Rut recoge espigas en el campo de Booz
1 Noemí tenía, por parte de su marido, un pariente que se llamaba Booz. Era un hombre muy rico, de la familia de Elimelec.
2 Un día, Rut le dijo a Noemí:
«Por favor, déjame ir al campo, a recoger espigas. Iré detrás de quien bondadosamente me deje recogerlas.»
Y Noemí le respondió:
«Ve, hija mía.»
3 Rut fue al campo y recogió espigas siguiendo a los segadores. Y resultó que aquella parte del campo era de Booz, el familiar de Elimelec.
4 De pronto, Booz llegó de Belén y saludó a los segadores. Les dijo:
«Que el Señor esté con ustedes.»
Y ellos le respondieron:
«Que el Señor te bendiga.»
5 Luego, Booz le preguntó al mayordomo de sus segadores:
«¿De quién es esa joven?»
6 Y el mayordomo le respondió:
«Es la moabita que volvió con Noemí de los campos de Moab.
7 Nos pidió que la dejáramos ir tras los segadores y recoger lo que se va dejando entre las gavillas. Y desde esta mañana que entró en el campo, no ha descansado ni siquiera un momento.»
8 Entonces Booz le dijo a Rut:
«Escucha, hija mía; no te vayas de aquí, ni vayas a espigar a otro campo. Quédate aquí, con mis criadas.
9 Fíjate en qué campo van a segar, y síguelas. Ya he dado órdenes a mis criados de que no te molesten. Cuando tengas sed, ve adonde están las vasijas, y bebe del agua que saquen los criados.»
10 Rut se inclinó hasta el suelo en señal de respeto, y le preguntó:
«¿Cómo es que me tratas con tanta bondad e interés, si yo soy una extranjera?»
11 Y Booz le respondió:
«Ya sé todo lo que has hecho en favor de tu suegra, después de que murió tu marido. Sé también que dejaste a tu padre y a tu madre, y la tierra donde naciste, para venir a un pueblo para ti desconocido.
12 ¡Que el Señor te recompense por lo que has hecho! ¡Que el Señor, bajo cuyas alas has buscado refugio, te premie por esta acción tuya!»
13 Rut le dijo:
«Señor mío, espero ser digna de tu bondad. Tus palabras me infunden consuelo, pues me hablas con el corazón, aun cuando no puedo compararme a una sola de tus criadas.»
14 A la hora de comer, Booz le dijo:
«Acércate. Toma un poco de pan, y mójalo en la salsa de vinagre, y come.»
Rut se sentó junto a los segadores, y Booz compartió con ella lo que estaba comiendo, y ella comió hasta saciarse, y aun le sobró.
15 Luego se levantó para seguir espigando. Mientras tanto, Booz les dijo a sus criados:
«Déjenla recoger espigas también de entre las gavillas, y no la incomoden.
16 Y dejen caer algo de los manojos, para que ella lo recoja, y no le digan nada en contra.»
17 Y así, Rut recogió espigas en el campo hasta el anochecer, y de todo lo que había recogido desgranó como veinte litros de cebada,
18 y lo guardó y regresó a la ciudad. Al llegar, sacó también lo que le había sobrado después de comer, y se lo dio a su suegra. Y al ver Noemí todo lo que había recogido,
19 le preguntó:
«¿Dónde recogiste espigas hoy? ¿Dónde estuviste trabajando? ¡Bendito sea el que te ha tratado con tanta bondad!»
Rut le contó a su suegra que había estado trabajando en el campo de un hombre llamado Booz.
20 Entonces Noemí le dijo:
«¡Que el Señor lo bendiga! El Señor no nos ha retirado la bondad que mostró hacia nuestros muertos.»
Luego añadió:
«Ese hombre es pariente nuestro. Es uno de los que pueden rescatarnos.»
21 Y la moabita Rut contestó:
«Ese hombre también me dijo: “Júntate con mis criadas, hasta que se acabe la cosecha.”»
22 Noemí le dijo a Rut, su nuera:
«Es mejor, hija mía, que espigues con sus criadas, y no que te molesten en otro campo.»
23 Y Rut se quedó espigando con las criadas de Booz, hasta que terminaron de segar el trigo y la cebada. Mientras tanto, siguió viviendo con su suegra.
Rut ekmeyeykekxa Booz namyep apagkok
1 Yetneyk axta xama ekhawóxama Noemí apteme apnámakkok axta m'a atáwa' axta Elimélec, Booz axta apwesey m'a, énxet ekxámokma aqsok apagkok axta nahan ma'a, tén han ekha kélyaheykekxoho.
2 Xama ekhem axta táhak Rut eyáneya Noemí s'e:
—Heyho sa' amhagkok namyep, lapmaxcheyk sa' yohok axog neptámen xama m'a apcháncheseykekxa nak chá'a hótáhap apaktek wánchásekxak ko'óxa.
—Hoy, kaxeg, axta entáhak eyátegmowágko yepyámog.
3 Xegkek axta Rut ekmahágko m'a namyep. Kelmeyk axta nahan ma'a hótáhap apaktek apkeleyméyak axta m'a apkelyaqtennéyak nak hótáhap apaktek. Chaqhawók axta anhan ekmahágko m'a Booz axta namyep apagkok, apteme pók axta m'a Elimélec. 4 Apwákxeyk axta anhan Booz apkeñama m'a Belén, apkelpeykeságkek axta m'a apkelyaqténma nak hótáhap apaktek, aptáhak axta s'e:
—¡Wesse' egegkok sa' etnehek apkelxegexma'a kéxegke!
—¡Wesse' egegkok sa' epasmok xép xa! —axta aptáhak apkelátegmowágkokxo. 5 Tén axta Booz aptáha apkelmaxneyáncha'a m'a apkemha apmonye' axta chá'a apkelyaqténma hótáhap apaktek:
—¿Yaqsa námakkok xa kelán'a étkok nak?
6 Apchátegmowágkokxeyk axta m'a apkemha apmonye':
—Moab kelán'a xa, Noemí axta ekyetleykenta eñama m'a yókxexma Moab. 7 Élmaxnegwa'ék xeyk ko'o peya kaxog neptámen ma'a apkelyaqténma nak hótáhap ekmako nahan kánchásekxak ma'a hótáhap apaktek. Axto'ók agko' xeyk nahan eyeynawo ektamheyncha'a. Kaxwók agko' nahan hákxak éllókasa ekyampe yaqwatakxoho.
8 Tén axta Booz aptáha apcháneya Rut se'e:
—Keyxho sa' se'e sekpeywa nak. Nágkamhók aqsa mók namyep kalmok hótáhap apaktek, kaxa sa' aqsa s'e ekheykegkaxa nak séláneykha, 9 kalyetlow sa' chá'a ekwet'akxa enxoho chá'a elmahagkok eltemeykha m'a apkelyaqténma nak hótáhap. Ekméssek xeyke ko'o sekpeywa m'a séláneykha nak maltamho chá'a elya'aksexma exche'. Hem sa' agkok chá'a chaqhak, kamhók sa' ma'a apheykegkaxa nak yátegwáxwa kélyetméyak yegmen, kayen sa' ma'a apkelyetméyak nak yegmen séláneykha.
10 Háxahánteyk axta Rut ekwokmoho ektekxekwakto nát xapop, tén axta ektáha élmaxneyáncha'a Booz se'e:
—¿Yaqsa ektáha ektaqmeleyncha'a nak chá'a apwáxok sélano exchep tén han seyápeyncha'a nak chá'a? háwe eykhe ko'o seyókxa saxma, mók nekha eñamak. 11 Apchátegmowágkokxeyk axta makham Booz. Axta aptáhak se'e: Ekya'ásegkók ko'o ekyókxoho ekteméssessamakxa exche' m'a yepyámog eyeynamo m'a sekxók axta apketsapma m'a atáwa' axta. Ekya'ásegkók nahan éxakhama m'a chána, tén han eyókxa ekxegeykmoho sempáxaqwaya s'e, neyseksa mehẽlya'áseyak eykhe negko'o exche'. 12 ¡Dios sa' egkések ekyánmaga aqsok élane! ¡Sa' egkések ekyánmaga ekyókxoho aqsok élane m'a Israel Dios Wesse' apagkok nak, cham'a ekya'aweykxo axta ektegyeyncha'a ekpasmo!
13 Chátegmowágkokxeyk axta m'a Rut, axta táhak se'e:
—Eyápeyha apagko' nak la'a chá'a exchep, kellókásawók chá'a émpehek sekhaxnawo appeywa. Epaqhetchessek chá'a exchep yetlo seyásekhayo, háwe eykhe ko'o xama m'a apkeláneykha nak.
14 Wokmek axta nentamakxal'a nento, apwóneyha axta Booz ma'a Rut. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Kamyenta s'e, kama xama s'e pán nápakha nak, kayásses nahan se'e aqsok égmenek ekmáske nak.
Hakmek axta Rut nepyeseksa m'a énxet'ák apkelyaqténma axta hótáhap apaktek, apméssek axta nahan Booz latsehe' aktek kélyexnáyam. Tókek axta ekwokmoho ekyaqkanakmo, kéméxcheyk axta nahan nekha. 15 Xama axta émpákxo néten peya kánchásekxak makham ma'a hótáhap apaktek, aptáhak axta apkelpaqhetchesa apkeláneykha Booz se'e:
—Kólho sa' aqsa nahan chá'a kalmok hótáhap apaktek kéláncheseykekxa nak chá'a kéxegke m'a. Nágkólnókasha aqsa. 16 Kólho sa' aqsa nahan chá'a epallamok pók xam'a hótáhap apaktek kélyaqténma yaqwayam sa' kalmok ma'a. ¡Nágkólye'es aqsa exma!
17 Yekhámeyha axta hótáhap apaktek Booz namyep apagkok Rut ekweykmoho ekyáqtésa. Veinte kilos axta nahan tépak apaktek apagko' hótáhap ekpenchesa ekleklo apyempehek, cham'a eyáncheseykekxa axta. 18 Taqháwok axta makham tegma apwányam yetlo ekseykekxa m'a hótáhap apaktek. Xekmóssákxeyk axta m'a yepyámog. Lekwákxeyk axta m'a ekto eyeygwayam axta, méssek axta m'a Noemí. 19 ¿Háxko ektamhágkaxa sakhem? —axta táhak élmaxneyeyncha Noemí. ¿Háxko élwánxa s'e ekxámokma nak hótáhap apaktek? ¡Apkeleñémo énxet ektáha nak apmopmenyého epasmok xeye'! —axta táhak eyáneya.
Keltennáseyha axta yepyámog Rut apwesey énxet namyep apagkok ektamhágkaxa.
—Ektamháha exchek ko'o apkelchekha m'a énxet apwesey nak Booz. 20 Tén axta ektáha Noemí eyátegmowágkokxo s'e:
¡Wesse' egegkok sa' epasmok! Ẽlápeykha apagko' negko'o kaxwo' ma'a, ekhawo aptamheykegkaxa axta m'a apkeletsapma nak. Ennámakkok egagko' negko'o xa énxet nak. Cháxa keñamak ekpayhawo nak negko'o yaqwayam hẽltaqmelchesek xa. 21 Keñe axta Rut ektáha makham se'e:
—Apkeltamhók xeyk han ko'o alenxanmohok sektamheykha yetlo m'a apkeláneykha ekwokmoho apsawhékpo apnakxamap ma'a hótáhap apaktek. 22 Tén axta Noemí ektáha eyátegmowágkokxo atánegken se'e:
—Hoy táse', payhawók neykhe kapaxqaha aqsa m'a apkeláneykha nak, eyke nágkamhók aqsa m'a mók namyep enxoho, hakte kólya'aksek katnehek exma ekmahágko enxoho m'a mók namyep.
23 Kelenxanakmók axta makham Rut eyáncheseykekxa hótáhap apaktek élxegexma'a m'a Booz apkeláneykha ekwokmoho apsawhékpo apnakxamap ma'a hótáhap. Hegkek axta eyke makham xamók ma'a yepyámog.