Proverbios antitéticos
1 El impío huye sin que nadie lo persiga,
pero el hombre justo vive tranquilo como un león.
2 Si el país anda mal, abundan los caudillos;
pero el hombre sabio y prudente le da estabilidad.
3 El gobernante que oprime a los pobres
es como una tormenta que arrasa los trigales.
4 Los transgresores alaban a los impíos;
los que observan la ley se oponen a ellos.
5 Los malvados no entienden nada de la justicia;
los que buscan al Señor lo entienden todo.
6 Es mejor ser pobre y portarse con integridad,
que ser rico y andar por el mal camino.
7 El hijo prudente observa la ley;
el que anda con glotones avergüenza a su padre.
8 El prestamista avaro aumenta sus riquezas
para dejárselas al que ama a los pobres.
9 Del que no presta oído a la ley,
hasta su oración resulta repugnante.
10 El que desvía a los justos hacia el mal camino
acabará por caer en su misma trampa,
pero los hombres honrados heredarán el bien.
11 El hombre rico se cree muy sabio,
pero el pobre e inteligente lo exhibe.
12 Si los justos triunfan, hay una gran fiesta;
si triunfan los impíos, todo el mundo se esconde.
13 El que encubre sus pecados no prospera;
el que los confiesa y se aparta de ellos
alcanza la misericordia divina.
14 ¡Dichoso aquel que siempre teme a Dios!
En cambio, el duro de corazón acabará mal.
15 Un león rugiente, un oso hambriento:
¡eso es el mal gobernante sobre el pueblo pobre!
16 El gobernante fatuo aumenta la extorsión;
el que odia la avaricia prolongará sus días.
17 El que lleva a cuestas la muerte de otro
huye hasta el sepulcro y nadie lo detiene.
18 El que es honrado sale bien librado,
pero el que va por mal camino caerá en un hoyo.
19 El que cultiva su campo tendrá pan de sobra,
el que cultiva ilusiones acabará en la pobreza.
20 El hombre fiel recibe muchas bendiciones;
el que quiere hacerse rico no sale bien librado.
21 No está bien discriminar a nadie;
hay gente que peca por un bocado de pan.
22 El avaro tiene prisa por hacerse rico,
sin saber que la pobreza está en camino.
23 Cae mejor el que sabe reprender
que el que solo sabe lisonjear.
24 El que roba a su padre o a su madre,
y alega que no ha hecho mal,
es amigo de gente nociva.
25 El que es altanero suscita contiendas,
pero el que confía en el Señor prospera.
26 Es de necios confiar en el propio corazón;
el que camina sabiamente saldrá bien librado.
27 El que da al pobre, nunca a pobre llegará;
el que se niega a verlo, será maldecido.
28 Si los malvados triunfan, la gente se esconde;
pero cuando mueren, los justos florecen.
1 Méko eykhe chá'a
kayaqmaksek ma'a
ekyeyháxma nak,
exyenmok aqsa chá'a,
méko eyke katnehek
chá'a apkelakakxa
m'a apkelpéwomo nak,
máxa etnahagkok ma'a
ektémól'a yámakméwa.

2 Apkelánegkek
agkok chá'a
melya'assáxma
xama apchókxa,
eyaqmagkasagkok
chá'a pók ma'a
apkelwesse'e
apkeláneykha
nak apchókxa,
keñe aptáha
enxoho apkemha
apmonye' m'a énxet
apya'áseykegkoho
nak chá'a
apkeláneykekxa aqsok,
kataqmelek chá'a
ekxega m'a apchókxa.

3 Apkemha apmonye'
ekmaso nak aptémakxa,
apnaqtawáseykegkoho
nak ma'a énxet meyke
nak aqsok apagkok,
máxa etnehek
ma'a ektémól'a
ekmámeye ekyennaqte
ektawáseykhal'a aqsok
ekyexna kélcheneykekxa.

4 Kaltaqmalmakha chá'a
apkelpeywa elxének
énxet'ák élmasagcha'a
nak apkeltémakxa m'a
apkelyetnakhasso nak
chá'a segánamakxa;
keñe m'a ektáha nak
chá'a apkelyeheykekxoho
m'a segánamakxa,
eltaqnaweyha chá'a.

5 Melya'ásegkok
aqsok ekpéwomo
m'a élyeyháxma nak,
apkelya'ásegkók eyke
ekyókxoho m'a
apkelye'eykekxa nak
chá'a Wesse' egegkok.

6 Tásek antéhek
meyke aqsok egagkok
tén han meyke
nentémakxa,
kaxnók antéhek
ekxámokma nak
aqsok egagkok,
tén han megkapéwomo
nak nentémakxa'.

7 Kélketche
apya'áseykegkoho
aqsok ma'a
apkelyeheykekxoho
nak chá'a Dios
segánamakxa apagkok.
Emegqaksek eyke chá'a
apyáp ma'a kélketche
appaxqeykha nak chá'a
élyeykhágweykmoho nak
élmasagcha'a apkeltémakxa'.

8 Énxet apxámáseyak
nak aqsok apagkok
apmeykekxoho nak chá'a
néten ekyánmaga,
háwe yaqwayam
etnehek apagkok,
sa' elmekxak ma'a
énxet'ák apkelmopyósa
nak chá'a elanok ma'a
meyke nak aqsok apagkok.

9 Agkok emakók kélxama
elyahakxohok ma'a Dios
segánamakxa apagkok,
memek sa' nahan takha'
nempeywa nélmaxnagko
apagkok ma'a Dios.

10 Énxet apnaqleykekxa
nak ámay ekmaso m'a
énxet'ák éltaqmalma
nak apkeltémakxa',
kamekxohok sa'
agkok ma'a
kelhanma apagkok nak;
keñe sa' elxawagkok
aqsok éltaqmalma m'a
énxet'ák meyke nak
aqsok ekmaso apkeláneyak.

11 Yának chá'a etnahak
apya'áseykegkoho aqsok
ma'a énxet ekxámokma
nak aqsok apagkok,
keñe m'a énxet meyke
nak aqsok apagkok,
tén han apya'áseykegkoho
nak aqsok,
ékpelkohok chá'a aptémakxa'.

12 Apkelmeyk agkok
apkeltamheykha apteme
ekha kéláyo m'a
énxet'ák apkelpéwomo nak,
kalanaxchek ekyawe agko'
kélessawássessamo;
apkelmeyk agkok
apkeltamheykha m'a
élmasagcha'a nak
apkeltémakxa',
elyexanmok chá'a
m'a énxet'ák nak.

13 Asagkek katnehek
apha m'a énxet appósso
nak chá'a mey'assáxma;
yásekhekxohok eyke
chá'a Dios ma'a énxet
apkeltennasso nak
chá'a aptémakxa,
tén han apyenyeykekxa
nak chá'a.

14 Apkeleñémo énxet
melwátésseyam nak
apteme apcháyo
Wesse' egegkok;
aqsok ekmaso sa' eyke
káhapwak ma'a énxet
ekyennaqte nak apwáxok.

15 Énxet ekmaso
aptémakxa apteme
nak apkemha apmonye'
nepyeseksa énxet'ák
meyke aqsok apagkok,
aphawók ma'a yámakméwa
ekyexwéweykhal'a
essenhan ma'a
aqsok nawhak eklo nak.

16 Éntaxnéssesagkok
chá'a ektémakxa
ekmaso apheykha
énxet'ák ma'a
apkemha apmonye'
mey'áseyak nak aqsok;
ahóxek eyke katnehek
apweynchámeykha m'a
énxet megkaleklo nak
apwáxok eyeykhasakpohok
apwete aqsok apagkok.

17 Énxet apchaqhe
nak chá'a pók,
esexnánekpok sa'
ekwokmoho apketsapa:
¡nágkólmeyaw chá'a!

18 Ewagkasakpok
sa' teyp ma'a énxet
meyke aptémakxa',
aqsok ekmaso sa'
eyke káhapwak
ma'a énxet ekmaso
nak aptémakxa'.

19 Xámok katnehek
apto m'a énxet ekha
nak apkeneykekxa
aqsok namyep apagkok;
keñe m'a énxet
apkelane nak chá'a
aqsok megkamowána
nak hempasmok,
meyke aqsok
apagkok katnehek.

20 Énxet ekpayhémo nak
chá'a kóltéhek kéláyo,
tásek sa' chá'a
katnehek apha;
kóllegássesagkohok
sa' eyke m'a énxet
ekpekhésso nak chá'a
etnehek ekxákma
aqsok apagkok.

21 Megkapayhawok
antéhek apyeykhamap
pók anlanok egnámakkok;
megkeyxek henlanaksek
magya'assáxma m'a
selyaqye étchetse nak.

22 Kapekhaksek
chá'a etnehek
ekxákma aqsok
apagkok ma'a énxet
étsapeykha nak
chá'a apnények
elanok aqsok,
mey'asagkehek
peya káhapwak
ma'a senteme
nak meyke
aqsok egagkok.

23 Énxet apnókáseykha
nak chá'a pók,
kalkohok sa' chá'a
apwáxok natámen,
megkatnehek sa'
ma'a ektaqmeleykha
nak chá'a appeywa
elának pók.

24 Énxet apmenyexma m'a
apkelmenyexchesso nak
chá'a aqsok ma'a apyáp
tén han ma'a egken,
keñe exénmakha chá'a
melane mey'assáxma.

25 Etekkesek chá'a
apkelenmexamap
ma'a énxet
apmopmenyého
nak chá'a étak
aqsok apagkok;
kaxámagkok eyke
aqsok apagkok ma'a
énxet apteme nak
chá'a apcháyo
Wesse' egegkok.

26 Énxet ekyeyháxma m'a
apchásennamakpoho
apagko' nak chá'a;
kólmallahanchesek sa'
eyke chá'a ekmaso
apha m'a énxet
apkelane nak chá'a
nélxekmowasamáxche
ektaqmela nak.

27 Méko katnehek
eyeyméxchexa
aqsok apagkok ma'a
énxet appasmo nak
chá'a m'a meyke nak
aqsok apagkok;
keñe sa' ma'a
memáheyo nak
chá'a epasmok,
etaqnaweykpohok
apagko' sa' chá'a.

28 Apkelmeyk agkok
apkeltamheykha m'a
élmasagcha'a nak
apkeltémakxa',
elyexanmok chá'a
m'a énxet'ák nak;
temégwokmek agkok
néxa apkeltamheykha,
exámekxak chá'a m'a
énxet'ák apkelpéwomo.