El Señor llama a Gedeón
1 Los israelitas hicieron lo malo a los ojos del Señor, y durante siete años el Señor los dejó caer en manos de Madián.
2 Los madianitas oprimieron con tanta crueldad a los israelitas, que ellos hicieron cuevas y refugios en los montes y en lugares inaccesibles.
3 Y es que después de que los israelitas habían sembrado, venían los madianitas y los amalecitas, y los que habitaban al oriente, y los atacaban.
4 Acampaban cerca de ellos, y destruían hasta Gaza los frutos de la tierra, y no les dejaban a los israelitas nada para comer, ni ovejas, ni bueyes ni asnos.
5 Venían en grandes multitudes, como si fueran una plaga de langostas, y acampaban con sus ganados y camellos, y devastaban la tierra.
6 Por culpa de los madianitas, los israelitas se habían empobrecido demasiado, así que clamaron al Señor
7 por todo el mal que les causaban los madianitas. Ante su clamor,
8 el Señor les envió un profeta, que les dijo:
«Así dice el Señor, el Dios de Israel: “Yo los saqué de Egipto, donde eran esclavos.
9 Yo los libré del poder de los egipcios y de cuantos los afligían. A todos ellos los arrojé lejos de ustedes, y a ustedes les di su tierra.
10 Yo les confirmé que soy el Señor su Dios. Así que no tengan miedo de los dioses de los amorreos, que todavía están entre ustedes. Pero ninguno me obedeció.”»
11 Entonces el ángel del Señor vino a Ofrá y se sentó debajo de una encina, que era propiedad de Joás el abiezerita. En ese momento Gedeón, el hijo de Joás, estaba en el lagar, sacudiendo el trigo para esconderlo de los madianitas.
12 Y el ángel del Señor se le apareció y le dijo:
«El Señor está contigo, porque eres un hombre valiente y aguerrido.»
13 Y Gedeón le respondió:
«Señor mío, si el Señor está con nosotros, ¿cómo es que nos ha sobrevenido todo este mal? ¿Dónde están las maravillas que nuestros padres nos contaron, cuando nos decían que el Señor los había sacado de Egipto? ¡Pero ahora resulta que el Señor nos ha desamparado, y que nos ha entregado en manos de los madianitas!»
14 El Señor lo miró fijamente, y le dijo:
«Con esa misma fuerza que demuestras, vas a salvar a Israel del poder de los madianitas. ¿Acaso no soy yo quien te está enviando?»
15 Pero Gedeón le respondió:
«Mi señor, ¿y cómo voy a salvar a Israel? ¡Yo soy de la familia más pobre que hay en Manasés, y en la casa de mi padre soy el más pequeño!»
16 El Señor le dijo:
«Confía en mí, porque yo estoy contigo. Tú derrotarás a los madianitas como si se tratara de un solo hombre.»
17 Pero Gedeón respondió:
«Si en verdad cuento con tu favor, yo te ruego que me des una señal clara de que has hablado conmigo.
18 Por favor, no te muevas de aquí hasta que yo vuelva y te presente la ofrenda que tengo para ti.»
Y el Señor le respondió:
«Esperaré a que vuelvas.»
19 Gedeón fue entonces y preparó un cabrito; tomó veinte litros de harina para hacer panes sin levadura, y luego puso la carne en un canastillo y el caldo en una olla, y todo esto lo llevó y lo puso debajo de la encina.
20 Allí el ángel de Dios le dijo:
«Toma la carne y los panes sin levadura, y ponlos sobre la peña, y sobre ella derrama el caldo.»
Gedeón lo hizo así.
21 Entonces el ángel del Señor extendió el bastón que tenía en la mano, y con la punta tocó la carne y los panes sin levadura. Al instante brotó fuego de la peña, y consumió la carne y los panes sin levadura, y el ángel del Señor desapareció de su vista.
22 Gedeón comprendió que había visto al ángel del Señor y exclamó:
«¡Ay, mi Señor y Dios, que he visto a tu ángel cara a cara!»
23 Pero el Señor le dijo:
«La paz sea contigo. No tengas miedo, que no vas a morir.»
24 Allí, Gedeón edificó un altar al Señor y lo llamó «El Señor es la paz», y hasta el día de hoy este altar puede verse en Ofrá de los abiezeritas.
25 Esa misma noche, el Señor le dijo a Gedeón:
«Ve y toma el toro de siete años, es decir, el segundo del hato de tu padre; luego derriba el altar que tu padre levantó en honor de Baal, y derriba también la imagen de Asera que está junto al altar.
26 Luego, en un lugar conveniente, en la cumbre de este peñasco, edifica un altar al Señor tu Dios, y cuando hayas tomado el segundo toro, con la madera de la imagen de Asera que derribaste me lo ofrecerás como holocausto.»
27 Gedeón llamó entonces a diez de sus siervos, y cumplió con lo que el Señor le había ordenado. Pero lo hizo de noche, pues temía hacerlo de día porque lo podían ver la familia de su padre y la gente de la ciudad.
28 A la mañana siguiente, cuando todos se levantaron, vieron que el altar de Baal había sido derribado, que la imagen de Asera que estaba a su lado había sido destrozada, y que el segundo toro había sido ofrecido en holocausto sobre el nuevo altar.
29 Y unos a otros se preguntaban quién podía haberlo hecho. Luego de investigar, supieron que lo había hecho Gedeón, el hijo de Joás. Entonces fueron a ver a Joás y le dijeron:
30 «Entréganos a tu hijo para matarlo, porque derribó el altar de Baal y destrozó la imagen de Asera que estaba a su lado.»
31 Y Joás les respondió:
«¿Quieren luchar en favor de Baal y defender su causa? El que esté a su favor, que muera esta mañana. Si en verdad Baal es un dios, déjenlo que luche él mismo contra quien derribó su altar.»
32 Ese día Gedeón fue llamado Yerubaal, es decir: «Que luche Baal contra él», porque había derribado su altar.
33 Mientras tanto, los madianitas, los amalecitas y los del oriente se aliaron y, luego de cruzar el río, acamparon en el valle de Jezrel.
34 Entonces el espíritu del Señor vino sobre Gedeón y, cuando este hizo sonar el cuerno, los abiezeritas se le unieron.
35 Además, Gedeón envió mensajeros a las tribus de Manasés, Aser, Zabulón y Neftalí, y ellas también se le unieron y salieron a su encuentro.
36 Entonces Gedeón le dijo a Dios:
«Si vas a salvar a Israel por medio de mí, como lo has prometido,
37 déjame poner en la era un vellón de lana. Si al amanecer hay rocío sobre el vellón, pero a su alrededor el suelo está seco, con eso entenderé que tú salvarás a Israel por medio de mí, como lo has prometido.»
38 Y así sucedió. Cuando Gedeón se levantó, exprimió el vellón, y con el rocío que sacó llenó un tazón de agua.
39 Pero Gedeón volvió a decirle al Señor:
«No te enojes conmigo, Señor, si insisto, pero quiero hacer otra prueba con el vellón. Te ruego que esta vez solo el vellón quede seco, y que alrededor de él haya rocío en el suelo.»
40 Y esa misma noche Dios lo hizo así: solo el vellón quedó seco, y sobre el suelo había rocío.
Dios apwóneykha m'a Gedeón
1 Asagkek axta eyke apkeltémakxa nápaqtók Wesse' egegkok ma'a israelitas, siete apyeyam axta han apkeltémo elmok Wesse' egegkok ma'a madianitas. 2 Yágweykmók axta apnaqtawáseykegkoho madianitas ma'a israelitas, tén axta apkelyexánegweykmo m'a neyseksa egkexe nak, meteymog áxwa, tén han ma'a megkalapwagkexa nak eltahanyekxa', hakte apkeláyak axta m'a madianitas. 3 Apkenákxeyk axta agkok chá'a aqsok ma'a israelitas, tén axta ektámenták chá'a m'a madianitas, tén han ma'a amalecitas, apheykha axta m'a ekteyapmakxa ekhem. 4 Elpakxenwaták axta chá'a m'a xapop apagkok nak Israel, etwasha axta chá'a aqsok kélcheneykekxa, ekweykekxoho m'a Gaza, megyeygkesek axta chá'a aptéyak yaqwayam enxoho etawagkok ma'a israelitas, nepkések, weyke tén han yámelyeheykok. 5 Elántaxnéssak axta chá'a apnaqtósso m'a xapop nak Israel, elpakxenagkok axta han chá'a, etwasha axta m'a ekyókxoho nak. Elxegmak axta chá'a yetlo yányátnáxeg apxámokma apagko', aptémól'a sawa' apxámokma. 6 Meyke aqsok axta tamheykegkok israelitas eñama m'a madianitas, tén axta apkeltémo epasmok ma'a Wesse' egegkok.
7 Xama axta apkeltamho israelitas elwagkasek teyp Wesse' egegkok, neyseksa apkelma m'a madianitas, 8 apcháphássessek axta xama Dios appeywa aplegasso. Aptáhak axta apkeláneya s'e: “Keso aptáhakxa exchek Wesse' egegkok Dios nak Israel: ‘Ko'o axta sélántekkesso kéxegke m'a Egipto, kélheykegkaxa axta kéltéma kélásenneykha naqsa, 9 Háwe axta wánxa kéxegke sélwagkassama teyp neyseksa apkelma m'a egipcios, weykekxók axta sélwagkasso teyp kéxegke nepyeseksa m'a apnaqtawáseykegkoho axta chá'a. Élántekkessegkek axta ko'o kélmonye'e kéxegke m'a, keñe sekmésa kéxegke m'a xapop apagkok axta xa énxet'ák nak. 10 Éltennassegkek axta han ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok, tén han maltémo kóleyk ma'a aqsok apcháyókxa nak amorreos, kélheykegkaxa nak kaxwók kéxegke m'a xapop apagkok; axta eyke hélháxenmók ko'o kéxegke.’”
11 Tén axta apxegakmo Wesse' egegkok apchásenneykha, apha'ak axta kóneg yámet encina, émha axta m'a Ofrá, ektáha axta apagkok ma'a Joás, Abiézer axta apnámakkok. Apyexanmawók axta apkexakkasa apyempe'ék hótáhap apaktek ma'a Gedeón, Joás axta apketche, cham'a kélteyammomakxa axta chá'a anmen yámet, yaqwayam kalanaxchek vino, yaqwayam enxoho han métyehek ma'a madianitas.
12 Apxekmowásekpók axta m'a Wesse' egegkok apchásenneykha, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Wesse' egegkok xép apxegexma, énxet apyennaqte megyeye nak emhagkok eyesagkexa'!
13 Tén axta Gedeón aptáha apchátegmowágko s'e:
—Wesse' ahagkok, apheyk agkok negko'o negyeseksa Wesse' egegkok, ¿yaqsa eyke ektéma sentéma nak negko'o s'e ekyókxoho aqsok nak? ¿Háxko ektémakxa m'a aqsok sempelakkasso sẽltennassama axta chá'a negko'o m'a ẽlyapmeyk nano', sẽltennassama nak chá'a Wesse' egegkok sẽlántekkessama m'a Egipto? Egkexakhamchek negko'o m'a Wesse' egegkok, ẽlméssegkek ma'a madianitas.
14 Apkelanawók axta Wesse' egegkok, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Emha sa' xa apyennaqte nak, yaqwayam ey'ammok elwagkasek teyp ma'a israelitas, neyseksa apkelma m'a madianitas. Ko'o sektáha seyáphasso exchep.
15 Apchátegmowágkokxeyk axta makham Gedeón:
—Wesse', ¿háxko ko'o atnehek alwagkasek teyp énxet'ák Israel? Apkelyelqákpók apagko' ko'o énxet'ák ahagkok nepyeseksa m'a Manasés énxet'ák apagkok, mékoho ahagko' nahan ko'o nepyeseksa m'a sekhawóxama.
16 Apchátegmowágkek axta Wesse' egegkok:
—Apwanchek elwagkasek teyp, hakte ko'o sa' atnehek sekxegexma. Emenxenek sa' ma'a énxet'ák Madián, máxa sa' etnéssesek emenxenek ma'a aptémól'a eyaqmaksek xama énxet.
17 Tén axta Gedeón aptáha s'e:
—Taqmeláha agkok xép apwáxok sélano, hexekmós xama aqsok magkenatchesso, ektáha naqsók ko'o sepaqhetchesso exchep. 18 Héleyx sa' aqsa s'e ekwokmoho sekwa'akto makham asantagkasek xama aqsok sekmésso naqsa, sekmako nak agkések.
Tén axta aptáha Wesse' egegkok:
—Aleyxek sa' aqsa s'e ekwokmoho apwa'akto.
19 Aptaqháwok axta Gedeón apchaqhegwákxo yát'ay apketkok, apkelanak axta han pán meyke kempáseyak veinte kilos hótáhap; tén axta apxatma ápetek xama hówenaq apxagkok, keñe yegmenáta apyetma weygke, apkelsákxeyk axta ekyókxoho m'a émhakxa nak yámet encina. 20 Apkeltamhók axta epekkenek néten meteymog ápetek ma'a Dios apchásenneykha, tén han ma'a pán meyke nak kempáseyak, tén han eyegkenek yegmenáta m'a néten. Aptemék axta han Gedeón ma'a apkeltamhókxa axta etnehek, 21 apkeltekxekkek axta ápetek naw'a yámet apmeykha axta m'a Dios apchásenneykha tén han ma'a pán. Keñe ektepa táxa m'a meteymog nak, kelwatneyk axta m'a ápetek tén han pán; keñe axta apxeganakmo aqsa m'a Wesse' egegkok apchásenneykha. 22 Xama axta apya'ásegwokmo Gedeón aptáha Wesse' egegkok apchásenneykha m'a. Aptáhak axta s'e:
—¡Hay Wesse'! ¡Ekwet'ak ko'o ahaqta'ák ahagko' ma'a Wesse' egegkok apchásenneykha!
23 Aptáhak axta apchátegmowágko Wesse' egegkok se'e:
—Nágkatneykha aqsa apwáxok, megyetsepek sa'. Ema sa' meyke ektáhakxa egwáxok eñama nak ko'o.
24 Tén axta Gedeón apkelánesa xama aqsok ekwatnamáxchexa Wesse' egegkok ma'a, apteméssessek axta ekwesey “Wesse' egegkok apteme meyke ektáhakxa egwáxok”. Makhemek makham ekyetno Ofrá xa ekwatnamáxchexa nak aqsok, tegma apwányam apagkok nak ma'a Abiézer apnámakkok.
25 Chaqhawók axta xa axta'a nak, aptáhakxa axta apcháneya Wesse' egegkok ma'a Gedeón:
—Ema sa' xama apyáp aptósso weyke kennawo', tén han mók weyke kennawo' ekwayam nak siete apyeyam agkok, eyaqnegkes sa' ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, apagkok nak ma'a apyáp. Eyaqtén sa' nahan ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha nak ma'a nekha nak kélwatnéssamakxa chá'a aqsok ma'a Baal, 26 keñe sa' elanaksek Dios Wesse' apagkok xama aqsok ekwatnamáxchexa xa néten nak meteymog. Keñe sa' yaqhek weyke kennawo', cham'a mók nak, hegkés sa' ko'o yaqwayam hewatnések, sa' elmaha yaqwayam elwatnek ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, apyaqnegkesa enxoho.
27 Tén axta Gedeón apnaqlákxo diez apkelásenneykha, apkelanak axta ekyókxoho m'a apkeltamhókxa axta etnehek Wesse' egegkok; axta'a axta eyke apkelanak, axta elanak ekhem, eñama apkeye m'a apyáp aphawóxama, tén han ma'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam. 28 Keñe axta axto'ók apnaqxétekhágko énxet'ák ma'a tegma apwányam, apkelwet'ak axta kélyaqnegkesa m'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, tén han ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha axta m'a nekha nak ekwatnamáxchexa aqsok, apkelwet'ak axta han weyke kennawók kélwatno m'a néten nak axnagkok kélwatnamakxa aqsok. 29 Aptáhak axta apkelmaxneyáncha'a chá'a pók se'e: “¿Yaqsak kexa élane s'e aqsok nak?”
Ahóxek axta étamsamáxche tén han kélmaxneyeykha chá'a, kélya'ásegwokmo ektáha apkelane m'a Gedeón, Joás axta apketche. Tén axta apkelya'aweykxo aptáha apcháneya Joás se'e:
30 —Etekkes sa' apketche, agaqhek sa' negko'o. ¡Apyaqnegkessek ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, apyaqténchek han ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha nak ma'a nekha nak ekwatnamáxchexa aqsok!
31 Aptáhak axta Joás apchátegmowágko ektáha axta apwakhegwayam se'e:
—¿Péya kólmeyók kéxegke m'a Baal, keñe han kólpasmekxak kólnapaxche'? ¡Yetsapok sa' amonye' élseye ektáha enxoho apmasma m'a Baal! Dios sa' agkok ma'a Baal, kólho aqsa kamyawaxkohok agko', hakte agkok ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok kélyaqnegkesa nak.
32 Cháxa eyeynókxa axta kélteme Jerubaal ma'a Gedeón, hakte axta aptáhak énxet'ák apxéna s'e: “Baal sa' kanmexekxa'”, hakte apyaqnegkessek Gedeón ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal.
33 Tén axta apyókxoho madianitas tén han amalecitas, tén han ma'a énxet'ák apheykha axta teyapmakxa ekhem apyepetchákxo pók, apkeltámeyákxeyk axta m'a wátsam Jordán, apkelpakxenwokmek axta m'a ekyapwátegweykenxa nak xapop Jezreel. 34 Tén axta Gedeón ektaxna apwáxok Wesse' egegkok apmopwána, appáwássek axta nepkések apkennawók apkepetek, yaqwayam enxoho epásegwaták ma'a Abiézer apnámakkok nak. 35 Apkeláphássek axta han apkelásenneykha yaqwayam yának epásegwaták Manasés énxet'ák apagkok. Apkeláphássek axta han apkelásenneykha apkeltamho enaqlósakwakxak Aser énxet'ák apagkok, Zabulón, tén han Neftalí énxet'ák apagkok, apkelxegakmek axta han peya epásegwata'.
36 Keñe axta Gedeón aptáha apcháneya m'a Dios: “Naqsók sa' agkok peya heyásenneykxak yaqwayam alwagkasek teyp ma'a énxet'ák Israel, cham'a aptáhakxa nak xép appeywa, 37 apekkenek sa' ko'o xama nepkések apyempehek kélchexakkassamakxa nak chá'a apyempe'ék hótáhap apaktek. Yássessek sa' agkok yálye axto'ók ma'a néten nak nepkések apyempehek, keñe keymáwhok ma'a xapop, ay'asagkohok sa' ko'o naqsók agko' peya heyásenneykxak xép yaqwayam alwagkasek teyp ma'a énxet'ák Israel, cham'a aptáhakxa nak xép appeywa.”
38 Temék axta han ma'a. Axto'ók axta apxatakha'a Gedeón, apkelpexyeynchekmek axta m'a nepkések apyempehek, aplánésawók axta han xama egheykok yálye eñama m'a nepkések apyempehek. 39 Aptáhak axta makham Gedeón: “Náhetaqnow aqsa ko'o sélmaxneyákxo enxoho makham. Éltamhók eykhe hexekmósek makham mók aqsok magkenatchesso. Yána sa' keymáwhok ma'a nepkések apyempehek, keñe sa' yálye kayássesek ma'a xapop nak.”
40 Aptemék axta han Dios xa ektáha nak, cháxa axta'a nak. Yamakawók axta han élsaka m'a nepkések apyempehek, keñe axta ekyókxoho xapop ekyássesa yálye.