Elogio a la sabiduría
1 ¿Acaso no está llamando la sabiduría?
¿Qué, no deja oír su voz la inteligencia?
2 Se para en las colinas, junto al camino;
se queda esperando en las encrucijadas.
3 Deja oír su voz a un lado de las puertas;
a la entrada misma de la ciudad exclama:

4 «A ustedes, los hombres, los llamo;
a ustedes, los hombres, dirijo mi voz.
5 Muchachos ingenuos, ¡entiendan!
Jóvenes necios, ¡recapaciten!
6 ¡Óiganme, que lo que voy a decirles
son cosas muy justas e importantes!
7 De mi boca solo sale la verdad;
mis labios aborrecen la mentira.
8 Todas mis palabras son precisas;
no hay en ellas dolo ni perversidad.
9 Para los sabios y entendidos,
todas ellas son contundentes y razonables.
10 Den cabida a mis correcciones, no a la plata;
acepten mis conocimientos, no el oro escogido.
11 Yo, la sabiduría, valgo más que las piedras preciosas.
¡Ni lo más deseable puede compararse conmigo!

12 »Yo, la sabiduría, convivo con la cordura;
en mí se hallan el conocimiento y el consejo.
13 El temor del Señor es aborrecer el mal;
yo aborrezco la soberbia y la arrogancia,
el mal camino y la boca perversa.
14 En mí se hallan el consejo y el buen juicio;
yo soy la inteligencia; mío es el poder.
15 Por mí llegan los reyes al trono
y los príncipes imparten justicia.
16 Por mí gobiernan los jefes y príncipes,
y todos los que rigen con justicia.
17 Yo amo a los que me aman,
y dejo que me hallen los que en verdad me buscan.
18 Las riquezas y la honra me acompañan,
las verdaderas riquezas y la justicia.
19 Mis frutos son mejores que el oro más refinado;
mis ganancias sobrepasan a la plata escogida.
20 Yo voy por el camino recto;
camino por las sendas de la justicia,
21 para dar su herencia a los que me aman,
para saturarlos de tesoros.

22 »Desde el principio, el Señor me poseía;
desde antes de que empezara sus obras.
23 Desde el principio mismo fui establecida,
desde antes de que la tierra existiera.
24 Fui engendrada antes de los abismos,
antes de que existieran los grandes manantiales.
25 Fui engendrada antes de que se formaran
los montes y las colinas.
26 Aún no había creado él la tierra ni los campos,
ni los primeros granos de arena del mundo,
27 ¡y ya estaba yo ahí!
Mientras él formaba los cielos
y trazaba el arco sobre la faz del abismo,
28 mientras afirmaba las nubes en las alturas,
mientras reforzaba las fuentes del abismo,
29 mientras establecía los límites del mar
para que las aguas no traspasaran su cauce,
¡mientras afirmaba los fundamentos de la tierra!
30 Yo estaba a su lado, ordenándolo todo,
danzando alegremente todos los días,
disfrutando siempre de su presencia,
31 regocijándome en la tierra, su creación;
¡deleitándome con el género humano!»

32 Hijos, por favor, ¡escúchenme!
¡Dichosos los que siguen mis caminos!
33 Sean sabios y préstenme atención;
no dejen de lado la disciplina.
34 Dichoso el hombre que me escucha
y todo el tiempo se mantiene vigilante
a las puertas de mi casa.
35 El que me halla, ha encontrado la vida
y alcanzado el favor del Señor.
36 El que peca contra mí, se daña a sí mismo;
el que me aborrece, ama a la muerte.
Negya'áseykegkoho aqsok ekpeywa
1 Yennaqtésawók ekpeywa m'a
negya'áseykegkoho nak aqsok;
keltamhók kañexchek ekpeywa
m'a negmowána aqsok.
2 Kenegwokmek ma'a
netnók agko' nak egkexe,
nekha nak ma'a
ekyaqmagamaxchexa
nak mók ámay,
3 legássek ekpeywa
m'a nekha nak atña'ák,
nentaxnamakxa nak
tegma apwányam:
4 “Énxet'ák, kéxegke
ekya'áyam se'e
sekpeywa nak.
5 Kéxegke wokma'ák,
meyke nak kélya'áseyak aqsok
tén han ma'a élyeyháxma nak,
¡kóltámesaxche kélteme
ekha ekxeyenma kélwáxok
tén han kélya'áseykegkoho aqsok!
6 Kóleyxho sa' peya
nak altennaksek ma'a
aqsok megkaqhémo
nak ageyxho',
tén han ma'a aqsok
élpéwomo nak.
7 Naqsók ma'a peya
nak altennaksek;
megkalchehek ko'o
ewáxok atnehek
sekmowána amya'a.
8 Péwók agko' ko'o m'a
ekyókxoho sekpeywa;
méko xama enxoho
ekmowána amya'a.
9 Yáxña'akxoho elanok
sekpeywa m'a énxet
apmopwána nak aqsok,
péwók elanok ma'a
énxet apya'áseykegkoho
nak aqsok.
10 Kólma chá'a
m'a ekyókxoho
sélxekmowáseyak nak,
tén han ma'a ektémakxa
nak kélyekpelchémo,
nágkólmeyókasho chá'a
amonye' kólmok ma'a
sawo ekmope élyenma
tén han ma'a sawo
ekyátekto ekmomnáwa.”
11 Tásók agko' ma'a
negya'áseyak nak aqsok
kaxnók ma'a meteymog
éltaqmalma nak;
¡mogwanchek aghéshok
xama enxoho m'a aqsok
kélmámenyého nak!

12 Ko'o, negya'áseykegkoho aqsok,
axek chá'a xamo' ma'a
ektémakxa nak
negmowána aqsok,
ewanchek ko'o ótak ma'a
negyekpelchágwayam nak,
tén han ektaqmalma nak
élchetámeykha egwáxok.
13 Negáyo
Wesse' egegkok,
nenteme nentaqnagko
aqsok ekmaso.
Ataqnawhok ko'o
m'a eyeymáxkoho
nak egwáxok
tén han magésso
nak ageyxkoho',
ekmaso nentémakxa
tén han negmowána amya'a.
14 Kalchetamha chá'a
sekxók ko'o ewáxok,
keñe keytlawhok
chá'a sélane,
ko'o sekteme
sekyekpelchémo aqsok
tén han sekyennaqte.
15 Ko'o keñamak
sélewanéssesso
yaqwayam etnahagkok
chá'a apkelwesse'e
apkelwányam ma'a
apkelwesse'e nak,
tén han sekteméssesso
chá'a apkeláneyak
segánamakxa ekpéwomo m'a
apkelámha apmonye'e nak.
16 Ko'o chá'a
sektemessáseyak
apkelámha apmonye'e
m'a apkelwesse'e nak,
ko'o han keñamak
sekteméssesso chá'a
apxeyenma yaqwánxa
kólteméssesek énxet.
17 Wásekhohok chá'a
ko'o m'a ektáha
nak seyásekhayo,
héteyekxak nahan chá'a
m'a ektáha nak sektamso.
18 Ko'o chá'a sekmésso
ekxámokma aqsok apagkok
tén han ekha kéláyo,
keñe han ekyawe agko' kéláyo,
tén han ektaqmalma apheykha.
19 Tásók agko'
ma'a aqsok
sekmésso nak ko'o,
kaxnók ma'a
sawo ekyátekto
ekmomnáwa ektaqmalma;
tásók agko' ma'a aqsok
séltennassama nak ko'o,
megkaxnawok ma'a
sawo ekmope
kéltaqmelchessamo
nak kélaxñáseykekxa'.
20 Eytlók chá'a ko'o m'a
ámay ekpéwomo nak,
cham'a ámay
ektaqmelchessamo nak negha.
21 Alméshok chá'a ko'o
aqsok ekpayhawo nak
chá'a yaqwayam almések
ma'a sélásekhayo nak chá'a:
allánessesagkohok
chá'a apxanák ma'a
aqsok élmomnáwa.

22 “Wesse' egegkok
axta ko'o sélane,
sekxók axta apcheynamo
apkelane aptamheykha,
amonye' axta yaqwayam
elának ma'a ekyókxoho aqsok.
23 Nanók axta
ko'o sélane,
amonye' axta
yaqwayam elának se'e
nélwanmeygkaxa nak.
24 Emonye' axta
ko'o setekkesso,
amonye' axta yaqwayam
kalanaxchek ma'a
wátsam élyawe nak,
tén han wátsam étkók,
keñe han ekheykegkaxa
nak yegmen ektaqmalma.
25 Nanók axta
ko'o setekkesso
Wesse' egegkok,
amonye' axta yaqwayam
enegkenek ma'a egkexe
tén han ma'a meteymog
élekhahéyak nak;
26 meláneykxa axta
makham ma'a xapop
tén han ma'a yókxexma,
keñe han ma'a yagkamex
élánamáxko nak se'e
nélwanmeygkaxa nak.
27 Ekhegkek axta
ko'o m'a apkeláneya
axta néten,
appeykessama axta néten
ma'a wátsam ekwányam,
28 cham'a apkelánéssama
axta ektémakxa ekhéyak
yaphope m'a néten,
keñe han apmeykessessama
axta ekteyapmakxa
yegmen ma'a
wátsam ekwányam
ekmattawóneg nak,
29 apkeltémo axta
megkatyephek chá'a
yegmen wátsam ekwányam
néxa nak chá'a ekyetnamakxa,
appekkenchessama axta
awhak ma'a xapop,
30 ekhegkek axta
ko'o nápakha m'a,
meyke sekyenyaweykha.
Ko'o axta chá'a
sekpeykessáseykekxa
apwáxok ma'a,
yókxoho ekhem axta chá'a
seknéweykha nápaqto';
31 eknéweykha
axta chá'a ko'o
neyseksa m'a
nélwanmeygkaxa
élánamáxche axta,
¡payheykekxeyk axta
ewáxok sekweteya
énxet apheykha!

32 “Étchek, kóleyxho
kaxwo' sekpeywa;
kólyetlow sektémakxa nak
keñe sa' kalpayhekxak
chá'a kélwáxok.
33 Kóleyxho
sélxekmowáseyak;
nágkólyenyow ma'a
negya'áseykegkoho
nak aqsok.
34 Apkeleñémo
énxet ektáha nak
apháxenmo sekpeywa,
apkenmeykha nak
átog exagkok yókxoho
ekhem sélhaxneykha.
35 Hakte cham'a ektáha
nak ko'o séteyeykekxa,
cháxa apwetákxo
ekyennaqte egnények xa,
étak han ektaqmeleykha
apwáxok elanok ma'a
Wesse' egegkok;
36 keñe m'a
énxet ektáha nak
sétnakhasso ko'o,
cháxa aptawásekpoho
apagko' xa;
¡apyókxoho ektáha nak
chá'a setaqnagko ko'o,
cháxa aptáha
apchásekhayo
m'a nétsapma!”