Ejemplos prácticos de conducta
1 Estos son también proverbios de Salomón, copiados por escribas de Ezequías, rey de Judá:

2 Encubrir un asunto es honroso para Dios;
descubrirlo, es honroso para el rey.
3 No hay manera de investigar
lo que hay en las alturas de los cielos,
ni lo que hay en las profundidades de la tierra,
ni lo que hay en el corazón de los reyes.
4 Limpia la plata de la escoria,
y el fundidor sacará de ella una alhaja.
5 Aparta al impío de la presencia del rey,
y su trono se afirmará en justicia.
6 No te alabes en presencia del rey
ni ocupes un lugar entre gente importante.
7 Es mejor que se te invite a subir,
y no ser humillado en presencia del príncipe.

Lo que veas con tus propios ojos
8 no lo pongas enseguida en disputa,
no sea que al final no sepas qué hacer,
y tu prójimo acabe por ponerte en vergüenza.

9 Defiende tu caso ante tu compañero,
y no reveles a nadie el secreto;
10 no sea que alguien te oiga y te deshonre,
y ya no puedas reparar tu mala fama.

11 Manzana de oro con adornos de plata:
¡eso es la palabra dicha cuando conviene!

12 Zarcillo de oro, alhaja de oro fino:
¡eso es la reprensión sabia en los oídos atentos!

13 Fresca nieve en un día caluroso:
¡eso es el mensajero fiel para quien lo envía!
A su amo le infunde paz y energía.

14 Un ventarrón, una nube sin lluvia:
¡eso es quien presume de ser generoso!

15 La mucha paciencia aplaca al príncipe;
la lengua afable quiebra los huesos más duros.

16 Si encuentras miel, come sin hartarte:
no sea que te hastíes y la vomites.

17 Aleja tus pasos de la casa del vecino,
no sea que, harto de ti, acabe por odiarte.

18 Martillo, cuchillo, aguda saeta:
¡eso es quien atestigua en falso contra su prójimo!

19 Como tener un diente roto, o zafarse un pie,
así es confiar en un pillo en tiempos de angustia.

20 Cantar canciones al corazón afligido
es como desnudarse en tiempo de frío
o como echar vinagre en una herida abierta.

21 Si el que te odia tiene hambre, dale de comer;
y si tiene sed, dale de beber.
22 Así harás que se avergüence de su conducta,
y el Señor habrá de recompensarte.

23 Los vientos del norte atraen las lluvias,
las malas caras atraen las difamaciones.

24 Es mejor vivir en un rincón del techo
que convivir con una mujer pendenciera.

25 Las buenas noticias llegadas de lejos
son como agua fría para la garganta sedienta.

26 Fuente de agua turbia, manantial corrompido:
¡eso es el justo que se rinde ante el impío!

27 No conviene comer mucha miel,
ni tampoco procurar la propia gloria.

28 Ciudad en ruinas, sin muralla protectora:
¡eso es el hombre que no frena sus impulsos!
Ektáhakxa ánet kélyepetcháseykekxa mók Salomón appeywa
1 Keso Salomón axta han appeywa s'e, apnaqtáxeseykegkokxa axta m'a énxet'ák Ezequías axta apkeláneykha, wesse' apwányam axta Judá:

2 Nélteméssesso
apcheymákpoho Dios
eñama appóssamo
chá'a xama aqsok,
keñe nenteme negáyo
apkelwesse'e apkelwányam
eñama segya'assásegwayam
chá'a m'a aqsok
élpowásamáxkoho nak.

3 Mogwanchek
agya'asagkohok
ektémakxa m'a néten,
tén han ekwánxa
ekmattawóneg ma'a
xapop nak,
keñe han ma'a ektémakxa
nak élchetámeykha
apkelwáxok ma'a
apkelwesse'e apkelwányam.

4 Negyenyókassek agkok
chá'a sekxók ekmanyása
m'a sawo ekmope
ekmomnáwa nak,
keñe sa' natámen
elának chá'a egheykok
ma'a énxet apkeláneyo
nak chá'a sawo ekmope;
5 nentekkessek
agkok xama énxet
ekmaso aptémakxa
aptamheykha nak
ma'a aphakxa nak
wesse' apwányam,
keñe keytek chá'a
apkelánekxésso
ektaqmalma apheykha
énxet'ák ma'a aptémakxa
nak wesse' apwányam.

6 Nágyeykpoho
chá'a nápaqtók
wesse' apwányam,
ná exnem nahan
chá'a m'a
apheykegkaxa
nak énxet'ák
ekyawe kéláyo.
7 Eyke tásek emhagkok
apcháneyákpo enxoho
emhagkok ma'a néten
apheykegkaxa nak
énxet'ák ekyawe kéláyo,
kaxnók emegqeyk
nápaqta'awók ma'a
apkelwesse'e nak.

Apwet'ak agkok chá'a
ektemegweykmoho exma',
8 ná epekhaksoho
chá'a emyekxak ma'a
sẽlyekpelchémókxa nak,
hakte emegqeyk katnehek
xép apxéna enxoho apteme
apmopwána amya'a m'a
pók apweteykegkoho,
keñe sa' xép
mey'asagkehek
aptáhakxa natámen.

9 Elpaqhetchesakpekxoho
chá'a m'a ektáha nak
chá'a yaqwayam esexnena',
ná etekkesha chá'a
amya'a ektáha nak
chá'a aplege apagko' xép;
10 hakte eñak
katnehek xama énxet
keñe sa' xép emegqe',
megkamassegwomek
sa' han apxénamap
ekmaso exchep.

11 Hawók nennatanma
sawo ekyátekto élyenma
kélpáxaqteyáseyak la'a
sawo ekmope élyenma
m'a nempeywa
negaqhémo nak chá'a
nentáhakxa nempeywa.
12 Megkaxnawok
ektaqmalma
ektémakxa nak chá'a
kélnókáseykha énxet
apmomo nak chá'a
takha' kélnókáseykha
m'a kélatchesso
kélaphék sawo ekyátekto,
tén han ma'a kélnatanma.

13 Máxa yegmen
ekmáxaqxól'a
neyseksa ekmexanma
exma etnehek ma'a
énxet apseykha amya'a
metne nak chá'a
apmopwána amya'a,
epeykessásekxak chá'a
apwáxok wesse' apagkok.

14 Énxet apxeyenma
nak chá'a egkések
aqsok ma'a pók,
keñe megkése',
máxa m'a yaphope
yetlo éxchahayam la'a,
keñe megkammakye'.

15 Kamasseksohok
aplo wesse' m'a
mampekhésamaxche nak
chá'a ampaqhetchesek;
kalekwomhok apwáxok
ma'a ektaqmeleykha nak
nempeywa anlána'.

16 Ná eyeykhasakpoho aqsa
etwok apwet'a enxoho
yányawhéna' apyegmenek,
eyekxagkok katnehek ma'a
apxáma enxoho apto.
17 Aptemék sa'
agkok chá'a meyk'a
apxagkok ma'a pók,
etne sa' chá'a
xama apweykekxa,
kaleklágwók katnehek
keñe etaqnawágwók xép.

18 Sawo ekyentaxno,
sókwenaqte,
tén han yágke aktek
ekmahamta agko',
¡cháxa apyetchásamákpoho
m'a énxet apxeyenma nak
aqsa apmopwána
amya'a apxegexma
meykexho aptáhakxa!

19 Negásenneykxeyk
agkok énxet ekpelakkasso
nak hensexnenak ma'a ekwa'a
enxoho ekmaso negha,
máxa antéhek ma'a
ektémól'a éntél'a xama
ẽxchapok agweynchamha,
essenhan ma'a ektémól'a
antók nento neyseksa
ekmáske egma'ák.
20 Negmeneykmássessek
agkok xama negmeneykmasso
énxet ekyentaxno nak apwáxok,
máxa katnehek néxpaqhássesa
enxoho apyense m'a
yámnátekhet égmenek la'a,
essenhan ma'a ektémól'a
anlók nentaxno m'a
neyseksa apmopsamáge.

21 Meyk agkok
chaqhak énxet
apkenmexeykha nak xép,
egkés apto,
hem agkok
nahan chaqhak,
egkés yegmen;
22 sa' kañék
apmegqágweykekxa
pók eñama apteméssesso
exchep xa ektáha nak,
Wesse' egegkok sa'
eyke eyaqmagkásekxak
ma'a ektémakxa nak
xép aqsok apkelane.

23 Kasógmohok chá'a
ekmámeye m'a excheyha,
keñe negya'ásseyam
ekmaso m'a eklo nak négát.

24 Tásek anxek
ma'a teyp enxagkok,
kaxnók anxek xamo'
kañe' tegma m'a
kelán'a ekyenneykha
nak chá'a ekpeywa
henlána'.

25 Máxa yegmen
ekmáxaqxol'a agyenek
hem segaqhe m'a
amya'a ektaqmalma
eñama nak makhawo' agko'.

26 Máxa ekyetnamakxa
yegmen ekmaso
tén han yámelchet
ekyápaqmatél'a yegmen
etnehek ma'a énxet
meyke aptémakxa
apchahamakpoho nak
aqsa chá'a nápaqtók
ma'a énxet ekmaso
nak aptémakxa'.

27 Asagkek
antawhok agko'
ma'a yányawhéna'
apyegmenek,
asagkek han
antegyagkohok
chá'a ektaqmalma
nenxénamaxche'.

28 Énxet megkamopwána nak
elanagkohok aptémakxa',
máxa m'a aptémól'a
tegma apyawe meykel'a
kélhaxtegkesso nepyáwa',
ekmanyehél'a chá'a
elántexek ma'a
apmáheyo nak emok.