1 Beber vino o bebidas embriagantes
te lleva a blasfemar y a causar alborotos.
No es de sabios errar por su culpa.
2 El enojo del rey es como el rugido de un león;
enfurecerlo es atentar contra uno mismo.
3 Al hombre le adorna alejarse de pleitos,
pero los insensatos se enredan en ellos.
4 Llega el invierno y el perezoso no siembra;
cuando llega el verano, no halla comida.
5 Para la mente humana, los consejos
son tan profundos como el océano;
alcanzables solo para quien es entendido.
6 Son muchos los que dicen ser bondadosos,
pero ¿dónde están los hombres sinceros?
7 El hombre justo no se aparta de su integridad;
¡dichosos sus hijos, que siguen sus pasos!
8 Cuando el rey ocupa el tribunal de justicia,
le basta una mirada para despejar todo mal.
9 No hay nadie que pueda afirmar
que su corazón está limpio de pecado.
10 Las pesas y las medidas falsas
son cosas que al Señor le repugnan.
11 Por sus hechos, hasta un niño deja ver
si su conducta es limpia y recta.
12 El Señor nos dotó al mismo tiempo
de oídos para oír y de ojos para ver.
13 No seas dormilón, y jamás serás pobre;
no pegues los ojos, y el pan nunca te faltará.
14 El comprador dice que lo que compra es malo,
pero en cuanto paga, alaba su compra.
15 Abundan el oro y las piedras preciosas,
pero los labios prudentes son una joya.
16 Despoja de su ropa, y reténla en prenda,
al que salga fiador de algún extraño.
17 ¡Qué sabroso sabe el pan de mentira,
pero al final acabas con mal sabor de boca!
18 Con los consejos se ordenan los planes,
y con buena estrategia se gana la guerra.
19 El que es chismoso revela el secreto;
no te juntes con gente boquifloja.
20 La muerte más sombría le aguarda
al que maldice a su padre o a su madre.
21 Al principio, se adquieren bienes de prisa;
al final, eso no es ninguna bendición.
22 Nunca digas: «¡Me voy a vengar!»
Mejor deja que el Señor lo haga por ti.
23 Al Señor le repugnan las pesas falsas;
la balanza falsa no es nada bueno.
24 Si el Señor dirige los pasos del hombre,
¿cómo puede el hombre entender su camino?
25 Tú solo te tiendes la trampa
si a la ligera consagras algo a Dios
y después de eso te pones a pensar.
26 El rey sabio avienta como trigo a los impíos,
y luego pasa sobre ellos la rueda del molino.
27 El espíritu del hombre es la lámpara del Señor
que escudriña los sentimientos más profundos.
28 La misericordia y la verdad cuidan del rey,
y la clemencia sustenta su trono.
29 Los jóvenes se ufanan de su fuerza;
los ancianos se enorgullecen de sus canas.
30 Los azotes hieren pero curan la maldad;
el castigo purifica lo más recóndito del ser.
1 Megkeyxnegwayam
appeywa chá'a katnéssesek
énxet ma'a vino;
kanathéssesha chá'a
apwáxok ma'a
anmen ekyennaqte nak;
megkay'ássesagkehek
chá'a aqsok énxet
ma'a eyaqha enxoho.

2 Máxa yámakméwa
ekpáweykha awáxok
la'a etnehek aplawa
enxoho xama
wesse' apwányam;
énxet aplókasso
enxoho m'a,
megkatnehek megyetsapma.

3 Payhawók
etnehek énxet
melátegmómap
chá'a pók,
hakte cháxa ektaqmela
antéhek xa,
apwanchek eyke
etekkesek aqsa chá'a
m'a ekyeyháxma nak.

4 Wokmek agkok ekhem
nempeyncheykemxa xapop
namyep egagkok,
keñe mepeynchemhek xapop
namyep apagkok ma'a énxet
apháxamákpoho nak etneykha;
keñe sa' ekwokmo enxoho
ekhem kélnakxamakxa ekyexna,
etegyaha sa' eykhe,
méteyágwomek sa' eyke.

5 Máxa yegmen
ekmattawóneg la'a
m'a ektémakxa nak
élchetámeykha
apwáxok énxet,
ékpelkohok eyke chá'a
m'a énxet apmopwána
nak chá'a aqsok.

6 Apxámok énxet
apxéneykha nak chá'a
mekxeykha apnámakkok,
magwetyehek eyke
xama enxoho énxet
ekha kéláyo.

7 ¡Apkeleñémo kélketchek
apkexeykekxa axta
neptámen ma'a énxet
ekpéwomo axta aptémakxa',
tén han meyke axta aptémakxa'!

8 Aphakmek agkok
wesse' apwányam
ma'a aptaháno
segyekpelchémókxa nak,
xama apkelányo aqsa
etnehek ékpelkohok
ma'a aqsok ekmaso nak.

9 Méko awanchek
katnehek ekpeywa s'e:
“Eyaxñásekxeyk
ko'o ewáxok,
méko may'assáxma.”

10 Ánet aqsok
aptaqnagkamakxa
nak ma'a Wesse' egegkok,
cham'a kelyetsáteyak
megkaxnémo nak
chá'a ekwánxa ektegkesso,
tén han ma'a kelyetsáteyak
ekmenyexmo nak.

11 Aptémakxa chá'a
keykpelchexkohok
apkelana enxoho
chá'a aptémakxa
ekpéwomo xama wokma'ák.

12 Wesse' egegkok
axta apkelane s'e
egheyk'ák nak,
yaqwayam anlegak
chá'a amya'a,
tén han egaqta'ák
yaqwayam agwetak
chá'a aqsok.

13 Ná etyen chá'a,
meyke aqsok
apagkok katnehek;
etneykha chá'a
yaqwayam enxoho
kaxek chá'a apto.

14 “¡Asagko'!”,
etnehek ma'a énxet
apma nak chá'a aqsok,
keñe sa' apma enxoho,
kaqheykha chá'a
apwáxok aptáhakxa.

15 Tásók agko'
appeywa m'a énxet
appaqmeyesmo nak
chá'a yetlo
apya'áseykegkoho,
yeykhásseykmók ma'a
sawo ekyátekto
ekmomnáwa,
tén han ma'a aqsok
élyenméyak ekhágko
nak se'e ekyókxoho
nélwanmeygkaxa nak.

16 Énxet apxeyenma
nak chá'a eyánmagkassesek
apméyak aqsok ma'a
méteykxa nak,
elyementem sa' apkelnaqta,
elma sa' ekwokmo
apyánmagkásekxo makham.

17 Atsek chá'a
etnehek apmopwána
amya'a énxet,
keñe natámen
máxa katnehek
ma'a xapop ánek
ekláneyól'a egwáxok.

18 Katyapok chá'a
yaqwánxa etnahagkok
énxet'ák ektaqmela enxoho
chá'a apkelpaqmeyesma;
kóltaqmelcheshok chá'a
kélláneykekxa kéltáhakxa
peya enxoho kampakhaxche'.

19 Mopwanchek meltennaha
m'a énxet apkeltennágwayam
nak aqsa chá'a nátegma,
ná epaxqaha chá'a m'a
énxet'ák apkeltennágwayam
nak aqsa chá'a amya'a nátegma.

20 Énxet apyemneykha
nak apyáp tén han egken,
yetsapok sa' ektémól'a
kaspónak aqsok
eyápogwate m'a
ekyáqtésakxa agko'
nak exma.

21 Aqsok megkamáske
nak ekwetamaxche sekxo',
háwe yaqwayam
kapeykásekxak egwáxok.

22 Ná exén chá'a
eyaqmagkásekxak
kélteméssesakxa';
etne chá'a apcháyo
Wesse' egegkok,
sa' emallanchesek ma'a.

23 Etaqnawhok
Wesse' egegkok
ma'a negmeykha nak
kelyetsátéyak ekmenyexmo;
mopmenyeyk ma'a kelyetsáteyak
ekmenyexmo nak.

24 Wesse' egegkok eyke
apkeláneséyak chá'a
ektémakxa apxega énxet.
Méko enxama
negya'áseykegkoho chá'a
yaqwánxa agmahagkok.

25 Asagkek eltennaksek
aqsa énxet elának
aqsok ma'a Dios
meyke sekxók
élchetámeykha apwáxok,
keñe emáwhok elwátessók
ektáhakxa apmésso appeywa.

26 Elántekkesek chá'a
aphakxa wesse' apwányam
apya'áseykegkoho
nak aqsok ma'a
élmasagcha'a nak apkeltémakxa,
elteyágkasek chá'a
aqsok amnek.

27 Espíritu apmésso
nak chá'a énxet
ma'a Dios,
ekteme élsássessóxma
kañók agko'
apwáxok ma'a énxet.

28 Megkamassegwomek chá'a
apteme wesse' apwányam
aptémakxa nak chá'a
wesse' apwányam,
apkelánesa enxoho chá'a
ektaqmalma apheykha énxet'ák,
yetlo apkelásekhayo,
tén han ekmámnaqso'.

29 Apkelyennaqte chá'a
ekpeykessáseykekxa
apkelwáxok ma'a wokma'ák;
keñe apkelwányam
kagkések chá'a ekha
kéláyo m'a ektémakxa
nak élmope apqatkok.

30 Kamasseksek chá'a
nentémakxa ekmaso m'a
negmatñencha'a enxoho
tén han sẽlyensasa enxoho;
kataqmelekxak chá'a
nentémakxa m'a
sẽlyekpexcheteyncha'a enxoho.