Oñema'ẽ vaerã ijapopyrã itenonde vaerãvare
1 Terakuã porã
iporãve tyakuã porãgui.
Iporãve oñemanoha ára
ojeikove ypyha áragui.

2 Iporãve ojeho omanovahápe,
vy'ápe jeho peguágui;
pe mano niko yvypóra paha,
ha umi oikovéva imandu'a vaerã mo'ã.

3 Tasẽ iporãve pukágui,
ikatu oime ombovái nde rova,
upéicha avei, ojapo porã nde py'áre.

4 Iñarandúva imandu'a omano vaerãháre,
itavýva katu oho vaerãha ovy'ávo.
5 Iporãve ñande ja'o iñarandúva,
ñande rerohory rangue itavýva.
6 Itavýva puka
ojogua ñana piriri tatápe,
ha umíva avei tavy reko poru rei.

7 Mbarete ombotavyrai iñarandúvape,
ha jehepyme'ẽ ñemi ombyai heko.

8 Iporãve oñemohu'ã tembiapo
oñeñepyrũ ramó vaerãgui.
Iporãve reha'arõ kuaa,
nde py'a guasu vaerãrõ.

9 Aníke nde pochy reítei,
upéva itavýva reko.
10 Ani reñeporandu mba'érepa
ára ohasa vaekue iporãve,
upéva ndaha'éi porandu kuaa.
11 Pe arandu iporã ko yvy ári oikovévape guarã,
ha iporãve omoirũ ramo chupe tembirejakue.
12 Arandu niko oporopytyvõ
pirapiréicha avei, arandu tuichave jepe
omoingove rupi herekohápe.
13 Ema'ẽ porã Tupã ojapo vaekuére.
Mávapa ikatu omyatyrõ pe ha'e
omokarẽ vaekue?
14 Iporã javérõ ndéveke
evy'a ha ivaírõ katu ejepy'a mongeta
opa mba'énte ouha Tupãgui, ha
yvypóra araka'eve ndoikuaaiha mba'épa
oha'arõ chupe tenonderã.
15 Opaite ko'ã mba'e che ahecha
ko che rekove tavy reko poru reípe;
oime omanóva, jepeve imarangatu,
ha heko añáva oikove pukúva, jepeve iñaña.

16 Ani nde reko joja eteitei
ha ani ave nde katupyry etei.
Maerã piko nde voi reñehundíta?

17 Ani reiko iñaña vaicha
ha ani ave rehasa ivýrovaicha.
Maerã piko ñamanóta hi'ára mboyve?

18 Iporãve rejopy hatã kóva,
repoi'ỹre amóvagui.
Tupãme ombojeroviáva
osẽ porãne opa mba'épe.
19 Arandu omombareteve iñarandúvape,
mburuvicha táva guasúpe
omombarete ramo guágui.
20 Jepevénte upéicha, ndaipóri avave
ko yvy apére ojapo porã tapiáva opa mba'e
ha heko ky'a'ỹva araka'eve.
21 Ani rehendútei opa mba'e oje'éva,
upéicha ramo ne rehendúi chéne
oñe'ẽ vai ramo nde rehe
ne rembiguái.
22 Jepénte nde ave,
reikuaa porã reína,
hetave jey reñe'ẽ vai hague
nde rapicháre.
Arandu jeheka
23 Opaite ko'ã mba'e ahesa'ỹijo arandúpe, ha'e vaekue niko añeha'ãtaha che arandu; ha ahecha kuaa upéva noĩriha che pópe. 24 Opa mba'e mombyry che pógui. Hypy eterei ha avave ndaikatúi oikuaa!
25 Upépe añemoĩ añeha'ã che arandu haguã, ahesa'ỹijo aheka mba'épa oime opa mba'e ryepýpe. Ha ahecha kuaa ivaiha ñande tavy, ha peteĩ tarova rekoha ñande výro.
26 Ajuhu peteĩ mba'e irovéva manógui: upéva hína pe kuña ne moñuhãva mborayhúpe ha ne ñapytĩva ijyvápe. Tupã oguerohorýva ndo'ái chéne ipype, heko ky'áva katu, ho'áne iñuhãme.
27 Añeha'ãvo aikuaa haguã mba'épa he'ise opa mba'e, che, Ñemoñe'ẽhára, ahecha kuaa 28 ne'ĩra gueteriha ajuhu pe añetehápe ahekáva! Ajuhu peteĩ kuimba'e heta apytépe, peteĩ kuña katu ndajuhúi heta kuña apytépe. 29 Peteĩ mba'e añónte ajuhu: Tupã ojapo porã hague yvypórape, ha yvypóra katu ombyai hekove.
Andar con sabiduría
1 Vale más la buena fama
que el buen perfume.

Vale más el día en que se muere
que el día en que se nace.

2 Vale más ir a un funeral
que ir a una fiesta;
pues la muerte es el fin de todos nosotros,
y los que vivimos debemos recordarlo.

3 Vale más llorar que reír,
pues podrá hacerle mal al semblante,
pero le hace bien al corazón.

4 El sabio piensa en la muerte,
pero el necio, solo en divertirse.

5 Vale más oír reprensiones de sabios
que alabanzas de necios.

6 Las carcajadas del necio se parecen
al crujir de las zarzas en el fuego,
¡y también esto es vana ilusión!

7 La extorsión entorpece al sabio,
y el soborno corrompe su carácter.

8 Vale más terminar un asunto
que comenzarlo.

Vale más ser paciente
que arrogante.

9 No te dejes llevar por el enojo, porque el enojo es propio de los necios.
10 Nunca te preguntes por qué todo tiempo pasado fue mejor, pues hacerse esa pregunta no es de sabios.
11 En esta vida la sabiduría es buena y provechosa, y más aún si va acompañada de una herencia. 12 Pues la sabiduría protege lo mismo que el dinero, pero la sabiduría es más provechosa porque da vida a quienes la tienen.
13 Fíjate bien en lo que Dios ha hecho: ¿quién puede enderezar lo que él ha torcido? 14 Cuando te vaya bien, disfruta de esos momentos; y cuando te vaya mal, ponte a pensar que lo uno y lo otro son cosa de Dios, y que nunca se sabe lo que ha de traer el futuro.
15 Todo esto he visto durante la vana ilusión que es mi vida: gente buena que muere a pesar de su bondad, y gente mala que a pesar de su maldad vive muchos años.

16 No hay que pasarse de bueno,
ni tampoco pasarse de listo.
¿Para qué arruinarse uno mismo?

17 No hay que pasarse de malo,
ni tampoco pasarse de tonto.
¿Para qué morir antes de tiempo?

18 Lo mejor es agarrar bien esto
sin soltar de la mano aquello.

Al que teme a Dios
le va bien en todo.

19 Más fuerza da la sabiduría al sabio,
que diez gobernantes a una ciudad.

20 No hay nadie en la tierra tan perfecto que haga siempre el bien y nunca peque.
21 No hagas caso de todo lo que se dice, y así no oirás a tu siervo cuando hable mal de ti. 22 Aunque también tú, y lo sabes muy bien, muchas veces has hablado mal de otros.
Búsqueda de la sabiduría
23 Todo esto lo examiné con sabiduría, pues me propuse ser sabio, pero eso estaba fuera de mi alcance. 24 ¡Fuera de mi alcance está todo lo que existe! ¡Es demasiado profundo y nadie puede comprenderlo!
25 Me dediqué entonces a adquirir conocimientos, y a estudiar y buscar sabias conclusiones. Y pude darme cuenta de que es malo ser necio, y una locura ser tonto.
26 He encontrado algo que es más amargo que la muerte: la mujer que tiende trampas con el corazón y aprisiona con los brazos. Quien agrada a Dios escapará de ella, pero el pecador caerá en sus redes.
27 En mi intento de encontrar la razón de ser de las cosas, yo, el predicador, he hallado lo siguiente: 28 ¡que todavía no he dado con lo que realmente busco! He encontrado un hombre entre mil, pero ni una sola mujer entre todas ellas. 29 Solamente he encontrado lo siguiente: que Dios nos hizo perfectos, pero nosotros nos hemos complicado la vida.