Los discípulos espigan en el día de reposo
(Mt 12.1-8Mc 2.23-28)
1 En cierto día de reposo, al pasar Jesús por los sembrados, sus discípulos iban arrancando espigas y desgranándolas con las manos, para comerse el grano.
2 Algunos de los fariseos les dijeron: «¿Por qué hacen lo que no está permitido hacer en los días de reposo?»
3 Jesús les respondió: «¿Ni siquiera han leído lo que hizo David, cuando él y sus acompañantes tuvieron hambre?
4 Pues entró en la casa de Dios y tomó los panes de la proposición, que solo a los sacerdotes les es permitido comer. Y comió David, y los compartió con sus acompañantes.»
5 Y añadió: «El Hijo del Hombre es también Señor del día de reposo.»
El hombre de la mano atrofiada
(Mt 12.9-14Mc 3.1-6)
6 Otro día de reposo, Jesús entró en la sinagoga y comenzó a enseñar. Había allí un hombre que tenía la mano derecha atrofiada,
7 y los escribas y los fariseos, que buscaban un motivo para acusar a Jesús, lo observaban para ver si en el día de reposo sanaba a aquel hombre.
8 Pero Jesús, que sabía lo que pensaban, dijo al hombre que tenía la mano atrofiada: «Levántate, y ponte en medio.» El hombre se puso de pie,
9 y Jesús dijo: «Voy a preguntarles algo. ¿Qué está permitido hacer en los días de reposo? ¿El bien, o el mal? ¿Salvar una vida, o quitar la vida?»
10 Miró entonces a todos los que estaban alrededor, y dijo al hombre: «Extiende tu mano.» Aquel hombre lo hizo así, y su mano quedó sana.
11 Los escribas y los fariseos se pusieron furiosos y comenzaron a discutir qué podrían hacer contra Jesús.
Elección de los doce apóstoles
(Mt 10.1-4Mc 3.13-19)
12 Por esos días Jesús fue al monte a orar, y pasó la noche orando a Dios.
13 Al llegar el día, llamó a sus discípulos y escogió a doce de ellos, a los cuales también llamó apóstoles, a saber:
14 Simón, a quien llamó Pedro; su hermano Andrés, Jacobo, Juan, Felipe, Bartolomé,
15 Mateo, Tomás, Jacobo hijo de Alfeo, Simón, conocido como el Zelote,
16 Judas hijo de Jacobo, y Judas Iscariote, que llegó a ser el traidor.
Jesús atiende a una multitud
(Mt 4.23-25)
17 Jesús descendió con ellos y se detuvo en un llano, en compañía de sus discípulos y de una gran multitud de toda Judea, de Jerusalén y de la costa de Tiro y Sidón. Habían venido a escucharlo y a ser sanados de sus enfermedades.
18 También eran sanados los que eran atormentados por espíritus impuros.
19 Toda la gente procuraba tocarlo, porque de él salía un poder que sanaba a todos.
Bienaventuranzas y ayes
(Mt 5.1-12)
20 Jesús miró a sus discípulos y les dijo: «Bienaventurados ustedes los pobres, porque el reino de Dios les pertenece.
21 »Bienaventurados ustedes los que ahora tienen hambre, porque serán saciados. Bienaventurados ustedes los que ahora lloran, porque reirán.
22 »Bienaventurados serán ustedes cuando, por causa del Hijo del Hombre, la gente los odie, los segregue, los vitupere, y menosprecie su nombre como algo malo.
23 Cuando llegue ese día, alégrense y llénense de gozo, porque grande será el galardón que recibirán en los cielos. ¡Eso mismo hicieron con los profetas los antepasados de esta gente!
24 »Pero ¡ay de ustedes los ricos!, porque ya han recibido su consuelo.
25 »¡Ay de ustedes, los que ahora están satisfechos!, porque habrán de pasar hambre.
»¡Ay de ustedes, los que ahora ríen!, porque habrán de llorar y de lamentarse.
26 »¡Ay de ustedes, cuando todos los alaben!, porque lo mismo hacían con los falsos profetas los antepasados de esta gente.
El amor hacia los enemigos
(Mt 5.38-48)
27 »A ustedes, los que me escuchan, les digo: Amen a sus enemigos, hagan bien a quienes los odian,
28 bendigan a quienes los maldicen, y oren por quienes los calumnian.
29 Si alguno te golpea en una mejilla, preséntale también la otra. Si alguien te quita la capa, deja que se lleve también la túnica.
30 A todo el que te pida, dale; y a quien se lleve lo que es tuyo, no le pidas que te lo devuelva.
La regla de oro
(Mt 7.12)
31 »Traten a los demás como ustedes quieran ser tratados.
32 Porque si ustedes aman solo a quienes los aman, ¿qué mérito tienen? ¡Hasta los pecadores aman a quienes los aman!
33 Y si ustedes tratan bien solo a quienes los tratan bien a ustedes, ¿qué mérito tienen? ¡Hasta los pecadores hacen lo mismo!
34 Si prestan algo a aquellos de quienes ustedes esperan recibir algo, ¿qué mérito tienen? ¡Hasta los pecadores se prestan unos a otros para recibir otro tanto!
35 Ustedes deben amar a sus enemigos, hacer el bien y dar prestado, sin esperar nada a cambio. Grande será entonces el galardón que recibirán, y serán hijos del Altísimo. Porque él es benigno con los ingratos y con los malvados.
36 Por lo tanto, sean compasivos, como también su Padre es compasivo.
El juzgar a los demás
(Mt 7.1-5)
37 »No juzguen, y no serán juzgados. No condenen, y no serán condenados. Perdonen, y serán perdonados.
38 Den, y se les dará una medida buena, incluso apretada, remecida y desbordante. Porque con la misma medida con que ustedes midan, serán medidos.»
39 Les dijo también una parábola: «¿Acaso un ciego puede guiar a otro ciego? ¿Acaso no se caerán los dos en algún hoyo?
40 El discípulo no es superior a su maestro, pero el que complete su aprendizaje será como su maestro.
41 ¿Por qué miras la paja que está en el ojo de tu hermano, y no miras la viga que está en tu propio ojo?
42 ¿Cómo puedes decirle a tu hermano: “Hermano, déjame sacarte la paja que tienes en tu ojo”, si no ves la viga que tienes en tu propio ojo? ¡Hipócrita! Saca primero la viga de tu propio ojo, y entonces podrás ver bien para sacar la paja que está en el ojo de tu hermano.
Por sus frutos serán conocidos
(Mt 7.15-20)
43 »Ningún árbol bueno produce frutos malos, ni tampoco un árbol malo produce frutos buenos.
44 Porque cada árbol se conoce por su fruto. No se cortan higos de los espinos, ni se vendimian uvas de las zarzas.
45 El hombre bueno, saca lo bueno del buen tesoro de su corazón. El hombre malo, saca lo malo del mal tesoro de su corazón; porque de la abundancia del corazón habla la boca.
Los dos cimientos
(Mt 7.24-27)
46 »¿Por qué me llaman ustedes “Señor, Señor”, y no hacen lo que les mando hacer?
47 Les voy a decir como quién es el que viene a mí, y oye mis palabras y las pone en práctica:
48 Es como quien, al construir una casa, cava hondo y pone los cimientos sobre la roca. En caso de una inundación, si el río golpea con ímpetu la casa, no logra sacudirla porque está asentada sobre la roca.
49 Pero el que oye mis palabras y no las pone en práctica, es como quien construye su casa sobre el suelo y no le pone cimientos. Si el río golpea con ímpetu la casa, la derrumba y la deja completamente en ruinas.»
Jesús apkeltáméséyak apnakxéyak hótáhap apyexna ekhem sábado
(Mt 12.1-8Mc 2.23-28)
1 Xama sábado axta apxegák Jesús appéwomo neyseksa aqsok kélcheneykekxa. Apnakxeykegkek axta nahan Jesús apkeltáméséyak hótáhap apyexna, apkelhaxyawáseykegkek axta anhan apaktek keñe apteykegko. 2 Keñe axta nápakha fariseos aptéma apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektáha kéllánegko nak kéxegke aqsok ekmeyámáxkoho nak anlának ekhem sábado?
3 Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo Jesús se'e:
—¿Yagkólyetseteyk kéxegke weykcha'áhak aptémakxa axta David, cham'a eyaqhama axta meyk yetlo apkelxegexma'a? 4 Aptaxnegweykmek axta Dios apxagkok, keñe apkelmoma m'a pan kélpagkanchesso axta m'a Dios, aptamchek axta nahan ma'a, apkelmeyáseykegkek axta anhan ma'a apkelxegexma'a, wánxa axta eykhe aqsa chá'a kólhok etawagkok apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok xa pan nak.
5 Axta aptemék nahan Jesús se'e:
—Ewanchek ko'o wának kalanaxchek aqsok ekhem sábado, ko'o sektáha nak Apketche énxet.
Jesús aptaqmelchesseyam xama énxet ekhem sábado
(Mt 12.9-14Mc 3.1-6)
6 Mók sábado axta aptaxnegweykmok Jesús apchaqneykekxexa énxet'ák judíos, tén axta apcheynamo apkelxekmósso m'a énxet'ák. Aphegkek axta nahan xama énxet ekyame axta apmek apkelya'assamakxa m'a kañe' nak; 7 keñe axta m'a énxet'ák apkelxekmósso axta apnámakkok ektémakxa segánamakxa, tén han fariseos, apkelyexamakpoho apkeláneykencha'a Jesús yaqwayam enxoho etagkohok etaqmelchessók énxet ekhem sábado, keñe kaxek yaqwánxa etnahagkok esexnenak ma'a Jesús. 8 Keñe m'a apya'áseykegkoho axta ektémakxa élchetamso apkelwáxok xa énxet'ák nak, aptéma apkenagkama m'a énxet ekyame axta apmek:
—Yempekxa néten, etnegwom nepyeseksa nak xa énxet'ák nak.
Apkempeykekxeyk axta nahan néten ma'a énxet ekyame axta apmek, apkenmeykha axta anhan, 9 keñe axta Jesús aptéma apkelanagkama m'a nápakha énxet'ák nak:
—Almaxneyha sa' ko'o kéxegke xama aqsok: ¿Yaqsa aqsok megkamyawaxcheyk anlának ekhem sábado? ¿Aqsok ektaqmelaya, aqsok ekmaso enxeykel'a? ¿Agwagkasek teyp xama énxet, agmasséssók enxeykel'a?
10 Tén axta apkelányo m'a apyókxoho apchaqneykha axta nepyáwa', axta aptemék apkenagkama m'a énxet ekyame axta apmek:
—Epékes apaktog.
Appékessegkek axta anhan apaktog ma'a énxet nak, taqmeleykekxók agko' axta anhan ma'a apmek nak. 11 Apkellómók apagko' axta eyke m'a nápakha énxet'ák nak, yetlómók axta anhan apkelpaqhetchásamákpoho apkelxeyenma háxko etnéssesek ma'a Jesús.
Jesús apkelyéseykha doce apkelápháseykha
(Mt 10.1-4Mc 3.13-19)
12 Apmeyeykekxeyk axta Jesús néten egkexe yaqwayam etnehek nempeywa nélmaxnagko natámen xa, apmalláneykekxeyk nahan xama axta'a apkelmaxnagko m'a Dios. 13 Xama axta élsáya, apkelwóneykha axta apkeltáméséyak, apkelyéseykha axta nahan doce xa énxet'ák nak, cham'a aptemessáseykegko axta anhan apkelápháseykha. 14 Keso ektáha axta apkelyéseykha s'e: Simón, apteméssessama axta anhan apwesey Pedro; Andrés, Simón axta apyáxeg; Santiago, Juan, Felipe, Bartolomé, 15 Mateo, Tomás, tén han pók Santiago, Alfeo axta apketche; tén han ma'a pók Simón kéltéma axta Celote, 16 Judas, Santiago axta apketche, tén han ma'a Judas Iscariote, cham'a appelakkassessama axta apkeltémo emakpok ma'a Jesús.
Jesús apkelxekmósso énxet apxámokma
(Mt 4.23-25)
17 Apteyepmeyk axta Jesús néten egkexe yetlo xa énxet'ák nak, apkenegweykteyk axta ekpayhakxa xapop. Apchaqneykekxeyk nahan apxámokma ektáha axta apkelyetleykha m'a, tén han apxámokma énxet apkeleñama axta m'a ekyókxoho yókxexma nak Judea, Jerusalén, tén han ma'a Tiro, Sidón, apheykegko axta m'a neyáwa wátsam ekwányam. 18 Apkelweykmek axta yaqwayam enxoho yeyxwomhok ma'a Jesús apkeltenneykha, tén han yaqwayam enxoho yának eltaqmelchessók ma'a ektémakxa axta apkelháxamap. Apkeltaqmelweykmek axta nahan chá'a m'a énxet'ák apkellegeykegkoho axta eñama espíritu élmasagcha'a eknaqtawáseykha. 19 Apyókxoho énxet axta nahan chá'a apmáheyók epaknegwomhok ma'a Jesús, hakte apkeltaqmelchesseykmek axta chá'a apyókxoho énxet eñama apmopwána ekteyapma axta chá'a m'a Jesús.
Ekpayheykekxa egwáxok tén han megkapayheykekxa egwáxok
(Mt 5.1-12)
20 Apkelányók axta apkeltáméséyak Jesús, tén axta aptéma apkelanagkama s'e:
“Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak meyke aqsok kélagkok, hakte kéxegke kélteme kélagkok ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
21 “Kéleñémo agko' kéxegke élnapma nak meyk se'e kaxwo' nak, hakte kólyaqkanmok sa'.
“Kéleñémo agko' kéxegke kéllekxagweykha nak se'e kaxwo' nak, hakte kóllektegmaha sa' natámen.
22 “Kéleñémo agko' kéxegke apkeltaqnaweygko enxoho chá'a énxet'ák, tén han apkelántekkesa enxoho chá'a, tén han apkelxéneyncha'a enxoho chá'a ekmaso tén han aptawassáseyncha'a enxoho chá'a kélwesey ektémól'a m'a aqsok ekmaso eñama kélyetleykha m'a apteme nak Apketche énxet. 23 Kalpayhekxoho agko' sa' kélwáxok, kólátsaha kélagko' sa' xa ekhem nak, hakte kólxawak sa' kéxegke aqsok kélxawe naqsa ektaqmela agko' ma'a néten; hakte axta aptamheykegkok nahan apnaqtawáseykegkoho Dios appeywa apkellegasso, apyapmeyk nanók axta xa énxet'ák nak.
24 “¡Kéxegke sa' laye ekxámokma nak aqsok kélagkok, hakte yetneyk kéxegke m'a aqsok ekpeykessáseykekxa kélwáxok!
25 “¡Kéxegke sa' laye kélyaqkányam nak se'e kaxwo' nak, hakte meyk sa' kalnápok!
“¡Kéxegke sa' laye kéllektegmeykha nak se'e kaxwo' nak, hakte kóllekxagwaha sa' eñama ekyentaxnamo kélwáxok!
26 “¡Kéxegke sa' laye apkelxéneyncha'a enxoho chá'a ektaqmela apyókxoho énxet; hakte axta aptemessáseykegkok nahan Dios appeywa apkellegasso apkelmopwancha'a amya'a apyapmeyk nanók axta xa énxet'ák nak!
Negásekhayo ektáha nak chá'a sénmexeykha
(Mt 5.38-48Mt 7.12)
27 “Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke ektáha nak kélháxenmo séltenneykha s'e: Kólásekhoho chá'a m'a ektáha nak chá'a apkelenmexeykha, kóltaqmelches chá'a kélteméssesakxa m'a apkeltaqnagko nak chá'a, 28 kólána' chá'a kataqmelek ektáhakxa m'a apkeltémo nak chá'a katnegwomhoxma ekmaso kéxegke, kólmaxnésses nahan chá'a m'a apkelxéneykha nak chá'a ekmaso kéxegke. 29 Tekpagáxcheyk sa' agkok kélmáxempenek, kólmés sa' nahan ma'a mók kélmáxempenek nak; kélyementegkek sa' agkok nahan kélaqlamaxche, kólho sa' nahan kólsakxak ma'a kéltaxno nak. 30 Apkelmaxnakkek sa' agkok nahan xama aqsok xama énxet, kólmés, apyementegkek sa' agkok nahan xama aqsok kélagkok xama énxet, nagkólmaxneyekxa'. 31 Kóltémésses chá'a kéxegke kélnámakkok ma'a kélámenyéxa enxoho chá'a etnéssesek kéxegke.
32 “Hakte kélásekha'awók agkok aqsa chá'a wánxa kéxegke m'a apkelásekhayo nak chá'a kéxegke, ¿táseya katnehek kéltáhakxa'? Weykmók nahan chá'a aptamhéyak énxet'ák melya'assáxma xa ektáha nak. 33 Kéltaqmelchessek agkok chá'a kélteméssesakxa kéxegke wánxa m'a ektaqmalma nak chá'a apteméssessamakxa' kéxegke, ¿táseya katnehek kéltáhakxa? Etnahagkohok nahan chá'a énxet'ák melya'assáxma xa ektáha nak. 34 Kélmassáseyha agkok nahan kéxegke selyaqye wánxa m'a énxet'ák ekxeyenma nak kélwáxok eyaqmagkásekxak mók ma'a selyaqye kélmassáseykha, ¿táseya katnehek kéltáhakxa? Emássesha nahan chá'a pók selyaqye apagkok ma'a énxet'ák melya'assáxma nak, eleyxek nahan chá'a eyaqmagkásekxak pók ma'a selyaqye apmassáseykha. 35 Kéméxcheyk chá'a kéxegke kólásekhohok ma'a énxet'ák apkelenmexeykha nak chá'a, tén han kóltaqmelchesek chá'a kélteméssesakxa, tén han kólmássesha chá'a aqsok kélagkok meyke kélhaxanma eyaqmagkásekxak mók ma'a aqsok kélmassáseykha. Keñe sa' awanhek katnehek ekyaqmageykekxa kéltáha enxoho xa, kóltéhek sa' nahan kéxegke Dios meyke ekhémo apketchek, ektaqmeleykha nak han chá'a apwáxok elanok ma'a énxet'ák megkésso nak chá'a ekxeyenma apwáxok, tén han ma'a élmasagcha'a nak apkeltémakxa. 36 Kólteme chá'a kéxegke apmopyósa kóllanok kélmók, ekhawo nak han aptémakxa apmopyósa henlanok ma'a Kélyáp.
Nágkólteme kélyekpelchémo aptémakxa kélmók
(Mt 7.1-5)
37 “Nágkólteme aqsa chá'a kélyekpelchémo aptémakxa kélmók, keñe sa' melyekpelkók nahan kéltémakxa kéxegke m'a Dios. Nagkólána aqsa chá'a kóllegássesagkohok kélmók, keñe sa' mellegássesagkók nahan kéxegkáxa m'a Dios. Nágkólyaqmagkásekxa aqsa chá'a apteméssesakxa kélmók, keñe sa' meyaqmagkásekxeyk nahan kéltémakxa kéxegke m'a Dios. 38 Kólmés sa' chá'a aqsok kélmók, keñe sa' Dios elmésagkok nahan kéxegkáxa aqsok. Elmésagkok sa' élláneykegkoho aqsok yágkentamáhak kélagkok, ekmohósamáxkoho, kélyaqhápeykegkoho tén han ekpalleyam la'a eñama ekláneyo. Cham'a ekwánxa enxoho chá'a kéxegke kélyetsáteyak aptémakxa kélmók, exnéshok sa' nahan apkelyetsátéyak kéltémakxa kéxegke m'a Dios.”
39 Apkeltennassegkek axta anhan Jesús se'e aqsok apyetcháseykekxoho nak. Axta aptemék se'e: “¿Apwancheya epékessesagkok apxega pók ma'a énxet meyke apaqta'ák xamo' nak? ¿Mepallegméya apqánet ma'a kañe' máxek? 40 Méko xama enxoho kélxekmósso apyeykhágweykmoho m'a ektáha nak chá'a apkelxekmósso: apsawhegwokmek agkok ektémakxa apkeltámésamap, exnágwakxohok ma'a ektáha nak apkelxekmósso.
41 “¿Yaqsa ektáha kéllano nak kéxegke kélyáxeg ekyéxaqxo pa'at nekha? ¿Yaqsa ektáha megkaxéna kéxegkáxa kélwáxok ekyetna ekyéxaqxo yámet nekha ekyawe? 42 Agkok kólyekpelchak kéxegke ekyetna yámet nekha ekyawe ekyéxaqxo, ¿Háxko katnehek kóléwának kóltéhek kólának kélyáxeg se'e: ‘Eyáxeg, heyho hana alekkesek ekyéxaqxo pa'at nekha ekyetna nak apaqtek’? ¡Kélmeyókásamáxkoho kélagko' nak kéltémakxa!, kóllek sekxók yámet nekha ekyawe ekyéxaqxo ekyetna nak kélaqtek, keñe sa' tásek katnehek kéllányo yaqwayam kóllekkesek pa'at nekha ekyéxaqxo m'a kélyáxeg.
Ekyexna chá'a keykpelchexkohok ma'a yámet
(Mt 7.17-20Mt 12.34-35)
43 “Méko xama yámet ektaqmela kasók ma'a ekyexna, méko nahan xama yámet ekmaso kataqmelek ma'a ekyexna. 44 Ekyexna chá'a keykpelchexkohok ma'a ekyókxoho yámet, megkanakxaxcheyk chá'a higo ekyexna eñama ektekkesso m'a yámet ekha nak am'ák; megkanakxaxcheyk nahan chá'a anmen yámet ekyexna eñama aptekkesso m'a pegke. 45 Aqsok ektaqmela chá'a exének ma'a énxet ektaqmela nak aptémakxa, hakte keytek aqsok ektaqmela m'a apwáxok, keñe m'a énxet ekmaso nak aptémakxa exének chá'a aqsok ekmaso, hakte keytek aqsok ekmaso m'a apwáxok. Hakte cham'a aqsok ekláneyo nak apwáxok énxet, apátog chá'a katyapwakxa'.
Tegma apowhak ekmaso apkelánamap tén han ektaqmalma apkelánamap
(Mt 7.24-27)
46 “¿Yaqsa ektéma kéltéma nak kéxegke sélanagkama, ‘Wesse', Wesse'’, keñe megkólláneya m'a sektémakxa nak sélanagkama? 47 Altennaksek sa' ko'o kéxegke aphawo m'a ektáha nak chá'a sey'eykekta ko'o, tén han apháxenmo nak chá'a sekpeywa, tén han apkelane nak chá'a m'a sektémakxa seyenagkama: 48 exhok ma'a xama énxet apmáheyól'a elának xama tegma, apkettawanyéssamól'a sekxók emetmok xapop, keñe epekkenek apowhak ekyennaqtéssamakxa m'a néten meteymog. Tekkek agkok yegmen ma'a wátsam, tégwokmek agkok chá'a yegmen élyaqyahayam ekyennaqte xa tegma nak, yawanchek kayawhésha, hakte tásek katnehek apkelánamap. 49 Keñe m'a ektáha nak apháxenmo sekpeywa, keñe melanyek ma'a sektáhakxa enxoho seyáneya, exhok ma'a xama énxet apkeláneya axta apxagkok néten xapop tén han meykel'a apowhak ekyennaqtésso; xama axta ekteyapma yegmen ma'a wátsam, tén han ektégweykmo chá'a élyaqyahayam ekyennaqte m'a tegma, apyaqnenmeyk axta, apketsagchamók apagko' axta anhan.”