Misión de los setenta y dos
1 Después de esto, el Señor eligió a otros setenta y dos, y de dos en dos los envió delante de él a todas las ciudades y lugares adonde él tenía que ir.
2 Les dijo: «Ciertamente, es mucha la mies, pero son pocos los segadores. Por tanto, pidan al Señor de la mies que envíe segadores a cosechar la mies.
3 Y ustedes, pónganse en camino. Pero tengan en cuenta que yo los envío como a corderos en medio de lobos.
4 No lleven bolsa, ni alforja, ni calzado; ni se detengan en el camino a saludar a nadie.
5 En cualquier casa adonde entren, antes que nada digan: “Paz a esta casa.”
6 Si allí hay gente de paz, la paz de ustedes reposará sobre esa gente; de lo contrario, la paz volverá a ustedes.
7 Quédense en esa misma casa, y coman y beban lo que les den, porque el obrero es digno de su salario. No vayan de casa en casa.
8 En cualquier ciudad donde entren, y los reciban, coman lo que les ofrezcan.
9 Sanen a los enfermos que allí haya, y díganles: “El reino de Dios se ha acercado a ustedes.”
10 Pero si llegan a alguna ciudad y no los reciben, salgan a la calle y digan:
11 “Hasta el polvo de su ciudad, que se ha pegado a nuestros pies, lo sacudimos contra ustedes. Pero sepan que el reino de Dios se ha acercado a ustedes.”
12 Yo les digo que, en aquel día, el castigo para Sodoma será más tolerable que para aquella ciudad.
Ayes sobre las ciudades impenitentes
(Mt 11.20-24)
13 »¡Ay de ti, Corazín! ¡Y ay de ti, Betsaida! Porque si en Tiro y en Sidón se hubieran hecho los milagros que se han hecho en ustedes, ya hace tiempo que, sentadas en cilicio y cubiertas de ceniza, habrían mostrado su arrepentimiento.
14 Por tanto, en el día del juicio, el castigo para Tiro y para Sidón será más tolerable que para ustedes.
15 Y tú, Cafarnaún, que te elevas hasta los cielos, ¡hasta el Hades caerás abatida!
16 »El que los escucha a ustedes, me escucha a mí. El que los rechaza a ustedes, me rechaza a mí; y el que me rechaza a mí, rechaza al que me envió.»
Regreso de los setenta y dos
17 Cuando los setenta y dos volvieron, estaban muy contentos y decían: «Señor, en tu nombre, ¡hasta los demonios se nos sujetan!»
18 Jesús les dijo: «Yo veía a Satanás caer del cielo como un rayo.
19 Miren que yo les he dado a ustedes poder para aplastar serpientes y escorpiones, y para vencer a todo el poder del enemigo, sin que nada los dañe.
20 Pero no se alegren de que los espíritus se les sujetan, sino de que los nombres de ustedes ya están escritos en los cielos.»
Jesús se regocija
(Mt 11.25-27Mt 13.16-17)
21 En ese momento Jesús se regocijó en el Espíritu Santo, y dijo: «Te alabo, Padre, Señor del cielo y de la tierra, porque estas cosas las escondiste de los sabios y entendidos, y las revelaste a los niños. ¡Sí, Padre, porque así te agradó!
22 Mi Padre me ha entregado todas las cosas, y nadie conoce al Hijo, sino el Padre; ni nadie conoce al Padre, sino el Hijo, y aquel a quien el Hijo lo quiera revelar.»
23 Jesús se volvió a los discípulos, y aparte les dijo: «Dichosos los ojos que ven lo que ustedes ven.
24 Porque les digo que muchos profetas y reyes desearon ver lo que ustedes ven, pero no lo vieron; y oír lo que ustedes oyen, pero no lo oyeron.»
El buen samaritano
25 En ese momento, un intérprete de la ley se levantó y, para poner a prueba a Jesús, dijo: «Maestro, ¿qué debo hacer para heredar la vida eterna?»
26 Jesús le dijo: «¿Qué es lo que está escrito en la ley? ¿Qué lees allí?»
27 El intérprete de la ley respondió: «Amarás al Señor tu Dios con todo tu corazón, con toda tu alma, con todas tus fuerzas y con toda tu mente, y a tu prójimo como a ti mismo.»
28 Jesús le dijo: «Has contestado correctamente. Haz esto, y vivirás.»
29 Pero aquel, queriendo justificarse a sí mismo, le preguntó a Jesús: «¿Y quién es mi prójimo?»
30 Jesús le respondió: «Un hombre descendía de Jerusalén a Jericó, y cayó en manos de unos ladrones, que le robaron todo lo que tenía y lo hirieron, dejándolo casi muerto.
31 Por el camino descendía un sacerdote, y aunque lo vio, siguió de largo.
32 Cerca de aquel lugar pasó también un levita, y aunque lo vio, siguió de largo.
33 Pero un samaritano, que iba de camino, se acercó al hombre y, al verlo, se compadeció de él
34 y le curó las heridas con aceite y vino, y se las vendó; luego lo puso sobre su cabalgadura y lo llevó a una posada, y cuidó de él.
35 Al otro día, antes de partir, sacó dos monedas, se las dio al dueño de la posada, y le dijo: “Cuídalo. Cuando yo regrese, te pagaré todo lo que hayas gastado de más.”
36 De estos tres, ¿cuál crees que fue el prójimo del que cayó en manos de los ladrones?»
37 Aquel respondió: «El que tuvo compasión de él.» Entonces Jesús le dijo: «Pues ve y haz tú lo mismo.»
Jesús visita a Marta y a María
38 Mientras Jesús iba de camino, entró en una aldea, y una mujer llamada Marta, lo hospedó en su casa.
39 Marta tenía una hermana que se llamaba María, la cual se sentó a los pies de Jesús para escuchar lo que él decía.
40 Pero Marta, que estaba ocupada con muchos quehaceres, se acercó a Jesús y le dijo: «Señor, ¿no te importa que mi hermana me deje trabajar sola? ¡Dile que me ayude!»
41 Jesús le respondió: «Marta, Marta, estás preocupada y aturdida con muchas cosas.
42 Pero una sola cosa es necesaria. María ha escogido la mejor parte, y nadie se la quitará.»
Jesús apkeláphasso setenta y dos énxet
1 Apkelyéseykha axta anhan Wesse' egegkok setenta y dos énxet natámen xa, apkeláphassegkek axta chá'a apqánet amonye' apxega, elmahagkok ma'a ekyókxoho nátegma, tén han yókxexma apmáheyókxa axta chá'a emhagkok.
2 Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Xámo' neyke agkok ma'a aqsok yaqwayam nak kanakxaxche', apqántawók eyke m'a ektáha nak apkeltamheykha. Kólmaxna sa' kéxegke ektáha nak apagkok namyep eláphaksek énxet ektáha nak apkeltamheykha yanchásekxak ma'a aqsok ekyexna. 3 Kólxeg sa' kéxegke; kóllano, máxa nepkések apketkók ko'o ektemessásak kéxegke séláphasa neyseksa m'a aqsok nawha'ák éllo. 4 Nágkólsow aqsa selyaqye, kéltéyak, tén han kéltéto kélmagkok; nágkólchaqnagwom aqsa nahan kólpeykesek xama énxet enxoho m'a ámay. 5 Kélántaxnegwokmek sa' agkok xama tegma, kólteme sa' chá'a sekxók kólpeykesek se'e: ‘Keytek sa' meyke ektáhakxa egwáxok se'e tegma nak.’ 6 Yetneyk sa' agkok énxet meyke ektáhakxa apwáxok ma'a, káhapwak sa' meyke ektáhakxa kélwáxok kélagkok kéxegke xa énxet nak; sa' agkok katnahak xa ektáha nak, keytnekxak sa' aqsa makham kéxegke m'a meyke ektáhakxa kélwáxok kélagkok nak. 7 Kólhakha sa' nahan ma'a tegma nak, kóltawák sa' nahan ma'a aqsok ekyetnakxa enxoho m'a, kólyenák sa' nahan ma'a ekyetnakxa enxoho m'a, hakte payhawók exkak ekyánmaga m'a énxet aptamheykha nak. Nágkólántaxnaha aqsa tegma. 8 Kélwokmek sa' agkok xama tegma kélmáxchexa enxoho takha', kóltawák sa' ma'a aqsok kélmésakxa enxoho; 9 kóltaqmelchessem sa' nahan élháxamáxche ekheykha enxoho m'a, kólteme sa' nahan kólának se'e: ‘Chágketwa'ak kaxwók kéxegke m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.’ 10 Kélwokmek sa' agkok nahan xama tegma keñe megkólmáxko enxoho takha', kólántép sa' ámay, sa' kóltéhek kólpaqmétek se'e: 11 ‘¡Wokmók nempalchesso negko'o xapop ánek élyepetche egmagkok eñama kélheykegkaxa yaqwayam kólya'asagkohok nenxéna eyesagko kéltáhakxa! Eyke kólya'asagkoho sa' se'e, chagketwa'ák kaxwók kéxegke m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.’ 12 Éltennássek ko'o kéxegke ekhem yaqwánxa sa' kóllegássesagkohok xa énxet'ák nak, asagkók agko' sa' katnehek, megkaxók sa' ma'a ekweykenxa axta kéllegassáseykegkoho m'a énxet'ák apheykha axta Sodoma.
Énxet meyke nak apkelyaheykekxoho
(Mt 11.20-24)
13 “¡Énxet'ák Corazín, asagkek sa' katnehek kélteméssesakxa kéxegke! ¡Asagkek sa' nahan katnehek kélteméssesakxa kéxegkáxa énxet'ák Betsaida! Kaxtemék axta élánamáxche aqsok sempelakkasso agwetak ma'a tegma apwányam Tiro tén han Sidón, élánamáxko axta kélnepyeseksa kéxegke, nanók axta elyaqmagkasek apkelwáxok, elántaxnekxak axta m'a apáwa sẽlwáxaqxamo nak, exmakha axta nahan neyseksa táhap. 14 Keñe sa' ma'a ekhem nélyekpelchamáxchexa sa', asagko' agko' sa' katnehek kéllegassáseykegkoho kéxegke, megkaxók sa' ma'a ekweykenxa axta kéllegassáseykegkoho m'a énxet'ák Tiro, tén han ma'a Sidón. 15 Kéxegke nahan kélheykha nak Cafarnaúm, ¿kélaneykeya kólya'ásekxak ekweykekxoho m'a néten? ¡Kólpallamok sa' kéxegke ekweykmoho m'a kañók agko' nak máxek sẽlmasseseykenxa!
16 “Énxet ektáhakxa enxoho apháxenmo kéltenneykha kéxegke, apháxenmók nahan ko'óxa m'a sekpeywa; énxet apkeltaqnagko nak kéxegke, hetaqnók nahan ko'óxa; énxet setaqnagko enxoho ko'o, aptaqnagkamchek nahan ma'a aptáha axta seyáphasso ko'o.”
Setenta y dos énxet'ák apkelweykekxa makham
17 Apkelweykekxeyk axta makham yetlo élpayheykekxa agko' apkelwáxok ma'a setenta y dos énxet'ák axta. Axta aptemék apkelpeywa s'e:
—¡Wesse', wokmók negko'o sẽlyaheykekxoho kelyekhama' eñama nenxeyenma apwesey exchep!
18 Axta aptemék apkelanagkama Jesús se'e:
—Naqso', ekwet'ak axta ko'o ekteyekmo Satanás eñama néten, máxa takha' apkelyenma axta entáhak. 19 Élméyásegkek axta ko'o kéxegke kélmowancha'a yaqwayam kólweynchamha neyseksa yéwa tén han yettáha', tén han kólmallánek nepyeseksa m'a kélenmexma nak meyke ektemegweykmoho exma ekmaso xama enxoho. 20 Eyke nágkalpayhekxa aqsa kélwáxok kélwet'a élyahákxoho kélpeywa m'a kelyekhama', akke tásek kalpayhekxak kélwáxok ektáxésáxko kélwesey m'a néten.
Jesús apkelteméssesso apcheymákpoho Dios
(Mt 11.25-27Mt 13.16-17)
21 Yetlómók axta nahan apteme appaqmeyesma Jesús yetlo ekpayheykekxa agko' apwáxok eñama apmésso m'a Espíritu Santo: “Élteméssessek ko'o exchep apcheymákpoho, Táta, apteme nak Wesse' néten tén han keso náxop, hakte apxekmóssegkek xép aqsok ma'a énxet'ák ekmasextoho nak makham apkelya'áseyak, cham'a aqsok mexekmóssama axta m'a énxet'ák ekha nak apkelmopwancha'a, tén han ma'a ekha nak apkelya'áseyak. Táta, naqso', hakte cháxa apmopmenyého axta exchep katnehek xa.
22 “Élméssegkek axta ko'o Táta ekyókxoho aqsok. Méko nahan ekya'áseykegkoho m'a Dios Apketche, wánxa m'a Apyáp; méko nahan ekya'áseykegkoho m'a Apyáp, wánxa m'a Apketche, tén han ma'a apkeltémo nak elya'ássesagkohok ma'a Apketche.”
23 Appeynchamakpók axta Jesús apkelányo apkeltáméséyak. Axta aptemék apkelanagkama apxakcha'awók se'e: “Apkeleñémo énxet'ák ektáha nak apkelwete m'a kélweteya nak kéxegke; 24 hakte naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke apxámók axta eykhe Dios appeywa apkellegasso tén han kelwesse'e apkelwányam apkeltémo elwetak xa kélwet'a nak kéxegke, axta eyke elweteyk; apmenyeyk axta eykhe ellegak xa kélleg'a nak kéxegke, axta eyke ellegeyk.”
Jesús apyetcháseykekxoho samaritano ektaqmalma aptémakxa
25 Xama apkelxekmósso apnámakkok ektémakxa segánamakxa axta apya'eykekxak appaqhetchesseykekxo m'a Jesús, axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a apmáheyo épkónek se'e:
—Sẽlxekmósso, ¿yaqsa eyéméxko ko'o alának yaqwayam ótak ekyennaqte egkenyek?
26 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—¿Háxko ektémakxa eknaqtáxésamaxche m'a segánamakxa? ¿Yaqsa apweteya exchep apkelyetsetma?
27 Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo énxet apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa s'e:
—‘Yásekhoho Dios Wesse' apagkok ekweykmoho kañók agko' apwáxok, tén han ekweykmoho m'a apyennaqte, tén han ma'a élchetámeykegkaxa nak apwáxok, yásekhoho nahan pók ekhawo aptémakxa nak apchásekhamakpekxoho apagko' xép.’
28 Tén axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Payhawók aptáhakxa apchátegmowéyak. Aptemék agkok xa ektáha nak, étak sa' ekyennaqte apnények.
29 Keñe axta m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, apmáheyo eykhe epeykásekxohok ektémakxa m'a apkelmaxneyeykha. Axta aptemék apkenagkama makham Jesús se'e:
—¿Yaqsa ko'o émók?
30 Keñe axta Jesús aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—Apxegamchek axta xama énxet appéwomo m'a ámay nak Jerusalén apmaheykegko m'a Jericó, tén axta apkeltahanyeyo énxet'ák élmasagcha'a apkeltémakxa, apkelyementamomchek axta aqsok apagkok, apweykmók axta nahan apkelyementama m'a apkelnaqta; apchaqheykha axta keñe apkelxegeykekxo makham, yáma apketsapma axta nahan apteméssessók. 31 Chaqhémók axta nahan appéwomókxa xama apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok xa ámay nak; xama axta apweteya, apyetnakhassegkek axta aqsa apyeykhaya apxegama makham. 32 Keñe axta apweykmo nahan xama levita m'a ekpayhémókxa axta apyetnamakxa, xama axta apweteya, apyetnakhassegkek axta aqsa nahan apyeykhaya apxegama makham. 33 Keñe axta apweteya xama énxet apkeñama axta Samaria, appéwomo axta anhan apxega xa ámay nak, apyósek axta apkelányo. 34 Apya'áyekmek axta, apkeltexnassáseykegkek axta pexmok égmenek ma'a apkelyense, tén han vino, tén axta appextehetchessama. Tén axta apkenátcháseykekxo m'a apchánte, apyentamomchek axta xama tegma apkelheykemxa axta chá'a énxet'ák apkelxega, aptaqmelchessegkek axta anhan. 35 Keñe axta mók ekhem, apkelhaxyawásseykekxo ánet sawo selyaqye apagkok ma'a samaritano, apméssegkek axta m'a ektáha axta apagkok ma'a tegma. Axta aptemék apkenagkama s'e: ‘Etaqmelches sa' se'e énxet nak, aptegyássek sa' agkok nahan xép mók aqsok, ko'o sa' ayánmagkasseták ma'a sekwa'akto sa'.’ 36 ¿Yaqsa ekxéna exchep apwáxok aptáha apchásekhayo pók xa apqántánxo nak, cham'a aptawáseykegkoho axta m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa?
37 Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo apkelxekmósso axta apnámakkok ektémakxa segánamakxa s'e:
—Cham'a apkepyósawo exchek apkelano m'a énxet nak.
Keñe axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Exeg, etne sa' xépxa ekhawo nak xa.
Jesús apha Marta axagkok tén han María
38 Apxegeykekxeyk axta makham Jesús; apweykmek axta xama apheykegkaxa énxet, ekhéssamakxa axta nahan axagkok ma'a xama kelán'a ekwesey axta Marta. 39 Yetneyk axta nahan xama yáxeg ma'a Marta ekwesey axta María, ekhama axta ekpayhókxa apmagkok ma'a Jesús, yaqwayam enxoho keyxhok ma'a apkeltenneykha. 40 Keñe axta m'a Marta, ekxámokma axta élanakxa m'a aqsok, ekya'áyekmo aphakxa m'a Jesús. Axta temék eyenagkama s'e:
—Wesse', ¿Yagkeytnakhásawok apwáxok xép seyhákxo ko'o sektamheykha m'a eyáxeg? Yána hepasmok.
41 Keñe axta Jesús aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—Marta, yetnakhásawók xeye' awáxok ekxámokma aqsok, megkay'assásegkok nahan ektáhakxa, 42 xama aqsok akke aqsa exche' payhawok kalána'. Ektaqmelakxa eyke kelyésaha m'a María. Méko nahan kawának keymentemekxa'.