Rebelión de los israelitas
1 Toda esa noche la congregación comenzó a gritar y llorar.
2 Todos los hijos de Israel se quejaron contra Moisés y Aarón, y toda la multitud les dijo:
«¡Cómo quisiéramos haber muerto en Egipto, o morir en este desierto!
3 ¿Para qué nos ha traído el Señor a esta tierra? ¿Para morir a filo de espada, y para que nuestras mujeres y nuestros niños sean tomados prisioneros? ¿Acaso no sería mejor que regresáramos a Egipto?»
4 Y unos a otros se decían:
«Designemos un capitán, y volvámonos a Egipto.»
5 Entonces Moisés y Aarón se postraron sobre sus rostros, delante de toda la congregación de los hijos de Israel,
6 mientras Josué hijo de Nun y Caleb hijo de Yefune, que eran dos de los que habían ido a explorar la tierra, se rasgaban las vestiduras
7 y hablaban con toda la congregación de los hijos de Israel. Les decían:
«La tierra que recorrimos para explorarla es una tierra sumamente buena.
8 Si el Señor se agrada de nosotros, él mismo nos introducirá a esta tierra y nos la entregará; ¡es una tierra que fluye leche y miel!
9 Así que no se rebelen contra el Señor, ni tengan miedo de la gente de esa tierra. ¡Nosotros nos los comeremos como si fueran pan! No les tengan miedo, que el dios que los protege se ha apartado de ellos, y con nosotros está el Señor.»
10 Y como toda la multitud hablaba de apedrearlos, la gloria del Señor se manifestó en el tabernáculo de reunión ante todos los hijos de Israel,
11 y el Señor le dijo a Moisés:
«¿Hasta cuándo este pueblo me va a seguir rechazando? ¿Hasta cuándo no van a creerme, a pesar de todas las señales que he hecho en medio de ellos?
12 ¡Voy a castigarlos con una plaga! Pero a ti te pondré sobre un pueblo más grande y más fuerte que ellos.»
13 Pero Moisés le respondió al Señor:
«¡Fuiste tú, con tu poder, quien sacó de Egipto a este pueblo! Cuando los egipcios sepan esto,
14 se lo dirán a los habitantes de esta tierra. Y ellos saben que tú, Señor, estás en medio de este pueblo. Saben que tú, Señor, te manifiestas cara a cara, que tu nube está sobre este pueblo, y que de día vas delante de nosotros en una columna de nube, y de noche en una columna de fuego.
15 Si haces que este pueblo muera como un solo hombre, las naciones que hayan sabido de tu fama van a murmurar, y dirán:
16 “El Señor no pudo llevar a este pueblo hasta la tierra que les había prometido, y por eso los mató en el desierto.”
17 Yo te ruego, Señor, que tu poder sea magnificado, tal y como lo expresaste al decir:
18 “Yo soy el Señor, lento para la ira pero grande en misericordia. Yo perdono la iniquidad y la rebelión, aunque de ningún modo tengo por inocente al culpable. Yo visito la maldad de los padres en sus hijos, nietos y bisnietos.”
19 Por la grandeza de tu misericordia, yo te ruego que perdones la iniquidad de este pueblo, así como lo has perdonado desde Egipto y hasta este lugar.»
El Señor castiga a Israel
(Dt 1.34-40)
20 Entonces el Señor dijo:
«Yo los he perdonado, tal y como lo has pedido.
21 Pero tan cierto como que yo vivo, y que mi gloria llena toda la tierra,
22 ninguno de los que vieron mi gloria y las señales que hice en Egipto y en el desierto, los cuales ya me han puesto a prueba diez veces y no han querido obedecerme,
23 llegará a ver la tierra que les prometí a sus padres. ¡Ninguno de los que me han rechazado la verá!
24 Solo a mi siervo Caleb lo llevaré a la tierra donde él entró. A él y a su descendencia les daré posesión de la tierra, porque en él hay otro espíritu y porque ha decidido seguirme.
25 En cuanto a los amalecitas y cananeos, que ahora habitan en el valle, vuelvan mañana y diríjanse al desierto, en dirección del Mar Rojo.»
26 El Señor habló con Moisés y Aarón, y les dijo:
27 «¿Hasta cuándo oiré las murmuraciones de esta depravada multitud contra mí? ¡Ya he escuchado las protestas de los hijos de Israel, y cómo se quejan de mí!
28 Pues diles de mi parte: “Vivo yo, que voy a hacer con ustedes lo mismo que ustedes me han dicho al oído.
29 En este desierto quedarán tendidos los cadáveres de todos ustedes, los mayores de veinte años que fueron contados, los cuales han murmurado contra mí.
30 Ninguno de ustedes entrará en la tierra que, bajo juramento, prometí que les daría para que la habitaran. Solo entrarán Caleb hijo de Yefune y Josué hijo de Nun.
31 Y a esos niños que ustedes dijeron que serían hechos prisioneros, yo los introduciré en la tierra que ustedes despreciaron, y ellos la conocerán.
32 En cuanto a ustedes, sus cuerpos quedarán tendidos en este desierto.
33 Sus hijos andarán cuarenta años sin rumbo fijo por el desierto, llevando a cuestas sus rebeldías, hasta que sus cuerpos sean consumidos en el desierto.
34 Cuarenta años llevarán a cuestas sus iniquidades, un año por cada día, conforme al número de los días que anduvieron explorando la tierra, y así experimentarán mi castigo.
35 Así voy a tratar a toda esta multitud perversa que se ha juntado contra mí. Serán consumidos en este desierto, y aquí mismo serán condenados a muerte. Yo, el Señor, lo he dicho.”»
Muerte de los diez espías malvados
36 Los hombres que Moisés envió a explorar la tierra, y que al volver habían hecho que toda la congregación murmurara contra él, desacreditando así aquel país,
37 murieron delante del Señor por causa de una plaga y por haber hablado mal de la tierra.
38 De los hombres que habían ido a explorar la tierra, solo Josué hijo de Nun y Caleb hijo de Yefune quedaron con vida.
La derrota en Jormá
(Dt 1.41-46)
39 Moisés comunicó todo esto a todos los hijos de Israel, y ellos se entristecieron mucho.
40 Entonces madrugaron y subieron a la cumbre del monte, pues decían: «Hemos pecado, así que estamos dispuestos a ir al lugar del cual nos ha hablado el Señor.»
41 Pero Moisés dijo:
«¿Por qué quebrantan el mandamiento del Señor? Esto tampoco les saldrá bien.
42 No suban, para que no sean derrotados delante de sus enemigos, porque el Señor no está en medio de ustedes.
43 Los amalecitas y los cananeos están allí, delante de ustedes, y ustedes morirán a filo de espada por haberse negado a seguir al Señor. Por eso el Señor no está con ustedes.»
44 Y aunque ellos se obstinaron en subir a la cima del monte, el arca del pacto del Señor, y Moisés, no se apartaron de en medio del campamento.
45 Entonces bajaron los amalecitas y los cananeos que habitaban en aquel monte, y los hirieron y los derrotaron, y los persiguieron hasta Jormá.
Israelitas apkenmexeykekxa Wesse' egegkok
(Dt 1.26-33)
1 Apcheynawók axta apkelwehéseyncha'a israelitas, apkelmallánekxeyk axta apkellekxagweykha xa axta'a nak. 2 Apyókxoho axta apxénáha ekmaso m'a Moisés tén han ma'a Aarón. Axta aptáhak apkelpaqméteyncha'a s'e: “¡Agmaskoho anna axtal'a m'a Egipto, essenhan se'e yókxexma meykexa nak énxet! 3 ¿Yaqsa kexa ektéma sennaqleykekmo nak Wesse' egegkok se'e apchókxa nak? ¿Yaqwayam agmaskok kempakhakma enxeykel'a essenhan yaqwayam elmok ennaqteyegka'a tén han egketchek ma'a sẽlenmexma nak? ¡Tásek óltaqhohok makham ma'a Egipto!” 4 Tén axta aptáha chá'a apcháneya pók se'e: “¡Ólyésha sa' xama apkemha apmonye' egagkok, keñe sa' óltaqhohok ma'a Egipto!”
5 Apkelháxahágkek axta nápaqta'awók énxet'ák ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop ma'a Moisés tén han Aarón, 6 tén axta Josué tén han Caleb, ektáha axta apkelányo m'a yókxexma, apkelyepta apkelántaxno magkenatchesso éllapwámegko. 7 Aptáhak axta apkeláneya apyókxoho israelitas se'e:
—¡Tásók agko' ma'a xapop nélmahágkaxa axta negko'o nenlanawo! 8 Taqmeláha sa' agkok apwáxok senlano m'a Wesse' egegkok, hempasmok sa' ólántexek ma'a xapop nak, hegmések sa' nahan. Apchókxa ényahamakxa weyke nagkeygmenek ma'a, tén han yányawhéna' apyegmenek, ektémól'a kanyehek ma'a yegmen. 9 Nágkólenmexekxa aqsa Wesse' egegkok, nágkóle' nahan ma'a énxet'ák apheykha nak ma'a apchókxa nak, hakte mehenxohók sa' negko'o m'a; méko élmasma m'a, kaxnók negko'o apheyk negyeseksa m'a Wesse' egegkok. ¡Nágkóle!
10 Keñe axta énxet'ák apmako aqsa elnápok elyetnak meteymog. Tén axta ektepa Wesse' egegkok élseyéxma apagkok ma'a kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák, nápaqta'awók ma'a apyókxoho israelitas. 11 Aptáhak axta Wesse' egegkok apcháneya Moisés se'e:
—¿Háxko sa' ekwánxa kammok apkellenxanmeykegkoho sewanyeykha ko'o xa énxet'ák nak? ¿Háxko sa' ekwánxa kammok sey'ásseyam ko'o neyseksók eykhe ko'o sélane aqsok sempelakkasso nak agwetak nepyeseksa? 12 Wahak sa' ko'o xama negmasse segaqhamo nak, yaqwayam sa' katwássesha yaqwayam etnehek apagkok ma'a xapop nak; keñe sa' xép atnéssesek xama apchókxa apyawe agko', eyeykhássamhok sa' ekwánxa nak apkelyennaqte m'a.
13 Keñe axta Moisés aptáha apchátegmowágkokxo Wesse' egegkok se'e:
—Xeyep axta apkelántekkesso Egipto s'e énxet'ák nak yetlo apmopwána. Apkelleg'ak sa' agkok egipcios yaqwánxa etnéssesek, 14 kóltennasha sa' nahan ma'a énxet'ák apheykha nak apchókxa Canaán. Apkellegayak nahan amya'a aphama exchep nepyeseksa s'e énxet'ák nak, xép Wesse' egegkok, tén han apchahayo chá'a éta', tén han ekyetnama chá'a yaphope apagkok xép ma'a néten apyetseksa'ák nak, tén han ekxegama chá'a apmonye'e ekhem ma'a yaphope émha, keñe axta'a chá'a m'a táxa eyáléwe émha. 15 Apkelnapchek sa' agkok xép apyókxoho s'e énxet'ák nak, keñe sa' ma'a énxet'ák apkellegaya nak chá'a apwesey exénakpok xép etnehek elpaqmétek se'e: 16 ‘Mopwanchek apmáheyo elántaxnések Wesse' egegkok xapop apkeltennassamakxa axta ekmámnaqsoho agko' egkések xa énxet'ák nak, cháxa keñamak apkelnáhapwokmo nak ma'a yókxexma meykexa nak énxet.’ 17 Wesse', henxekmós kaxwók xép ektémakxa ekyawe apmopwána, ekhawo sẽltennassamakxa axta henteméssesek. Apxeyenmeyk axta exchep 18 mepekhésamap elwok, tén han ekyawe segásekhayo, meyaqmagkáseykekxa nentémakxa ekmaso, tén han kélenmexeykekxa, megkatnehek eyke chá'a exchep mellegassáseykegkoho m'a apkelsexnánémap nak, ellegássesagkohok chá'a eñama melya'assáxma m'a apyapmeyk, tén han ma'a kélketchek, tén han ma'a kéltawán'ák nak, ekweykekxoho m'a pók kéltawán'ák nak. 19 Elásekhekxoho apkeltémakxa melya'assáxma s'e énxet'ák nak, ekhawo ektémakxa nak ekyawe segásekhayo, hakte apkelásekheykekxók axta chá'a exchep eyeynamo axta m'a Egipto, ekwokmoho apkelwaya s'e yókxexma nak.
Wesse' egegkok apkellegassáseykegkoho israelitas
(Dt 1.34-40)
20 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo Wesse' egegkok se'e:
—Táse', mayaqmagkásekxeyk sa' ko'o melya'assáxma, ekhawo aptáhakxa nak xép sélmaxneya. 21 Naqsók agko' eyke ko'o sektáha sekxéna mamassegwayam, eksawheykekxoho seyeymáxkoho ekyókxoho keso náxop. 22-23 Métyehek sa' xama enxoho xapop séltennassamakxa axta ko'o agkések apyapmeyk nano', cham'a apkelwete axta chá'a élseyéxma ahagkok tén han aqsok sempelakkasso nak agweta' séláneya axta chá'a ko'o m'a Egipto tén han ma'a yókxexma meykexa nak énxet, cham'a ekxámokma axta ko'o sépkeynma m'a yókxexma meykexa nak énxet, melyaheykekxa axta chá'a séltémókxa etnahagkok. Métyehek sa' xama enxoho m'a sewanyeykha nak chá'a ko'o. 24 Wánxa axta aqsa mók ektémakxa apwáxok ma'a séláneykha Caleb, axta elwátesseykmok sétleykha ko'o. Cháxa keñamak peya nak ko'o wohok etxek ma'a apchókxa, apmahágkaxa axta apkelano, sa' elhamok nahan aptawán'ák neptámen ma'a. 25 (Apheykha amalecitas ma'a meykexa nak xóp élekhahéyak tén han ma'a cananeos.) Kóltaqhoho sa' makham kéxegke saka, kólpéwho sa' makham ma'a yókxexma meykexa nak énxet, ekpayho nak ámay ekmeyeykekxa m'a Wátsam Ekwányam Ekyexwase.
26 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés tén han Aarón. Aptáhak axta apcháneya s'e:
27 —¿Háxko sa' ekwánxa kammok néxa sexéneykha ko'o xa israelitas, élmasagcha'a nak apkeltémakxa? Ekleg'ak ko'o apkelpaqméteykha ekmaso sexéna. 28 Kólyo'ókxa sa' kaxwo' kóltennássekxak sektáha ko'o sekpeywa s'e: Naqsók ko'o sekxéna, sektáha nak Wesse' peya atnéssesek kéxegke m'a ekhawo ektémakxa nak chá'a seklegé kélpaqméteykha. 29 Eletsapok sa' apyókxoho m'a ekwayam nak chá'a veinte apyeyam apagkok, kélyetsáteykekxa axta apwánxa, sexéneykha nak chá'a ekmaso ko'o, kólchexák sa' aqsa aphopák se'e yókxexma meykexa nak énxet. 30 Megkólántexek sa' kélxama enxoho kéxegke m'a xapop séltennassamakxa axta ko'o alhéssók, wánxa sa' aqsa m'a Caleb tén han Josué. 31 Keñe sa' ma'a kélketchek nak, kélxeyenma nak chá'a elmok ma'a kélenmexma, anaqlók sa' ma'a apchókxa kéltaqnagkamakxa nak chá'a kéxegke, yaqwayam sa' elmaha m'a. 32 Kaxnagkok sa' aqsa kélhapák kéxegke s'e meykexa nak énxet, 33 keñe sa' kélketchek elweynchamha aqsa aptémól'a keláneykha nepkések ekweykmoho cuarenta apyeyam. Ellegagkohok sa' eñama seyamasma kéxegke, ekwokmoho kéletsapa kélyókxoho kéxegke s'e yókxexma meykexa nak énxet. 34 Weykmek axta cuarenta ekhem kéllányo kéxegke m'a apchókxa; cuarenta apyeyam sa' nahan kammohok kéllegassáseykegkoho eñama megkólya'assáxma, xama apyeyam sa' chá'a xama ekhem. Keñe sa' kólya'ásegwók ektémakxa ko'o hélenmexekxa'. 35 Ektáhak ko'o sekpeywa s'e, sektáha nak Wesse': Sa' atnéssesek ko'o énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa xa, apyepetcheykekxo nak pók sénmexeykekxo ko'o. Sa' elwetágwak néxa apkelweynchámeykha s'e yókxexma meykexa nak énxet, sa' eletsapwak se'e.
Diez énxet'ák apkelányo yókxexma
36-37 Apkelnápékxeyk axta Wesse' egegkok ma'a énxet'ák apkeláphasso axta Moisés apkeltémo elanok apchókxa apkeltennasseykta axta amya'a ekmaso apkelwa'akto aphakxa, aptekkessesa axta apkelpaqméteykha ekmaso m'a énxet'ák. 38 Josué tén han Caleb axta aqsa apkeleymékpo meletsapa.
Israelitas apmenxenamap ma'a Hormá
(Dt 1.41-46)
39 Xama axta apkeltennáseyncha'a Moisés israelitas aptáhakxa apcháneya m'a Wesse' egegkok, apyókxoho axta kellapwámeygkok. 40 Keñe axta mók ekhem, apnaqxétekhágkek axta axto'ók agko', apkelchenátweykxeyk axta m'a ektáhakxa nak netnók agko' ma'a yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak. Aptáhak axta apkelpaqmeta s'e:
—¡Nélwa'ak kaxwók se'e! Ólmeyekxak ma'a yókxexma sẽltennassamakxa axta Wesse' egegkok, naqsók negko'o nenláneykegko mólya'assáxma.
41 Keñe axta Moisés aptáha apkeláneya s'e:
—¿Yaqsa ektáha megkólyahákxoho nak apkeltamhókxa kóltéhek Wesse' egegkok? ¡Megkatyepek sa' aqsok kéllane kéltáha enxoho xa! 42 Nágkólxeg aqsa, hakte metnahak apkelxegexma'a kéxegke m'a Wesse' egegkok. Emenxenek sa' kéxegke m'a kélenmexma nak. 43 Apkelhaxneyk amalecitas ma'a kélmonye'e nak, tén han ma'a cananeos, yaqwayam elnapakpok kéxegke, tén han elnápok. Massék aptáha apkelxegexma'a kéxegke m'a Wesse' egegkok, eñama kélyamasma kéxegke.
44 Apkelenxanakmek axta eyke aqsa elchántek ma'a ektáhakxa nak netnók agko' yókxexma ekxámokmakxa nak meteymog élekhahéyak; axta eyke kaltaqhaháha m'a Wesse' egegkok yántéseksek apagkok ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho nak, apheyk axta aqsa nahan Moisés ma'a appakxanma nak. 45 Tén axta amalecitas, tén han cananeos apheykencha'a axta m'a yókxexma nak apkelanyexakmo, apmenxenchek axta israelitas ekweykekxoho m'a Hormá, apsawhawók axta anhan apkelnapa.