Los labradores malvados
(Mt 21.33-46Lc 20.9-19)
1 Jesús comenzó a hablarles por medio de parábolas: «Un hombre plantó una viña; le puso una cerca, le cavó un lagar, levantó una torre, y la arrendó a unos labradores. Luego se fue lejos.
2 A su debido tiempo, envió un siervo a los labradores para que le entregaran la parte de lo que la viña había producido.
3 Pero los labradores lo agarraron y lo golpearon, y lo mandaron con las manos vacías.
4 Volvió a enviarles otro siervo, pero a este lo descalabraron y lo insultaron.
5 Volvió a enviar otro más, y a este lo mataron. Después mandó a muchos otros pero a unos los golpearon y a otros los mataron.
6 Todavía le quedaba uno a quien enviar, que era su hijo amado, y finalmente lo envió a ellos, pues pensó: “A mi hijo lo respetarán.”
7 Pero aquellos labradores se dijeron unos a otros: “Este es el heredero. Vamos a matarlo, y la herencia será nuestra.”
8 Y lo agarraron y lo mataron, y luego arrojaron su cuerpo fuera de la viña.
9 ¿Qué hará entonces el dueño de la viña? ¡Pues irá y matará a los labradores, y dará su viña a otros!
10 ¿Ni siquiera han leído la escritura que dice:
»“La piedra que desecharon los constructores
ha venido a ser la piedra angular.
11 ¡Esto lo ha hecho el Señor,
y a nuestros ojos es una maravilla!”»?
12 Al darse cuenta de que Jesús había contado esta parábola por causa de ellos, quisieron aprehenderlo; pero como temían a la multitud lo dejaron y se fueron.
La cuestión del tributo
(Mt 22.15-22Lc 20.20-26)
13 Luego mandaron gente de los fariseos y de los herodianos, para atrapar a Jesús en sus propias palabras.
14 Cuando aquellos llegaron, le dijeron: «Maestro, sabemos que hablas con la verdad, y que no permites que nadie influya en ti ni te dejas llevar por las apariencias humanas, sino que enseñas con verdad el camino de Dios. ¿Es lícito entonces pagar tributo al César, o no? ¿Debemos pagarlo, o no?»
15 Pero Jesús percibió la hipocresía de ellos, así que les dijo: «¿Por qué me tienden trampas? Tráiganme una moneda, para que la vea.»
16 Cuando se la llevaron, él les dijo: «¿De quién es esta imagen, y esta inscripción?» Ellos respondieron: «Del César.»
17 Entonces Jesús les dijo: «Pues den al César lo que es del César, y a Dios lo que es de Dios.» Y se quedaron admirados de él.
La pregunta acerca de la resurrección
(Mt 22.23-33Lc 20.27-40)
18 Se le acercaron entonces los saduceos, que dicen que no hay resurrección, y le preguntaron:
19 «Maestro, Moisés nos escribió que, si el hermano de alguien muere y deja a su esposa sin hijos, algún hermano suyo debe casarse con la viuda para darle descendencia a su hermano muerto.
20 Se dio el caso de siete hermanos. El primero de ellos se casó, y murió sin dejar descendencia.
21 El segundo se casó con la viuda, y murió y tampoco dejó descendencia. Lo mismo pasó con el tercero,
22 y con los siete; y ninguno de ellos dejó descendencia. Al final, todos murieron, y también la mujer.
23 En la resurrección, cuando todos resuciten, ¿esposa de cuál de ellos será esta mujer, puesto que los siete estuvieron casados con ella?»
24 Jesús les respondió: «El error de ustedes es que no conocen las Escrituras ni el poder de Dios.
25 Porque cuando los muertos resuciten, no se casarán ni se darán en casamiento, sino que serán como los ángeles que están en los cielos.
26 Pero en cuanto a la resurrección de los muertos, ¿acaso no han leído en el libro de Moisés? Allí dice que Dios le habló en la zarza y le dijo: “Yo soy el Dios de Abrahán, el Dios de Isaac y el Dios de Jacob.”
27 Así que ustedes están muy equivocados, porque Dios no es un Dios de muertos, sino el Dios de los que viven.»
El gran mandamiento
(Mt 22.34-40)
28 Uno de los escribas, que había estado presente en la discusión y que vio lo bien que Jesús les había respondido, le preguntó: «De todos los mandamientos, ¿cuál es el más importante?»
29 Jesús le respondió: «El más importante es: “Oye, Israel: el Señor, nuestro Dios, el Señor es uno.”
30 Y “amarás al Señor tu Dios con todo tu corazón, y con toda tu alma, y con toda tu mente y con todas tus fuerzas.”
31 El segundo en importancia es: “Amarás a tu prójimo como a ti mismo.” No hay otro mandamiento más importante que estos.»
32 El escriba le dijo: «Bien, Maestro; hablas con la verdad cuando dices que Dios es uno, y que no hay otro Dios fuera de él,
33 y que amarlo con todo el corazón, con todo el entendimiento y con todas las fuerzas, y amar al prójimo como a uno mismo, es más importante que todos los holocaustos y sacrificios.»
34 Al verlo Jesús responder de manera tan sabia, le dijo: «No estás lejos del reino de Dios.» Y nadie se atrevía ya a preguntarle nada.
¿De quién es hijo el Cristo?
(Mt 22.41-46Lc 20.41-44)
35 Al enseñar Jesús en el templo, decía: «¿Cómo es que los escribas dicen que el Cristo es hijo de David?
36 David mismo dijo, por el Espíritu Santo:
»“El Señor le dijo a mi señor:
Siéntate a mi derecha,
hasta que ponga a tus enemigos
por estrado de tus pies.”
37 Y si David mismo lo llama Señor, ¿cómo, entonces, puede ser su hijo?» Y una gran multitud lo escuchaba de buena gana.
Jesús acusa a los escribas
(Mt 23.1-36Lc 11.37-54Lc 20.45-47)
38 En su enseñanza también les decía: «Cuídense de los escribas. Porque les gusta pasearse con ropas largas, y les encanta que los saluden en las plazas,
39 y sentarse en las primeras sillas de las sinagogas, y ocupar los mejores asientos en las cenas.
40 Además, se apoderan de los bienes de las viudas, y luego fingen hacer largas oraciones. ¡Pero peor será su condenación!»
La ofrenda de la viuda
(Lc 21.1-4)
41 Jesús estaba sentado frente al arca de las ofrendas, y miraba cómo la gente echaba sus monedas en el arca. Muchos ricos echaban mucho,
42 pero una viuda pobre llegó y echó dos moneditas de muy poco valor.
43 Entonces Jesús llamó a sus discípulos y les dijo: «De cierto les digo que esta viuda pobre echó más que todos los que han echado en el arca,
44 porque todos han echado de lo que les sobra, pero esta, de su pobreza echó todo lo que tenía, ¡todo su sustento!»
Jesús apyetcháseykekxoho énxet'ák apkeltamheykha ekmasagcha'a apkeltémakxa
(Mt 21.33-46Lc 20.9-19)
1 Apcheynamók axta apkeltennáseykha Jesús aqsok apyetcháseykekxoho. Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Apkeneykekxeyk axta anmen yámet xama énxet, aphaxtegkessegkek axta anhan neyáwa'; apkeláneyak axta anhan apkeláneykxa vino, apkeláneyak axta anhan xama tegma netno' yaqwayam enxoho elanha. Keñe axta apmássáseykencha'a xapop apagkok ma'a énxet'ák ekha nak apkeltamheykha, tén axta apxegama apmaheykegko mók nekha. 2 Keñe axta ekweykmo ekhem eknakxamáxchexal'a ekyexna, apcháphassegkek axta xama apkeláneykha apkeltémo elmaxnegwakxak ektáha axta apkeltamheykha namyep ma'a ekyexna ekpayhémo axta yaqwayam emekxak ma'a wesse'. 3 Apmomchek axta eyke appathetma m'a énxet'ák nak, apchaqheykha axta anhan, tén axta apchápháseykekxo makham etaqhohok meyke apseykha. 4 Tén axta m'a wesse' apchápháseykekxo makham pók apkeláneykha, kélyensássessegkek axta eyke nahan apqátek ma'a, tén axta apméssama chá'a appeywa ekmaso. 5 Apchápháseykekxeyk axta makham pók, tén axta apchaqhama m'a. Tén axta apkelápháseykekxo makham pók apxámokma; nápakha axta nahan chá'a apkelnápeykha, nápakha axta han chá'a apkelnapmak.
6 “Xama axta makham apkeymomákpok: ektáha axta apketche apagko', apchásekhayo apagko' axta chá'a. Axayók axta apcháphassók xa apketche nak, hakte axta entemék élchetamso apwáxok se'e: ‘Megkatnehek sa' megyeymap ko'o hatte.’ 7 Tén axta m'a apkeltamheykha nak namyep aptéma chá'a apkenagkama pók se'e: ‘Cháxa ekmáheyo nak exkekxak xapop xa; agaqhek, keñe sa' negko'o antéhek egagkok xapop.’ 8 Appathetmeyk axta, apchaqhegkek axta han, apyenseykmek axta nahan aphápak teyp kélcheneykekxexa anmen yámet.
9 “¿Yaqsa ekxéna kélwáxok kéxegke elának ma'a ektáha nak apagkok anmen yámet? Ey'ókxak sa', elnápok sa' nahan xa énxet'ák apkeltamheykha nak, keñe sa' egkeyásekxak pók énxet'ák ma'a anmen yámet apkeneykekxa nak.
10 “¿Yagkólyetseteyk kéxegke eknaqtáxésamaxche'? Temék se'e:
‘Tamhákxeyk kaxwók meteymog
kélmámenyého kólmaha m'a
meteymog apyamasma axta énxet'ák
apkeláneyak nak tegma.
11 Cháxa apkeláneya axta
Wesse' egegkok xa,
tásek axta nahan nenlányo
negweteya negko'o.’”
12 Tén axta apmáheyo eykhe emok ma'a Jesús, hakte apkelyekpelchágweykmek axta apkelxeyenma apmeyncha'a xa aqsok apyetcháseykekxoho nak. Apkelwátéseykegkek axta eyke aqsa apmáheyo emok tén axta apkeltaqheykekxo, hakte énxet'ák axta apkelayeyk.
Ekxénamaxche selyaqye élmomaxche
(Mt 22.15-22Lc 20.20-26)
13 Kéláphássegkek axta aphakxa Jesús nápakha fariseos, tén han ma'a Herodes axta apkelxegexma'a, yaqwayam enxoho etekkessesek aqsa appeywa ekmowána enxoho kasexnena'. 14 Apkelxegamchek axta xa, axta aptemék apkenagkama s'e:
—Sẽlxekmósso, negya'ásegkók negko'o exchep ektéma chá'a ekmámnaqsoho aqsok apxeyenma, meyke apkenmexmo m'a ektémakxa nak apkelpaqmeyesma énxet, hakte mepaqmétek chá'a exchep yaqwayam enxoho elpeykessásekxak apwáxok ma'a énxet'ák. Naqsók chá'a exchep apkelxekmóssama m'a apkeltémókxa nak antéhek Dios ¿Táseya agmések selyaqye m'a wesse' Roma, asagkek enxeykel'a? ¿Payhawóya agmések enxeykel'a kapayhawo'?
15 Keñe axta m'a Jesús apyekpelchémo axta ektémakxa aptamhéyak apkelmeyókásamákpoho apagko' aptémakxa aptéma apkelanagkama s'e:
—¿Yaqsa ektáha kélmako nak hélyepkónek? Hélsantagkas ko'o xama selyaqye aktek denario, yaqwayam enxoho ko'o alano'.
16 Kélsókassegkek axta, tén axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
—¿Yaqsa nát se'e tén han ekwesey ekyetnama nak kéltáxésso s'e?
Axta aptemék apkelátegmoweykegko s'e:
—Wesse' apwányam Roma.
17 Keñe axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
—Kólmés wesse' Roma m'a ektáha nak apagkok, kólmés nahan Dios ma'a ektáha nak apagkok.
Kelwanmeyáseykegkek axta m'a aptémakxa axta apchátegmowéyak.
Jesús kélmaxneyeykha ektémakxa nennaqxétekhágwayam
(Mt 22.23-33Lc 20.27-40)
18 Tén axta apkelxegama nápakha saduceos apkelya'eykekxo m'a Jesús. Hakte elxénhok axta chá'a menaqxétekhágweykmo m'a apkeletsapma nak; axta keñamak aptéma apkenagkama s'e:
19 —Sẽlxekmósso, empekkencháseykekxeyk axta negko'o Moisés ektáxésamaxche weykcha'áhak, apketsapa enxoho chá'a xama énxet ekha nak aptáwa', meyke apwetasso étchek ma'a aptáwa', keñe apyáxeg enxoho m'a ektáha nak apketsapma emekxak ma'a aptáwa' axta, yaqwayam enxoho etaksek apketchek ma'a apepma' apketsapma axta. 20 Apheykha axta énxet siete apkelyáxeg xamo', kelyamhopmeyk axta m'a átnaha apketkok axta, apketsepmeyk axta eyke meykexho apwete apketchek. 21 Keñe axta m'a apyáxeg aptétéyak axta apmeykekxo m'a apepma' aptáwa' axta, apketsepmeyk axta eyke nahan meykexho apwete apketchek ma'a. Hawók axta nahan ektémakxa m'a pók apyáxeg aptáhakxa axta apqántánxo, 22 ekweykekxoho m'a aptáhakxa axta siete; méko axta eyke apkelwete apketchek xama enxoho. Keñe axta étsapma nahan ma'a kelán'a nak. 23 Keñe sa' ekwokmo enxoho ekhem nennaqxétekhágwayam, cham'a apnaqxétekhágwokmo sa' makham xa énxet'ák nak, ¿yaqsa sa' katnehek atáwa' nepyeseksa xa énxet'ák nak, hakte apsawhomákpók axta aptéma aptáwa' xa siete nak?
24 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Megkólaqhémók kéltémakxa kéxegke, hakte megkólya'áseykegkok ma'a Eknaqtáxésamaxche nak weykcha'áhak, tén han ma'a Dios apmopwána. 25 Apnaqxétekhágwokmek sa' agkok ma'a apkeletsapma axta, kamaskok sa' kalyamhopagkok énxet, tén han ma'a kelán'ák, hakte sa' etnahagkok ma'a apkeltémakxa nak Dios apkelásenneykha apheykencha'a nak ma'a néten. 26 Keñe m'a ekxeyenma nak apnaqxétekhágwayam chá'a m'a apkeletsapma axta, ¿yagkólyetseteyk kéxegke m'a Moisés axta weykcha'áhak apagkok ekxeyenma nak ma'a eyáléwoma axta maktek? Axta aptemék Dios apkenagkama Moisés se'e: ‘Ko'o sekteme Abraham Dios apagkok, Isaac, tén han ma'a Jacob.’ 27 ¡Háwe énxet'ák apkeletsapma Dios apagkok ma'a, wánxa m'a énxet'ák meletsapma nak! Awanhek megkólaqhémo kéxegke.
Segánamakxa ekyawakxa nak
(Mt 22.34-40)
28 Xama axta apkelweteya ekpayhémo aptémakxa apchátegmowéyak ma'a Jesús, apya'áyekmek axta xama m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, apháxenmo axta ektémakxa apkelpaqmeyesma. Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektáhakxa amonye' segánamakxa neyseksa m'a ekyókxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios?
29 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Keso ektáhakxa nak amonye' neyseksa ekyókxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios se'e: ‘Kóleyxho énxet'ák Israel: Dios Wesse' egegkok apteme wánxa xama Wesse'. 30 Yásekhoho Dios Wesse' apagkok ekweykmoho kañók agko' apwáxok, tén han ekweykmoho apwanmagko, tén han ekweykmoho m'a élchetámeykegkaxa nak apwáxok, tén han ekweykmoho m'a apyennaqte nak.’ 31 Yetneyk eyke han mók ektétéyak ektéma nak se'e: ‘Yásekhoho pók ekhawo ektémakxa nak apchásekhamakpekxoho apagko'.’ Méko xama enxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios ekhawo xa ánet nak.
32 Tén axta apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa aptéma apkenagkama s'e:
—Sẽlxekmósso, táse'. Naqsók xa aptáhakxa nak appeywa: wánxa xama m'a Dios, méko pók. 33 Tásók agko' xa negásekhayo nak Dios ekweykmoho kañók agko' egwáxok, tén han ekweykmoho nak ma'a negya'áseykegkaxa nak, tén han ekyókxoho m'a negyennaqte nak, tén han negásekhayo nak egmók, ektémól'a negásekhamaxchekxoho egagkok egagko', kaxnók ma'a ekyókxoho nak aqsok élwatnamáxche, tén han ekyókxoho aqsok ektekyawa kélwatnamól'a m'a néten ekwatnamáxchexa aqsok.
34 Xama axta apweteya Jesús ektaqmela apchátegmowéyak xa apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, axta aptemék apkenagkama s'e:
—Ketók xép aphakxa m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
Keñe axta méko kaxwók ekmáheyo kalmaxneyha.
¿Yaqsa atáwen natámen ma'a Mesías?
(Mt 22.41-46Lc 20.41-44)
35 Apkelxekmóssegkek axta Jesús énxet'ák ma'a kañe' tegma appagkanamap. Tén axta aptéma apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektéma apkelxeyenma nak chá'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa Mesías apteme David aptáwen neptámen? 36 Hakte David apagko' axta nahan ma'a aptéma axta appeywa, eñama aptekkessesso apwáxok ma'a Espíritu Santo:
‘Axta aptemék apkenagkama
Wesse' egegkok
Wesse' ahagkok se'e:
Exa sa' ekpayhókxa nak sélya'assamakxa',
ekwokmoho seknegkenchesa
kóneg apmagkok ma'a apkelenmexma.’
37 ¿Háxko eyke katnehek etnehek David aptáwen neptámen ma'a Mesías, hakte David apagko' axta nahan apkeltemek Wesse' apagkok ma'a?
Atsek axta nahan apháxenmo Jesús apkeltenneykha m'a énxet'ák apxámokma axta.
Jesús apkeltennasso megkapayhémo apkeltémakxa m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa
(Mt 23.1-36Lc 11.37-54Lc 20.45-47)
38 Axta aptemék Jesús apkelxekmósso s'e: “Kóláwho sa' apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, hakte atsek chá'a emáwhok elweynchamha apkelántaxno apkelwenaqte m'a, tén han kólpeykesek chá'a yetlo kéláyo m'a apheykegkaxal'a chá'a énxet'ák. 39 Etegyagkok nahan chá'a apkeltaháno éltaqmalma m'a kañe' apchaqneykekxexa nak judíos, tén han ektaqmalma apheykegkaxa m'a ektámáxchexa nak chá'a nento; 40 elyementamagkok nahan chá'a aqsok agkok ma'a kelán'ák tampe' nak, elwenaqtéshok nahan chá'a aptamhéyak nempeywa nélmaxnagko yaqwayam enxoho megkataxcheyk ma'a aptamhágkaxa. Awanhók agko' sa' katnehek apkelxawéyak kéllegassáseykegkoho xa énxet'ák nak.”
Kelán'a tampe' meyke aqsok ekmésso aqsok Dios
(Lc 21.1-4)
41 Aphegkek axta makham Jesús nekha kélxátamakxa axta chá'a selyaqye kélmésso Dios, apkeláneykha axta ektémakxa apnegkenéyak chá'a selyaqye m'a énxet'ák. Apxámok axta han chá'a énxet'ák ekxámokma aqsok apagkok apnegkenéyak chá'a ekyawe agko' selyaqye apagkok. 42 Weykmek axta anhan xama kelán'a tampe' meyke aqsok ma'a, xátaweykmek axta han ánet sawo selyaqye étkok agkok ma'a kélxátamakxa axta chá'a selyaqye, ketsék agko' axta m'a. 43 Tén axta Jesús apkelwóneykencha'a apkeltáméséyak, axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke, cháxa kelán'a tampe' nak ekmésa ekyawe agko', megkaxnawok ma'a ekwánxa nak apxatméyák selyaqye axagkok ma'a apyókxoho nak; 44 hakte apyókxoho énxet chá'a apnegkenak ma'a selyaqye apagkok ekyeykhágweykmoho nak, keñe xa kelán'a nak ekpekkena ekyókxoho selyaqye agkok yaqwayam eykhe kamha neyseksók ekha, neyseksa eykhe ekteme meyke aqsok.