tetãgua pópe, 6 ha ndojuhúima ramo chupe kuéra upépe, oguerotyryry hikuái Jasón ha ambue oñopehẽnguévape upe tavagua ruvicha kuéra rendápe, osapukáivo:
—Ko'ã kuimba'e, oporomyangekói vaekue yvy jerekuévo, ou ko'ápe avei, 7 ha Jasón omoguahẽ chupe kuéra hógape. Ha'e kuéra opu'ã hína Romagua ruvicha guasúre, he'ívo oĩha ambue mburuvicha guasu, aipo Jesús. 8 Ohendúvo ko'ã mba'e, umi tetãgua ha mburuvicha kuéra avei oñemondýi. 9 Jasón ha umi ambue katu ohepyme'ẽ hese kuéra, ha opoi hikuái chugui kuéra.
Ñemoñe'ẽ Beréape
10 Pyhare vove, Jesús reroviaha pehẽngue kuérava omondo pya'e Pablo ha Sílaspe Berea gotyo. Oguahẽvo, oho hikuái judío kuéra tupaópe. 11 Ko'ã Israelguáva, imba'e porãvéva umi Tesalónica guávagui, oguerohory ipy'aite guive upe ñe'ẽ, ha arako'ẽre oipyguara Tupã kuatiañe'ẽ ohecha haguã añetépa umi oje'éva. 12 Upéicha rupi, heta ha'e kuérava oguerovia, ha heta griégo kuérava avei oguerovia, kuñáva ha kuimba'éva. 13 Umi Israel guáva Tesalónicape oikóva katu, oikuaávo Pablo omyerakuãha hína Ñandejára Ñe'ẽ Beréape, oho ha ojapo avei upépe sarambi. 14 Jesús reroviaha pehẽngue kuérava katu, pya'e omondo Páblope yguasu rembe'y gotyo, Silas ha Timoteo opyta aja Beréape. 15 Umi omoirũva Páblope oho hendive Atenas peve. Upéi ojevy oguerúvo iñe'ẽ Silas ha Timoteo peguarã, oñembyaty pya'e haguã hendive.
Pablo Aténaspe
16 Pablo oha'arõ aja Aténaspe Silas ha Timotéope, ipochy eterei ohechávo upe táva henyhẽha tupã gua'u ra'ãngágui. 17 Upévare oñoñe'ẽ api judío kuéra tupaópe hendive kuéra ha ambue Tupãme omomba'e guasúva ndive, ha oñoñe'ẽ api avei upe táva rokápe umi upépe ijatýva ndive. 18 Avei arandu kuéra epicúreova ha estóicova oñepyrũ oñoñe'ẽ api hendive. Oĩ he'íva:
—Mba'e piko he'íta ñandéve ko tekove ñe'ẽngatu?
Ha oĩ he'íva:
—Oime vaerãko hína tupã mombyrygua myerakuãha.
Péicha he'i hikuái Pablo omyerakuãgui Jesús marandu porã ha jeikove jey rehegua. 19 Upérõ ogueraha hikuái chupe Areópagope ha oporandu hikuái chupe:
—Ikatúpa jaikuaa mba'eichagua temimbo'e pyahúpa reru oréve? 20 Ere niko oréve mba'e pyahu ore roikuaa'ỹva ha roikuaase mba'épa he'ise umíva. 21 Umi Atenasgua ha mombyrygua upépe oikóva niko, mba'e ipyahúva ohenduhárente voi oikóva. 22 Pablo opu'ã ijapytépe kuéra upe Areópagope ha he'i:
—Kuimba'e kuéra Atenasgua, opa umi ahechávare, ahecha kuaa peẽ perohoryha tupã nguérape. 23 Ama'ẽvo peẽ pemomba'e guasuha rupi chupe kuéra, ajuhu peteĩ altar*f** ojehaihápe ko'ã ñe'ẽ: ‘Pe Tupã ojekuaa'ỹvape.’ Upe peẽ peikuaa'ỹre pemomba'e guasúvare aju añe'ẽvo peẽme.
24 Pe Tupã ojapo vaekue yvy ha opa mba'e ipype oĩva, upéva hína yvy ha yvága Jára. Ndoikói tupao yvypóra po rupi ijapopyrépe, 25 ha noikotevẽi avave ojapo hese mba'eve, ko ha'e voi ome'ẽva ñandéve, jeikove, pytuhẽ ha opa mba'e.
26 Peteĩ kuimba'égui añónte ojapo ha'e opa tetã nguéra, oiko haguã yvy ári, ha he'i chupe kuéra araka'épa ha moõpa oikóta, 27 ikatu haguã oheka Tupãme ha ku jepovyvýpe ramo guáicha ojuhu mba'e chupe, añete ramo jepe Tupã noĩri mombyry ñande hegui. 28 Tupãme niko jaiko, jaku'e ha jaikove, he'i haguéicha avei pene ñe'ẽ yvoty apohárava, he'i ramo guare: ‘Tupã ñemoñare hína ñande.’ 29 Aipórõ, Tupã ñemoñare ñande rekópe, nañaimo'ãi vaerã Tupã ojoguaha umi ta'ãnga óro, pláta térã itágui guápe. 30 Tupã yma oheja reínte vaekue yvypóra kuéra kuaa'ỹ, ko'ágã katu he'i opavavépe opa rupi ojevy haguã ha'e gotyo, 31 Tupã omoĩ haguére peteĩ ára ombojovake haguã opa yvypórape teko jojápe, peteĩ kuimba'e rupi, ha'e oiporavo vaekue, ha upéva ohechauka opavavépe omoingove jeývo chupe.
32 Ohendúvo upe jeikove jey omanóva apytégui rehegua, oĩ oñembohorýva hese, ha oĩ he'íva chupe:
—Ágã upéinte rohendu jeýne reñe'ẽvo oréve ko'ã mba'ére.
33 Upémarõ Pablo oheja chupe kuéra. 34 Oĩ katu ohóva hendive ha oguerovia. Umíva apytépe oĩ Dionisio, ha'e peteĩ Areópago pegua kuérava, peteĩ kuñakarai hérava Dámaris avei, ha ambueve kuérava.