1 La mujer sabia edifica su casa,
pero la necia la derriba con sus propias manos.
2 El que teme al Señor sigue su camino recto,
pero el que anda en malos pasos lo desdeña.
3 Los labios del necio derraman soberbia;
los labios de los sabios son su protección.
4 Sin bueyes el granero no se llena;
gracias a su fuerza, hay abundancia de pan.
5 El testigo verdadero no miente;
el testigo falso esparce calumnias.
6 El burlón busca la sabiduría y no da con ella;
el hombre entendido la encuentra fácilmente.
7 No te juntes con gente necia,
porque nada aprenderás de lo que te digan.
8 El que es sabio y astuto sabe por dónde va;
a los necios los engaña su propia necedad.
9 Los necios se burlan del pecado;
los hombres rectos se ganan la buena voluntad.
10 Cada corazón conoce su propia amargura,
y ningún extraño participa de su alegría.
11 La mansión de los impíos será derribada,
pero la choza de los hombres rectos permanece.
12 Hay caminos que el hombre considera rectos,
pero que al final conducen a la muerte.
13 Hasta de reírse duele el corazón;
a veces la alegría acaba en congoja.
14 El corazón necio se harta de sus caminos,
pero el hombre de bien va feliz por los suyos.
15 El inexperto cree todo lo que oye;
el que es astuto mira por dónde anda.
16 El sabio teme a Dios y se aparta del mal,
pero el necio se muestra temerario y engreído.
17 El que fácilmente se enoja comete locuras;
el hombre perverso es aborrecido.
18 La necedad es la herencia de los simplones;
los astutos se cubren de conocimientos.
19 Los malvados se inclinarán ante los buenos,
y los impíos comparecerán ante los justos.
20 Al pobre lo odian hasta sus amigos;
al rico, todo el mundo lo quiere.
21 El que humilla a su prójimo comete un pecado;
¡feliz de aquel que se compadece de los pobres!
22 Los que urden el mal pierden el rumbo;
los que piensan el bien encuentran amor y verdad.
23 Toda labor rinde sus frutos,
pero hablar por hablar empobrece.
24 Las riquezas son la corona de los sabios;
la corona de los necios es su necedad.
25 El testigo verdadero te salva la vida;
el testigo falso te difama.
26 El temor del Señor infunde plena confianza,
y da esperanza a nuestros hijos.
27 El temor del Señor es un manantial de vida,
que nos aparta de los lazos de la muerte.
28 Un pueblo numeroso es la gloria del rey;
un pueblo escaso es la debilidad del príncipe.
29 Enojo lento, gran inteligencia;
espíritu impaciente, demasiada necedad.
30 Un corazón apacible infunde vida al cuerpo,
pero la envidia corroe hasta los huesos.
31 Oprimir al pobre es afrentar al Creador;
tener misericordia del pobre es honrar a Dios.
32 Al malvado lo pierde su propia maldad;
el justo, aun en la muerte mantiene la esperanza.
33 La sabiduría reposa en el corazón prudente,
pero entre los necios es desconocida.
34 Un pueblo justo es un gran pueblo,
pero el pecado deshonra a las naciones.
35 El rey es amable con el siervo inteligente,
pero se enoja con el que lo avergüenza.
1 Kalának chá'a
axagkok ma'a kelán'a
ekya'áseykegkoho
nak aqsok;
keñe m'a kelán'a
ekyeyháxma nak,
katsagkásekxohok
agkok chá'a eñama
ekteme ekyeyháxma.

2 Apcháyo chá'a etnehek
Wesse' egegkok ma'a
ekpéwomo nak aptémakxa';
ewanyaha eyke chá'a m'a
ekmaso nak aptémakxa'.

3 Keyxkohok chá'a
appeywa m'a énxet
ekyeyháxma nak;
keñe m'a énxet
apya'áseykegkoho
nak aqsok,
kamyók chá'a m'a
aptáhakxa enxoho
chá'a appeywa.

4 Méko agkok
kéltósso yaqwayam
kólchakkasek,
méko katnehek
aqsok ekyexna
eknakxamáxche
m'a namyep;
keñe m'a ekha enxoho
kéltósso ekyennaqte,
xámok katnehek
eknakxamáxche.

5 Metnehek
apmopwána amya'a m'a
apxeyenma nak chá'a
apweteykegkoho naqso';
apmopwána amya'a
eyke chá'a etnehek
ma'a apxeyenma
nak chá'a
apweteykegkoho
megkamámnaqsoho.

6 Etegyaha eykhe
apya'áseykegkoho
aqsok ma'a énxet
apwañémo nak
chá'a aqsok,
méteyágwomek eyke;
keñe m'a
apmopwána nak aqsok,
yeskohok chá'a étak
apya'áseyak aqsok.

7 Ná épetchegwomho m'a
énxet élyeyháxma nak,
hakte megkaltamaksek
xép aqsok ma'a
apkelpeywa nak.

8 Keykpelchásseshok
chá'a aptémakxa énxet
apya'áseykegkoho
nak chá'a aqsok ma'a
negya'áseykegkoho
nak aqsok,
keñe m'a énxet
ekyeyháxma nak,
kalyexanchesha chá'a
m'a aptémakxa
nak ekyeyháxma.

9 Ellektegmaha aqsa
chá'a elanagkok
aqsok ekmaso m'a
énxet'ák élyeyháxma nak,
kataqmalmakha eyke chá'a
apwáxok elanok Dios
ma'a énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa'.

10 Ya'ásegkók egwáxok
ektémakxa nak
eklegeykegkoho ekmáske,
megkagkések nahan
ekpayheykekxa awáxok
ma'a megkateykxa nak.

11 Kólmasséssessók sa'
apxanák ma'a énxet'ák
élmasagcha'a apkeltémakxa';
tásek sa' eyke katnehek
aphéyak apxanák ma'a
énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa'.

12 Yetneyk ámay apkene
nak kataqmelak énxet,
nétsapmakxa eyke
maheykegkok xa ámay nak.

13 Néktegmeykha kápok
ma'a senlapwayam nak,
massegwokmek agkok
ekpayheykekxa egwáxok,
kayaqmegekxak ma'a
nenlekxagweykha.

14 Kalkohok chá'a
apwáxok elanok
aptémakxa m'a
ekyeyháxma nak;
kalkohok han chá'a
apwáxok elanok
aptémakxa m'a énxet
meyke nak aptémakxa.

15 Naqsók chá'a
etnéssesek ekyókxoho
ektáhakxa enxoho
apcháneyákpo m'a
énxet meyke nak
ekxeyenma apwáxok;
elanok eyke chá'a
sekxók apmahágkaxa
m'a énxet ekha nak
ekxeyenma apwáxok.

16 Yáwhok elának
aqsok ekmaso m'a énxet
apya'áseykegkoho nak aqsok,
étnakhaksek nahan,
keñe m'a énxet ekmaso
nak aptémakxa',
megyekyek chá'a elána'.

17 Megkalchetmek
chá'a sekxók apwáxok
yaqwánxa elának
aqsok ma'a énxet
ekmanyehe nak elwok;
keñe m'a élchetámeykha
nak chá'a sekxók apwáxok,
mepekhésakpe'.

18 Énxet meyke nak
élchetámeykha apkelwáxok,
kápekxak aqsa chá'a
m'a segyeyháxma nak;
keñe m'a ekha nak
élchetámeykha apkelwáxok,
elxawagkok sa'
apkelya'áseykegkoho aqsok.

19 Elháxahagkok
sa' chá'a énxet'ák
élmasagcha'a nak
apkeltémakxa'
apmonye'e m'a
énxet'ák éltaqmalma
nak apkeltémakxa';
keñe sa' ma'a
melya'assáxma nak,
elpaqmésmakha
sa' átog apagkok
eltamhok epasmok
ma'a énxet'ák
élpéwomo nak
apkeltémakxa.

20 Kammohok
aptaqnaweykekxa
apnámakkok apagko'
ma'a énxet meyke
nak aqsok apagkok;
apxámok eyke
etnehek apnámakkok
ma'a énxet ekha
nak aqsok apagkok.

21 Aptaqnókek agkok
chá'a pók énxet,
cháxa apkelana
mey'assáxma xa,
¡apkeleñémo eyke m'a
énxet apmopyósa nak
chá'a elanok ma'a meyke
nak aqsok apagkok!

22 Elxegánegwók
chá'a ámay apagkok
ma'a énxet'ák apmáheyo
nak chá'a elanagkok
aqsok ekmaso;
keñe m'a énxet
apmáheyo nak
chá'a elának
aqsok ektaqmela,
yásekhakpohok chá'a,
kólpasmaha han.

23 Awanchek hempasmok
ma'a negwasqápeykekxoho
nak chá'a nentamheykha;
meyke aqsok egagkok
akke antéhek ma'a
nempaqméteykha naqsa
nak chá'a neghakxa'.

24 Énxet ekha nak
apya'áseykegkoho aqsok,
ekha kéláyo chá'a
katnéssesek ma'a
apmopwána nak aqsok;
keñe m'a élyeyháxma nak,
kólya'asagkohok chá'a
aptamhéyak élyeyháxma.

25 Ewagkashok
chá'a teyp pók ma'a
apxeyenma nak
chá'a ektáha naqso'
apweteykegkoho;
esexnenak eyke han
chá'a pók yetsapok
ma'a apxeyenma nak
chá'a apweteykegkoho
megkamámnaqsoho.

26 Nenteme negáyo
Wesse' egegkok,
cháxa nenteme ekyennaqte
magya'ásseyam xa,
apkelmasma nak chá'a
m'a kélketchek.

27 Nenteme negáyo
Wesse' egegkok,
cháxa éñamakxa m'a
ekyennaqte nak egnények,
segmallahanchessamól'a
sẽlpextehetma nétsapma.

28 Ekyawe
apcheymákpoho etnehek
wesse' apwányam
ma'a apxámokma nak
énxet'ák apagkok;
mékoho eyke etnehek
wesse' apwányam ma'a
apqántawók enxoho
énxet'ák apagkok.

29 Énxet mepekhésso
nak chá'a elwok,
cháxa magkenatchesso
ekyetna ekyawe
apyekpelchémo aqsok;
énxet appekhésamap nak,
cháxa magkenatchesso
apteme ekyeyháxma.

30 Hegméshok
ekyennaqte
egyempehek ma'a
ektaqmeleykha nak
chá'a egwáxok;
kaxnók ma'a
nennathe nak
chá'a aqsok,
kakpelkok ẽxchakkok.

31 Énxet aptawáseykegkoho
nak chá'a m'a meyke
nak aqsok apagkok,
elókasek chá'a m'a
ektáha axta Apkelane
keñe m'a apmopyósa
nak chá'a elanok pók,
ekyawe kéláyo
chá'a etnéssesek
Wesse' egegkok.

32 Kasexnáneyekxohok
agkok chá'a aptémakxa
ekmaso m'a énxet
ekmaso nak aptémakxa';
keñe m'a énxet
meyke nak aptémakxa,
kamyók chá'a m'a
meyke aptémakxa nak.

33 Keytek chá'a
negya'áseykegkoho
aqsok apkelwáxok ma'a
énxet ekpéwomo nak chá'a
élchetámeykha apkelwáxok,
keñe m'a énxet'ák
élyeyháxma nak,
melweték ektémakxa'.

34 Kaxátekhaksek
chá'a apchókxa
m'a ekpéwomo
nak nentémakxa';
kalmegqaksek eyke
chá'a énxet'ák ma'a
mólya'assáxma nak.

35 Yásekhohok chá'a
wesse' apwányam
ma'a apkeláneykha
apmopwána nak
aptamheykha,
etaqnók eyke chá'a
m'a megkamopwána
nak aptamheykha.