Rut y Noemí
1 En los días en que los jueces gobernaban en Israel, hubo mucha hambre en la tierra, y un hombre de Belén de Judá emigró a los campos de Moab, junto con su mujer y sus dos hijos.
2 Ese hombre se llamaba Elimelec, y su mujer, Noemí; sus hijos se llamaban Majlón y Quelión, y habían nacido en Efrata, de Belén de Judá. Cuando llegaron a los campos de Moab, se quedaron a vivir allí.
3 Pero murió Elimelec, marido de Noemí, y ella se quedó sola con sus dos hijos.
4 Más tarde, ellos se casaron con unas moabitas, una de las cuales se llamaba Orfa, y la otra Rut, y se quedaron a vivir en Moab durante unos diez años.
5 Pero también murieron Majlón y Quelión, y Noemí se quedó desamparada, sin marido ni hijos.
6 Cuando Noemí se enteró de que el Señor había bendecido a su pueblo y que el hambre había terminado, decidió abandonar Moab junto con sus nueras.
7 Las tres mujeres salieron de donde habían vivido, y emprendieron el camino de vuelta a la tierra de Judá.
8 Pero Noemí les dijo a sus dos nueras:
«Es mejor que regresen a la casa de su madre. Que el Señor las trate con misericordia, tal y como ustedes nos trataron a mis hijos y a mí.
9 Que el Señor les conceda hallar reposo, cada una en casa de su propio marido.»
Luego las despidió con un beso, pero ellas se pusieron a llorar a voz en cuello
10 y le dijeron:
«Las dos nos queremos ir contigo a tu pueblo.»
11 Pero Noemí respondió:
«Regresen a su pueblo, hijas mías. No tiene caso que vengan conmigo, pues ya no tengo más hijos que puedan ser sus maridos.
12 ¡Váyanse, hijas mías! Yo ya estoy vieja para tener marido. Y aun cuando abrigara esa esperanza, y esta noche estuviera con un hombre y volviera a tener hijos,
13 ¿habrían de quedarse ustedes sin casar, por causa de ellos? ¡No, hijas mías! Mi amargura es mayor que la de ustedes, porque el Señor se ha puesto en mi contra.»
14 Pero ellas seguían llorando a voz en cuello. Y Orfa se despidió de su suegra con un beso, pero Rut se quedó con ella.
15 Entonces Noemí dijo:
«Mira a tu cuñada. Ya regresa a su pueblo, con sus dioses. ¡Regrésate también tú!»
16 Pero Rut le respondió:

«¡No me pidas que te deje y me aparte de ti!
A dondequiera que tú vayas, iré yo;
dondequiera que tú vivas, viviré.
Tu pueblo será mi pueblo, y tu Dios será mi Dios.
17 Donde tú mueras, moriré yo,
y allí quiero que me sepulten.
Que el Señor me castigue, y más aún,
si acaso llego a dejarte sola.
¡Solo la muerte nos podrá separar!»

18 Y como Noemí vio que Rut estaba resuelta a ir con ella, no dijo más.
19 Y así, las dos siguieron caminando juntas hasta llegar a Belén. Y en cuanto entraron a la ciudad, hubo gran agitación entre toda la gente por causa de ellas, pues decían:
«¿Qué, no es esta Noemí?»
20 Pero ella les respondió:
«Ya no me llamen Noemí. Llámenme Mara. Ciertamente, grande es la amargura que me ha hecho vivir el Todopoderoso.
21 Yo salí de aquí con las manos llenas, pero él me ha hecho volver con las manos vacías. ¿Por qué llamarme Noemí, si el Señor se ha puesto en mi contra, y mis aflicciones vienen del Todopoderoso?»
22 Fue así como Noemí volvió de Moab, acompañada de Rut, su nuera moabita. Llegaron a Belén cuando comenzaba la cosecha de la cebada.
Elimélec apmahéyak Moab yetlo apketchek
1-2 Wetamaxcheyk axta meyk élnapma énxet'ák ekyókxoho apchókxa Israel, cham'a nano', aptamheykegkaxa axta apkelxegkesso apkeltamheykha Israel ma'a apkelámha apmonye'e nak kempakhakma. Keñe axta xama énxet apkeñama axta m'a Belén nak Judá, apwesey axta Elimélec, apmaheykegko sekxók apheykmo yaqwatakxoho m'a yókxexma Moab. Yetlamchek axta nahan ma'a aptáwa' Noemí, tén han ma'a apqánet apketchek, cham'a Mahlón, tén han ma'a Quilión. Efrata énxet axta nahan xa ekyókxoho nak, apkeleñama nak Belén. Kelweykmek axta m'a yókxexma Moab, tén axta élheykmo m'a.
3 Tén axta apketsapma m'a Elimélec, atáwa' axta m'a Noemí, axakkók axta tamheykekxa', wánxa axta aqsa élxegexma m'a apqánet étchek. 4 Wenaqtémók axta nahan natámen, tén axta élyamhápeykegko nahan xa étchek nak. Apkelmeykegkek axta ánet kelán'a étkók éleñama axta m'a Moab; xama axta ekwesey Orfá, keñe axta mók ekwesey Rut. Weykmek axta diez apyeyam, 5 apkeletsapa nahan xa étchek nak, cham'a Mahlón tén han ma'a Quilión, tén axta ektéma meyke agko' ekyepetchegwánxa m'a Noemí, méko axta aptemék ma'a étchek, tén han atáwa'.
Noemí tén han Rut élmeyeykekxa Belén
6 Xama ekhem axta leg'ak amya'a Noemí, neyseksa ekha m'a yókxexma Moab, apwákxo makham Wesse' egegkok ma'a eyókxa appasmeykxo makham, tén han apheyásekxo makham aptéyak ma'a énxet'ák. 7 Tén axta ekxéna awáxok kataqhohok makham ma'a Judá yetlo m'a étchek axta apnaqteyegka'a, kelántekkek axta m'a yókxexma ekheykegkaxa axta, 8 tén axta Noemí ektáha éláneya náxet ámay xa ánet nak:
Kólmeyekxa sa' makham kélxanák, ekhágkaxa nak kélchána. Eltaqmelchesek sa' eyke chá'a kéxegke m'a Wesse' egegkok, ekhawo sélteméssessamakxa nak chá'a ko'o kéxegke, tén han ma'a étchek axta, 9 egkések sa' nahan kélmowána kóltegyagkokxak makham kélnaqteyegka'a yaqwayam sa' kólwetekxak makham axnagkok meyke ektáhakxa kélwáxok tén han aphaxnagkok kélxanák.
Kelpetseságkokxeyk axta Noemí amonye' éxeykekxa, axta nahan kaleysagkohok éllekxagweyncha'a xa ánet nak, 10 Tén axta ektáha eyáneya s'e:
¡Ma'! ¡Agyetlakxohok sa' eyke negko'o exche' m'a eyókxa nak!
11 Tén axta Noemí ektáha makham éláneya s'e:
—Kóltaqhekxa aqsa. ¿Yaqsa ektáha kélmako nak hélyetlakxoho'? Móteyekxék ko'o kaxwók pók hatte yaqwayam enxoho kóltemekxak makham kélnaqteyegka'a kéxegke. 12 Nók, kólxeg, kólmeyekxa m'a kélxanák. Sekwányamók ko'o kaxwók ektáhak, mowanchek kaxwók ategyekxak etáwa'. Naqsók eykhe ewanchek makham ategyekxak etáwa', hélyamhápok so axta'a nak, tén óteyekxak makham pók étchek. 13 ¿Kólleyxek enxeykel'a kéxegke ekwokmoho aptamhágko apkelwányam, yaqwayam enxoho kóltemekxak makham kélnaqteyegka'a? ¿Megkóltegyekxéya kélnaqteyegka'a kólleyxek? Ma', kelán'a ahagkok, megkóltéhek xa ektáha nak. Egkéssegkek ko'o ekmáske agko' seklegeykegkoho m'a Wesse' egegkok, kayágwomhok sa' aqsa eklegeykegkoho ekmáske ewáxok sekwet'a enxoho kóllegagkohok kéxegke.
14 Kelchempákxók axta makham éllekxagweykha m'a. Tén axta Orfá ekpetsesa yepyámog ektaqhákxo m'a axagkok; keñe Rut, ekhákxoho makham xamo'. 15 Tén axta ektáha eyáneya Noemí s'e:
—Kalano, taqháwok makham yepye axta aptáwa' m'a eyókxa, ekheykegkaxa nak ma'a aqsok eyáyókxa. Kaxeg xeyáxa, keytlakxa', —axta entáhak eyáneya.
16 Tén axta Rut ektáha eyátegmowágkokxo s'e:
—¡Nágkaltamho aqsa ayenyók xeye', tén han óxpánchesaxche'! Amhagkok sa' chá'a ko'óxa m'a ekmahágkaxa enxoho chá'a, axnamok sa' nahan chá'a m'a ekhámxa enxoho chá'a. Seyókxa sa' nahan atnehek ma'a eyókxa nak, Dios ahagkok sa' nahan atnehek ma'a Dios agkok nak xeye'. 17 Watsapwók sa' nahan ma'a étsapwánxa enxoho exche', sa' émenyeyk han hélátawañegwók ma'a. Hakte heñássesagkohok katnehek ko'o Wesse' egegkok ekyentaxno agko' sekyenyawa enxoho exche', megkatnaha enxoho seyenyókasso m'a nétsapma.
18 Xama axta ekwet'a ekmako aqsa chá'a katneykha ekxegexma Noemí m'a Rut, massék axta élenxanakmo eyápháseyncha'a. 19 Tén axta élxega ánet ekwokmoho élwákxo m'a Belén.
Xama axta élántaxnegwákxo m'a Belén, kelpelakkassek axta apkelwet'a m'a apyókxoho énxet, apyennegkessek axta exma apkelpaqmeta apkelwet'a. Keñe kelán'ák ektáha chá'a élpaqmeta s'e:
—¿Háweya Noemí xa?
20 Tén axta Noemí ektáha élátegmowágkokxo s'e:
—Náhelteme ko'o kaxwók Noemí, hélteme kaxwók Mará, hakte egkéssegkek ko'o ekwányam agko' seklegeykegkoho ekmáske m'a Dios ekha nak apyennaqte. 21 Xámok axta ko'o aqsok ahagkok sekteyapma s'e, keñe kaxwók sekwa'akto meyke aqsok ahagkok, hakte chá'a apkeltémo ko'o hetnehek ma'a Wesse' egegkok. ¿Yaqsa ektáha séltáha nak ko'o Noemí? Etaqnawágweykmek ko'o kaxwók ma'a Dios ekha nak apyennaqte, egkéssegkek ekyaqhápeykha ewáxok.
22 Axta temék éxyékmo makham Noemí eñama m'a yókxexma Moab yetlo m'a Rut, atánegken ekteme axta Moab kelán'a. Chaqhémók axta nahan élweykto Belén ma'a ekhem eyeynamókxa axta chá'a apnakxamákpexa m'a hótáhap apaktek.