Parábola del sembrador
(Mt 13.1-23Lc 8.4-15)
1 Jesús comenzó a enseñar una vez más a la orilla del lago, y fue tanta la gente que se reunió alrededor de él, que se subió a una barca que estaba en el lago y se sentó allí, mientras que la gente se quedó en la orilla.
2 Muchas cosas les enseñó por medio de parábolas, y en sus enseñanzas les decía:
3 «Presten atención. Resulta que un sembrador salió a sembrar.
4 Al sembrar, una parte de las semillas cayó junto al camino, y vinieron las aves del cielo y se la comieron.
5 Otra parte cayó entre las piedras, donde no había mucha tierra, y enseguida brotó, porque la tierra no era profunda,
6 pero en cuanto salió el sol, se quemó y se secó, porque no tenía raíz.
7 Otra parte cayó entre espinos, pero los espinos crecieron y la ahogaron, de modo que no dio fruto.
8 Pero otra parte cayó en buena tierra, y brotó y creció y dio fruto, y rindió una cosecha de treinta y sesenta, y hasta de ciento por uno.»
9 Entonces les dijo: «El que tenga oídos para oír, que oiga.»
10 Cuando se quedó solo, los que estaban cerca de él junto con los doce le preguntaron qué quería decir la parábola.
11 Él les respondió: «A ustedes se les concede entender el misterio del reino de Dios; pero a los que están afuera todo se les dice por parábolas,
12 para que “viendo, vean y no entiendan; y oyendo, oigan y no comprendan; no sea que se conviertan y sus pecados les sean perdonados”.»
13 También les dijo: «Si no entienden ustedes esta parábola, ¿cómo podrán entender todas las demás?
14 El sembrador es el que siembra la palabra.
15 Algunos son como lo sembrado junto al camino. En ellos se siembra la palabra, pero enseguida, después de oírla, viene Satanás y les arrebata la palabra sembrada en su corazón.
16 Otros son como lo sembrado entre las piedras. Al oír la palabra, enseguida la reciben con gozo;
17 pero, como no tienen raíz, su vida es muy corta, y al venir las aflicciones o la persecución por causa de la palabra, enseguida tropiezan.
18 Otros son como los que fueron sembrados entre espinos. Estos son los que oyen la palabra,
19 pero las preocupaciones de este mundo, el engaño de las riquezas, y la codicia por otras cosas, entran en ellos y ahogan la palabra, por lo que esta no llega a dar fruto.
20 Pero hay otros, que son como lo sembrado en buena tierra. Son los que oyen la palabra y la reciben, y rinden fruto; ¡dan treinta, sesenta y hasta cien semillas por cada semilla sembrada!»
Nada oculto queda sin manifestarse
(Lc 8.16-18)
21 También les dijo: «¿Acaso la luz se enciende para ponerla debajo de un cajón, o debajo de la cama? Al contrario, ¡se enciende para ponerla en el candelero!
22 Porque no hay nada oculto que no llegue a manifestarse, ni hay nada escondido que no salga a la luz.
23 Si alguno tiene oídos para oír, que oiga.»
24 También les dijo: «Fíjense bien en lo que oyen, porque con la medida con que ustedes midan a otros, serán medidos, y hasta más se les añadirá.
25 Porque al que tiene, se le dará; y al que no tiene, hasta lo poco que tiene se le arrebatará.»
Parábola del crecimiento de la semilla
26 Jesús dijo también: «El reino de Dios es como cuando un hombre arroja semilla sobre la tierra:
27 ya sea que él duerma o esté despierto, de día y de noche la semilla brota y crece, sin que él sepa cómo.
28 Y es que la tierra da fruto por sí misma: primero sale una hierba, luego la espiga, y después el grano se llena en la espiga;
29 y cuando el grano madura, enseguida se mete la hoz, porque ya es tiempo de cosechar.»
Parábola de la semilla de mostaza
(Mt 13.31-32Lc 13.18-19)
30 También dijo: «¿Con qué vamos a comparar el reino de Dios? ¿Qué parábola nos sirve de comparación?
31 Puede compararse con el grano de mostaza, que al sembrarlo en la tierra es la más pequeña de todas las semillas,
32 pero que después de sembrada crece hasta convertirse en la más grande de todas las plantas, y echa ramas tan grandes que aun las aves pueden poner su nido bajo su sombra.»
Aplicación de las parábolas
(Mt 13.34-35)
33 Con muchas parábolas como estas Jesús les hablaba de la palabra, hasta donde podían entender,
34 y sin parábolas no les hablaba, aunque a sus discípulos les explicaba todo en privado.
Jesús calma la tempestad
(Mt 8.23-27Lc 8.22-25)
35 Ese mismo día, al caer la noche, Jesús les dijo a sus discípulos: «Pasemos al otro lado.»
36 Despidió a la multitud, y partieron con él en la barca donde estaba. También otras barcas lo acompañaron.
37 Pero se levantó una gran tempestad con vientos, y de tal manera las olas azotaban la barca, que esta estaba por inundarse.
38 Jesús estaba en la popa, y dormía sobre una almohada. Lo despertaron y le dijeron: «¡Maestro! ¿Acaso no te importa que estamos por naufragar?»
39 Jesús se levantó y reprendió al viento, y dijo a las aguas: «¡Silencio! ¡A callar!» Y el viento se calmó, y todo quedó en completa calma.
40 A sus discípulos les dijo: «¿Por qué tienen tanto miedo? ¿Cómo es que no tienen fe?»
41 Ellos estaban muy asustados, y se decían unos a otros: «¿Quién es este, que hasta el viento y las aguas lo obedecen?»
Jesús apyetcháseykekxoho énxet apkeneykekxa aktek
(Mt 13.1-9Lc 8.4-8)
1 Apcheynamók axta makham apkelxekmowáseykekxa Jesús énxet'ák ma'a neyáwa wátsam ekpayhegwayam. Apkenátweykmek axta Jesús xama yántakpayhe ekyetnama axta m'a neyáwa wátsam ekpayhegwayam, hakte apxámok axta énxet apchaqneykekxo m'a, aphegkek axta kañe' yántakpayhe, keñe axta énxet'ák apheykencha'a m'a neyáwa'. 2 Apkeltennáseykha axta Jesús ekxámokma aqsok apyetcháseykekxoho.
Axta entemék apkelxekmósso s'e: 3 “Kóleyxho hana s'e: Apxegamchek axta xama énxet yaqwayam eknekxak aqsok aktek. 4 Xama axta apkexpáncháseykencha'a apkeneykekxo aqsok aktek, nekha aktek axta pálweykmok ámay awáxok, tén axta ekpálwaya náta ekteykegko. 5 Nekha aktek axta nahan pálweykmok neyseksa meteymog, eyesextexa axta m'a xapop; yahamok axta anhan ekteyapma m'a aktek nak, hakte takhók axta xapop ma'a; 6 keñe axta ekteyapma ekhem, kelwatnegkek axta, kelyameykegkek axta anhan, hakte méko axta kepmenák. 7 Nekha aktek axta nahan pálweykmok neyseksa yemmék, xama axta éktegama m'a yemmék nak, kelnapmeyk axta m'a aqsok aktek ekteyapma axta, axta keñamak megkeyxnama m'a aqsok kélcheneykekxa'. 8 Keñe axta nahan nekha aktek ekpálweykmo ektaqmelakxa xapop, kektegamchek axta, tekkessegkek axta anhan ekxámokma eknakxamáxche ekyexna; treinta aktek axta nahan chá'a weykmok xama axchapok ekyexna, keñe axta han chá'a mók ekyexna sesenta aktek, keñe axta han mók ekyexna ekweykmo chá'a cien aktek.”
9 Tén axta aptéma appeywa Jesús se'e: “Kéxegke ekha nak kélheyk'ák, kóleyxho.”
Yaqsa ektéma apmeykencha'a chá'a Jesús aqsok apyetcháseykekxoho
(Mt 13.10-17Lc 8.9-10)
10 Xama axta apheykekxo apxakko' Jesús, apkelmaxneyeykha axta m'a énxet'ák apheyncha'a axta keto' aphakxa, yetlo m'a doce apkeltáméséyak yaqsa aqsok ekyetchásamáxkoho xa aqsok apyetcháseykekxoho nak. 11 Axta aptemék apchátegmoweykegko s'e: “Apkelya'assásegweykmek kéxegke Dios ma'a aqsok ekyexamaxche éleñama nak ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam; keñe m'a megkatnaha nak xamo' kéxegke, kóltennasha chá'a ekyókxoho m'a aqsok kélyetcháseykekxoho nak, 12 yaqwayam enxoho elánekxohok eykhe chá'a apkelányo, melwetyehek eyke, elánekxohok eykhe han chá'a apkelháxenmo, melya'asagkehek eyke, yaqwayam enxoho melyo'ókxeyk ma'a Dios, keñe eyaqmagkásekxak ma'a apkeltémakxa melya'assáxma.”
Jesús apkeltennáseykekxoho énxet'ák ektémakxa apyetcháseykekxoho m'a énxet apkeneykekxa nak aktek
(Mt 13.18-23Lc 8.11-15)
13 Axta aptemék apkelanagkama s'e: “¿Yagkólya'ásegkok kéxegke s'e aqsok sekyetcháseykekxoho nak? ¿Háxko eyke katnehek nahan kólya'asagkohok ma'a ekyókxoho mók aqsok sekyetcháseykekxoho nak? 14 Énxet apkeneykekxa nak aktek ekyetchesamaxkoho m'a énxet apkeltenneykha nak amya'a ektaqmalma. 15 Yetneyk énxet aphémo nak ma'a aktek ekpálwayam nak ámay awáxok; yeyxhok ma'a kéltenneykha, keñe natámen aplege kawak Satanás, keymentamok ma'a amya'a kélpekkenchesso nak apwáxok. 16 Yetneyk han nápakha énxet aphémo nak ma'a aktek ekpálwayam nak neyseksa meteymog; yeyxhok ma'a kéltenneykha, emok han takha' yetlo ekpayheykekxa apwáxok, 17 megkawegqók eyke apma mey'ásseyam, hakte méko katnehek ekyennaqwákxexa ektémól'a yámet kepmenák; cháxa keñamak, wa'ak agkok apkellegeykegkoho ekyepkónma essenhan ma'a kélmenxeneykha nak, eñama apma takha' xa amya'a nak, elwátesagkok aptamhéyak melya'ásseyam. 18 Yetneyk han nápakha aphémo m'a aktek kélcheneykekxa nak neyseksa yemmék; yeyxhok ma'a kéltenneykha; 19 akke keytnakhaksohok chá'a apwáxok ma'a nélyánmagkásamaxche nak, kalyexanchesha chá'a m'a negmámenyého nak anxámasagkok aqsok egagkok, apmenyeyk nahan chá'a kaxek ekyókxoho aqsok apagkok. Cháxa ekyetnama nak chá'a apkelwáxok xa ekyókxoho aqsok nak, tén han ekmasséssesseykmo nak chá'a m'a amya'a kéllegasso, keñe megkohok chá'a katyapok ma'a apkeltamheykha ektaqmela. 20 Yetneyk eyke nahan nápakha énxet apkellege nak chá'a amya'a kéllegasso, keñe elmok chá'a takha', exámásekxak nahan chá'a aptamheykha ektaqmela ektémól'a aqsok aktek kélcheneykekxal'a ektaqmelakxa xapop, ekyexnamól'a chá'a treinta aktek, keñe chá'a mók sesenta, keñe han chá'a mók cien aktek xama ekyexna.”
Jesús apyetcháseykekxoho cháléwasso
(Lc 8.16-18)
21 Axta aptemék nahan apkelanagkama s'e: “¿Kólsantámhoya chá'a cháléwasso yaqwayam kólpekkenek kóneg yántéseksek, essenhan kóneg kélyetnamakxa? Ma', néten chá'a kólpekkenek ma'a cháléwasso yaqwayam enxoho kalsaksek exma'. 22 Méko nahan xama aqsok enxoho ekpowásamáxche', megkatnehek chá'a megkóteyamaxche', méko nahan xama enxoho aqsok ekyexamaxche megkatnehek chá'a megkeytneykekxa yáxñakxoho. 23 Kéxegke ekha nak kélheyk'ák, kóleyxho.”
24 Axta aptemék nahan apkelanagkama s'e: “Kóltaqmelchesho chá'a kélháxenmo kéllege nak chá'a. Etnéssesek sa' kéxegkáxa Dios ekhawo ektémakxa nak kélyetsáteyak aptémakxa kélmók; eyeykhássamhok sa' eyke apteméssesso kéxegke Dios. 25 Hakte kéxegke ekyetnakxa enxoho aqsok, kólmeyásekxohok sa' makham mók; keñe sa' ma'a meyke nak aqsok, kóltápexchásseshok sa' kólyementemekxak ma'a ekyetnakxa enxoho ántawo'.”
Jesús apyetcháseykekxoho aqsok aktek éktega nak ekteyapma
26 Axta aptemék nahan Jesús se'e: “Temék nahan aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios ma'a aptémakxal'a énxet apkeneykekxal'a aqsok aktek namyep: 27 megkeyxek aptena enxoho chá'a essenhan apxatakha'a enxoho chá'a, axta'a eykhe nahan chá'a katnehek essenhan ekhem, katyapok eyke m'a aqsok aktek, kawanák nahan, meyke apya'áseyak ektémakxa. 28 Ektekkesso agko' chá'a katnehek aqsok ma'a xapop; axchapok sekxók katyapok, keñe ekyexna, keñe axayók ma'a aktek élláneykegkoho m'a ekyexna. 29 Makhetchek agkok ma'a aktek, kanakxaxche', hakte kammok ekhem eknakxamáxchexa ekyexna.”
Jesús apyetcháseykekxoho mostaza aktek
(Mt 13.31-32Lc 13.18-19)
30 Axta aptemék nahan Jesús se'e: “¿Yaqsa ekhawo m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios, yaqsa egwanchek aghésho'? 31 Hawók ma'a mostaza aktek kélcheneykekxohol'a namyep. Ketsék agko' ma'a, megkaxnawok ma'a ekyókxoho aqsok aktek nak keso náxop, 32 kélchenákxeyk agkok ma'a, kawana', ekwányam agko' nahan katnehek, kalyeykhagkok ma'a ekyókxoho kélcheneykekxa nak namyep, élwányam nahan katnehek ma'a aktegák, kawomhok náta ekmowána kalyagqak ma'a kóneg pessesse agkok nak.”
Ektémakxa nak chá'a apmeykha Jesús aqsok apyetcháseykekxoho
(Mt 13.34-35)
33 Cháxa aptémakxa axta chá'a Jesús apkelxekmóssama amya'a apagkok, apchásenneykekxo chá'a ekxámokma m'a aqsok apyetcháseykekxoho ekhawo nak xa, apkepwagkexa nak chá'a elya'asagkoho'. 34 Meltennasha axta chá'a meyke apyetcháseykekxoho aqsok, apkeltennáseykha axta eyke chá'a apxakcha'awók ma'a apkeltáméséyak nak.
Jesús apwanmeyáseykekxa éxchahayam ekyennaqte
(Mt 8.23-27Lc 8.22-25)
35 Xama axta ekyáqtéssama xa ekhem nak, axta aptemék apkelanagkama apkeltáméséyak Jesús se'e:
—Ólmeyekxak neyp wátsam ekpayhegwayam.
36 Xama axta apkexeykekxo énxet'ák ma'a, kélyentamomchek axta Jesús ma'a yántakpayhe apchántama axta; kelyetlamchek axta nahan ma'a mók yántakpayhe axta. 37 Pelakkassegkek axta han ekteyapma éxchahayam ekyennaqte, kayhók agko' axta, cháhapweykekxeyk axta chá'a élyaqyahayam ma'a yántakpayhe, láneyak axta yegmen ma'a kañe'. 38 Apteyenmeyk axta eyke Jesús ma'a ataqla yántakpayhe, apteyammeykegkek axta xama kélteyáyam. Kélxátekhásseykekxeyk axta, keñe kéltéma kélanagkama s'e:
—¡Sẽlxekmósso! ¿Megkeytnakhóya apwáxok ólweywagkok?
39 Apkempeykekxeyk axta néten Jesús, keñe appaqhetchessama éxchahayam, axta aptemék apkenagkama wátsam ekwányam se'e:
—¡Kawanma! ¡Kataqmelchásekxa ekyetno!
Massegkek axta nahan ma'a éxchahayam, taqmeleykekxók agko' axta. 40 Tén axta Jesús aptéma apkelanagkama apkeltáméséyak se'e:
—¿Yaqsa ektáha kélyegwaya nak? ¿Mékoya makham megkólya'ásseyam kéxegke?
41 Apkeláyók apagko' axta xa énxet'ák nak, axta aptemék chá'a apkelmaxneyeykencha'a pók se'e:
—¿Yaqsa kexaha xa énxet nak, ekweykmoho nak éxchahayam élyaheykekxoho appeywa, tén han wátsam ekwányam?