1 Es mejor un mendrugo de pan, en paz,
que carne en abundancia, en medio de peleas.
2 El criado astuto se vuelve patrón del hijo vago,
y comparte la herencia con los otros hermanos.
3 El crisol pone a prueba la plata,
el horno pone a prueba el oro,
y el Señor pone a prueba los corazones.
4 El malvado está atento a los labios inicuos;
el mentiroso hace caso de la lengua infamante.
5 El que ofende al pobre ofende a su Creador;
no queda impune el que se alegra de su mal.
6 Los nietos son la corona de los ancianos,
y los padres son la honra de los hijos.
7 No le queda al necio la grandilocuencia,
y menos aún al príncipe el hablar con mentira.
8 Quien practica el soborno, lo considera valioso
pues le va bien en todo lo que hace.
9 El que perdona el pecado, busca afecto;
el que lo divulga, aleja al amigo.
10 Gana más con un regaño quien es inteligente,
que lo que gana el necio que recibe cien azotes.
11 El que es rebelde no busca más que el mal,
pero un día se enfrentará a un emisario cruel.
12 Es mejor enfrentarse con una osa furiosa
que lidiar con la obstinación de un necio.
13 Quien paga mal el bien recibido,
merece que el mal no se aparte de su casa.
14 El comienzo de un conflicto pronto se vuelve un río desbordado;
es mejor controlarlo, antes de que se desborde.
15 Justificar al malvado y condenar al justo
es igual de repugnante para el Señor.
16 ¿Cómo puede el necio adquirir sabiduría,
si tiene dinero pero no tiene entendimiento?
17 El amigo ama en todo momento;
en tiempos de angustia es como un hermano.
18 ¡Qué poco inteligente es comprometerse
y salir fiador en favor de un amigo!
19 ¿Quieres pelear? ¡Quieres pecar!
¿Quieres darte importancia? ¡Quieres problemas!
20 El de corazón malvado nunca da con el bien;
el que se enreda con su lengua cae en desgracia.
21 Ser padre de un necio es motivo de tristeza;
ser padre de un necio no es motivo de alegría.
22 Un corazón alegre es la mejor medicina;
un ánimo triste deprime a todo el cuerpo.
23 El impío acepta soborno y se lo guarda
para corromper las sendas de la justicia.
24 El rostro inteligente refleja sabiduría,
pero el necio vaga con la mirada perdida.
25 El hijo necio pone triste a su padre
y le amarga la vida a su madre.
26 No se debe condenar al que es inocente,
ni castigar a quien es honorable y honrado.
27 Sabio es quien cuida sus palabras;
inteligente es quien tiene un espíritu prudente.
28 Cuando el necio calla, pasa por sabio;
cuando no abre la boca, pasa por inteligente.
1 Tásek antók
nento élyenneykekxa
éleymomáxche,
tén han anxek meyke
ektáhakxa egwáxok,
kaxnók anlának
chá'a ekxámokma
ektámáxche ekyawe
tén han ólenmexaxche'.

2 Wesse' chá'a
kóltemessásekxak
kélásenneykha naqsa
apmopwána nak aqsok,
apchásenneykha naqsa sa'
etnekxak ma'a kélketche
ekyeyháxma nak,
exkekxak sa' han ma'a
aqsok ekpayhawo nak
exkekxak ma'a,
ektéma nak ma'a
pók apkelyáxeg'a nak.

3 Kólwatnohok chá'a
kóllanok ektémakxa m'a
sawo ekyátekto ekmomnáwa,
tén han sawo ekmope nak;
Wesse' egegkok akke negko'o
apkelányo chá'a ektémakxa
élchetámeykha egwáxok.

4 Yeyxhok chá'a
appeywa ekmaso énxet
ma'a ekyeyháxma nak,
keñe m'a apmopwancha'a
nak chá'a amya'a,
yeyxhok chá'a
apkelpaqméteykha
m'a apkelxéneykha nak
apnámakkok ekmaso.

5 Elókasek chá'a
ektáha axta
Apkelane m'a énxet
apkesmésso nak
ma'a meyke nak
aqsok apagkok;
kóllegássesagkohok
sa' chá'a m'a ektáha
nak ekpayheykekxa
apwáxok apwete
ektemegweykmoho
exma apha.

6 Aptawán'ák chá'a
ekpeykessáseykekxa
apkelwáxok ma'a
apkelwányam nak;
chána eyke chá'a
élpeykessáseykekxa
apkelwáxok ma'a
kélketchek nak.

7 Megkatxók chá'a
epaqmétek nempeywa
ektaqmela m'a énxet
ekyeyháxma nak,
megkatxók han
etnehek apmopwána
amya'a m'a ekha
nak chá'a kéláyo.

8 Yának chá'a
kaxnak apmopwána
m'a énxet apmésso
nak chá'a selyaqye
pók yaqwayam
megkaxénaxcheyk
ektemegweykmoho exma,
hakte katyapok chá'a
m'a ekyókxoho aqsok
apmakókxa enxoho
chá'a elána'.

9 Énxet mexnéssamo nak
mók kélteméssesakxa ekmaso,
yásekhakpohok chá'a;
keñe m'a énxet
apkelenxányam nak
eyaqmagkásekxak
kélteméssesakxa ekmaso,
kamaskok exek
ma'a apnámakkok
apkelásekhayókxa nak.

10 Xama kélpaqhetchesso
ey'ásegwók ektáhakxa
aqsok ekmaso apkelane m'a
énxet apya'áseykegkoho
nak aqsok,
keñe m'a énxet
ekyeyháxma nak,
cien kelyekpexchetma
eykhe kóltéhek,
mey'ásegwome'.

11 Apkelámha
apmonye'e aqsa
chá'a elenmexmakha
m'a énxet aptegyeykha
nak chá'a ektemegweykmoho
exma ekmaso,
xama énxet aplo apagko'
sa' eyke kóláphássesek
ma'a yaqwayam yaqheykha.

12 Tásek antahañak
aqsok nawhak
eklo kéllókasso
kélmenyexchesso étkók,
kaxnók antahañak
énxet ekyeyháxma
neyseksa apkelane
aqsok ekmaso.

13 Megkamassegwomek
sa' ekyetno apxagkok
énxet aqsok ekmaso
apyaqmagkáseykekxa nak
chá'a aqsok ekmaso m'a
kélteméssessamakxa ektaqmela.

14 Máxa yegmen
ekyawe ekteyapmal'a
katnehek sekxo' enxoho
nélátegmoweyxko;
tásek eyke agyetnakhak
chá'a heykxa amonye'
yaqwayam kasógwok.

15 Nenxeyenma meyke
aptémakxa m'a énxet
apsexnánémap nak,
keñe han nenxeyenma
apsexnánémap ma'a
énxet meyke nak aptémakxa',
cháxa ánet aqsok
aptaqnagkamo apagko'
nak ma'a Wesse' egegkok.

16 Kaqhok exegmak
énxet ekyeyháxma
esógmak selyaqye
yaqwayam emok
negya'ásegwayam aqsok,
méko apya'áseyak.

17 Egmók
segápeykha
nak chá'a,
máxa egyáxeg
egagko' etnehek
ma'a ekwa'a enxoho
ekyentaxno negha.

18 Eltennaksek chá'a
eyánmagkassesek
apméyak aqsok pók
ma'a énxet meyke nak
élchetámeykha apwáxok.

19 Atsek chá'a emáwhok
elnapakpok ma'a énxet
ekmátsa nak chá'a
ellókasek apnámakkok;
etwasakpohok eyke
apagko' chá'a m'a
eyeymáxkoho nak
chá'a appeywa.

20 Magwetyehek
xama aqsok
ektaqmela m'a
ekmaso nak egwáxok;
asagkek sa' katnehek
ektáhakxa m'a
apkelmopwancha'a
amya'a nak.

21 Negwete nak
egketche ekyeyháxma,
wánxa aqsa hegmések chá'a
eklegeykegkoho egwáxok,
negwete nak egketche
ekmaso aptémakxa,
mehegmések ma'a
ekpayheykekxa egwáxok.

22 Pánaqte ektaqmela m'a
ekmátsa nak egwáxok,
hegyélaqtéshok eyke m'a
ekyaqhápeykha egwáxok nak.

23 Éxakpohok chá'a
emok selyaqye yánékpok
mexének ektemegweykmoho
exma m'a énxet
ekmaso nak aptémakxa',
yaqwayam enxoho
étnakhássók chá'a m'a
ektémakxa nak
kéllánekxésso amya'a
ekpéwomo énxet'ák.

24 Apya'ásegwayam aqsok
aqsa kaxének apwáxok
étak ma'a énxet
apmopwána nak aqsok,
keñe m'a ekyeyháxma nak,
mey'asagkehek chá'a
yaqwánxa elána'.

25 Ellókasek chá'a
awáxok chána m'a
kélketche ekyeyháxma nak,
ellapwagkassesagkok
nahan chá'a.

26 Asagkek anlekkesek
selyaqye apagkok ma'a
meyke nak aqsok
ekmaso apkelane,
asagkek han
ólyekpexchetmakha
m'a énxet meyke
nak aptémakxa'.

27 Asextók chá'a
epaqmétek ma'a
apya'áseykegkoho
nak aqsok,
megkatneykha
chá'a apwáxok ma'a
apmopwána nak aqsok.

28 Kawomhok
apchánémap
apya'áseykegkoho aqsok
tén han apmopwána aqsok,
apwanmeya enxoho aqsa
m'a énxet ekyeyháxma nak,
mepaqmeta enxoho.