1 José fue y le dio la noticia al faraón. Le dijo:
«Mi padre y mis hermanos han venido de la tierra de Canaán. Ya están en la tierra de Gosén, con sus ovejas y sus vacas y con todas sus pertenencias.»
2 Tomó a cinco de sus hermanos, los más jóvenes, y se los presentó al faraón.
3 Este les dijo a sus hermanos:
«¿Ustedes a qué se dedican?»
Y ellos le respondieron:
«Estos siervos tuyos son pastores de ovejas, lo mismo que nuestros antepasados.»
4 También le dijeron al faraón:
«Hemos venido a vivir en esta tierra, porque no hay pastos para las ovejas de tus siervos. En la tierra de Canaán el hambre se ha agravado. Te rogamos que permitas a tus siervos habitar en la tierra de Gosén.»
5 Entonces el faraón habló con José y le dijo:
«Tu padre y tus hermanos han venido a ti.
6 Ahí tienes la tierra de Egipto. Haz que tu padre y tus hermanos habiten en lo mejor de la tierra de Gosén. Y si sabes que entre ellos hay hombres capaces, ponlos a cargo de mis ganados.»
7 José llevó también a Jacob, su padre, a la presencia del faraón, para presentárselo, y Jacob bendijo al faraón.
8 El faraón le preguntó a Jacob:
«¿Cuántos años de vida tienes ya?»
9 Y Jacob le respondió:
«Tengo ya ciento treinta años de andar peregrinando. Pocos y malos han sido los años que he vivido, pero aún no han llegado a ser como los años de vida de mis padres, en los días de su peregrinaje.»
10 Y Jacob bendijo al faraón, y salió de su presencia.
11 Así fue como José hizo habitar a su padre y a sus hermanos, y les dio posesión en lo mejor de la tierra de Egipto, que es la tierra de Ramesés, tal y como lo ordenó el faraón.
12 Y José alimentó con pan a su padre y a sus hermanos, y a toda la familia de su padre, conforme al número de sus hijos.
13 En ninguna parte del país había pan, y el hambre era muy grave. Por causa del hambre decayeron la tierra de Egipto y la tierra de Canaán.
14 José recaudó todo el dinero que había en la tierra de Egipto y en la tierra de Canaán, a cambio del grano que de él compraban. Ese dinero José lo depositó en la casa del faraón.
15 Cuando se acabó el dinero en Egipto y en Canaán, todos los egipcios fueron a ver a José y le dijeron:
«Danos pan. ¿Por qué hemos de morir en tu presencia, solo por haberse acabado el dinero?»
16 Y José les dijo:
«Si se ha acabado el dinero, denme sus ganados y a cambio de ellos les daré pan.»
17 Ellos llevaron sus ganados a José, y a cambio de caballos, ovejas, vacas y asnos, es decir, a cambio de todos sus ganados, José los alimentó con pan todo aquel año.
18 Aquel año llegó a su fin, y el segundo año fueron otra vez a verlo y le dijeron:
«No es un secreto para nuestro señor que el dinero ya se ha acabado, y que hasta el ganado es ya de nuestro señor. No tenemos nada que ofrecer a nuestro señor, sino nuestra tierra y nosotros mismos.
19 ¿Por qué hemos de morir ante ti, nosotros y nuestra tierra? ¡Cómpranos a nosotros y a nuestra tierra, a cambio de pan! Nosotros y nuestra tierra seremos siervos del faraón. ¡Pero danos semilla, para que sigamos con vida y no muramos, ni sea asolada la tierra!»
20 Así fue como José compró toda la tierra de Egipto, y la tierra llegó a ser propiedad del faraón, pues todos los egipcios vendieron sus tierras porque el hambre se agravó sobre ellos.
21 Al pueblo lo hizo pasar a las ciudades, de un extremo al otro del territorio de Egipto.
22 La única tierra que no compró fue la de los sacerdotes, pues ellos no vendieron su tierra porque recibían del faraón una ración, y comían la ración que el faraón les daba.
23 Y José le dijo al pueblo:
«Hoy los he comprado, a ustedes y a su tierra, para que sean del faraón. Aquí tienen semilla, para que siembren la tierra.
24 Una quinta parte de la cosecha será para el faraón. Las otras cuatro partes serán para ustedes, para que siembren las tierras, y para el sustento de los que están en sus casas y la alimentación de sus niños.»
25 Ellos respondieron:
«¡Nos has devuelto la vida! ¡Esperamos que nuestro señor nos halle dignos de ser siervos del faraón!»
26 Esto de dar al faraón la quinta parte de las cosechas lo estableció José por ley hasta el día de hoy en toda la tierra de Egipto. Solo las tierras de los sacerdotes no daban esa quinta parte, porque no eran del faraón.
27 Así fue como Israel se quedó a vivir en la tierra de Egipto, en la región de Gosén. Tomaron posesión de esa tierra, y se reprodujeron y se multiplicaron en gran manera.
28 Jacob vivió diecisiete años en la tierra de Egipto; y los años de vida de Jacob fueron ciento cuarenta y siete.
29 Cuando llegó el momento de su muerte, Israel llamó a su hijo José, y le dijo:
«Si puedo pedirte un favor, te ruego que pongas tu mano debajo de mi muslo, y me jures que me tratarás con misericordia y verdad. ¡Por favor, no me entierres en Egipto!
30 Cuando yo duerma con mis padres, llévame de aquí y sepúltame en el sepulcro de ellos.»
Y José respondió:
«Haré lo que tú me pides.»
31 Israel le dijo:
«Júramelo.»
Y José se lo juró. Entonces Israel se inclinó sobre la cabecera de su cama.
1 Apmeyákxeyk axta José aphakxa faraón apkeltennássekxo apwa'a m'a apyáp tén han apkelpepma, apkeleñama Canaán, apkeltennássek axta apheyncha'a m'a yókxexma Gosen, yetlo apnaqtósso nepkések, weyke, tén han ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak. 2 Apkelyesáha axta cinco apkelpepma, tén axta apnaqlawa m'a aphakxa nak faraón, yaqwayam enxoho elweta'. 3 Aptáhak axta faraón apkelmaxneyáncha'a José apkelpepma s'e:
—¿Yaqsa kéltamheykha kéxegke?
Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Negko'o nenteme nenláneykha nepkések, ekhawo m'a ẽlyapmeyk nano' axta. 4 Nélwa'ak negko'o yaqwayam aghak se'e apchókxa nak, hakte meyk segaqhe teyapmak ma'a Canaán, méko han pa'at yaqwayam etawagkok nepkések nennaqtósso. Hégho sa' negko'o aghakha yókxexma Gosen.
5 Aptáhak axta faraón apcháneya José s'e:
—Apya'aweykteyk xép ma'a apyáp, tén han ma'a apkelpepma nak, yaqwayam exnatámhok xamo'. 6 Apwanchek exmakha m'a xapop Egipto nak. Egkes sa' ma'a yókxexma Gosen ektaqmelakxa nak se'e negókxa nak, yaqwayam sa' exmakha m'a. Apya'ásegkok sa' agkok han xép énxet apmopwána aqsok nepyeseksa m'a, etnésses sa' apkeláneykha seknaqtósso.
7 Apyentamákxeyk axta han José apyáp Jacob aphakxa nak faraón. Appeykessek axta Jacob yetlo ektaqmeleykha appeywa m'a faraón. 8 Aptáhak axta faraón apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko ekwánxa ektáha apyeyam apagkok?
9 Aptáhak axta apchátegmowágko Jacob se'e:
—Ciento treinta apyeyam ahagkok ko'o entáhak sekweynchámeykegkaxa'. Apqántawók apyeyam ahagkok sekweynchámeykha, yókxoho apyeyam sekwete ekmaso sekha, mathanyeykekxak ma'a ekweykenxa axta apheykha élyapmeyk nano'.
10 Appeykásekxeyk axta makham Jacob ma'a faraón, tén axta aptepa m'a aphakxa. 11 Apméssek axta José m'a xapop ektaqmelakxa nak ma'a Egipto, yaqwayam exmakha m'a, apkeltamhókxa axta etnehek ma'a faraón. Cháxa ekyetna axta xapop apagkok ma'a apyáp, tén han apkelpepma, ekpayho nak yókxexma Ramsés. 12 Apkelmeyáseykegkek axta han chá'a José aptéyak ma'a apyókxoho apnámakkok nak, eyeyméxchexa enxoho chá'a aqsok apnámakkok.
Ektémakxa axta apkeláneykha apchókxa José
13 Méko axta hótáhap apaktek xama enxoho apchókxa', yágweykmók axta aqsa ekteyapma meyk segaqhe. Meyk axta kelnapmak ma'a énxet'ák Egipto, tén han ma'a Canaán. 14 Apchánchesákxeyk axta José selyaqye apyánmagkasso axta chá'a hótáhap apaktek ma'a énxet'ák Egipto, tén han énxet'ák Canaán, apxátaweykxeyk axta m'a faraón apxagkok. 15 Xama axta ekmassa ekha selyaqye m'a Egipto, tén han Canaán, apkelya'aweykxeyk axta énxet'ák Egipto aptáha apcháneya José s'e:
—¡Hẽlmés negko'o nento! Megkapayhawok negko'o héghok agmaskok meyk sẽlnapma, eñama meyke selyaqye egagkok.
16 Aptáhak axta apchátegmowágko José s'e:
—Méko sa' agkok entáhak selyaqye kélagkok, hélnaqlantagkas sa' kélnaqtósso, tén sa' ayaqmagkásekxak hótáhap apaktek.
17 Apnaqlákxéssek axta énxet'ák Egipto yátnáxeg, nepkések, weyke, tén han yámelyeheykok ma'a José, apyaqmagkásekxeyk axta han José hótáhap apaktek ekweykmoho xa ekyókxoho apyeyam nak. 18 Yeyk'ak axta xa apyeyam nak, apkelya'aweykxeyk axta makham José aptáha apcháneya s'e:
—Mogwanchek negko'o ólyexanchesha exchep sentáha meyke selyaqye egagkok; apagkok xép aptáhak ma'a nennaqtósso nak negko'o. Méko kaxwók mók aqsok yaqwayam agmések, xapop egagkok aqsa, tén han negyókxa nak negko'o. 19 Hẽlma negko'o exchep, tén han ma'a xapop egagkok nak, ekyaqmageykekxa m'a hótáhap apaktek. Antéhek sa' negko'o faraón apkelásenneykha naqsa, apagkok sa' etnehek ma'a xapop egagkok nak, yaqwayam etnehek apagkok ma'a, xép sa' hẽlmések aqsok aktek, yaqwayam sa' magmassehek negko'o, yaqwayam sa' han megkatnehek meyke aqsok ma'a xapop egagkok. Nágyoho aqsa agmaskok yetlo xapop egagkok.
20 Keñe axta José apkelmoma m'a ekyókxoho xapop nak Egipto, apkelméssama m'a faraón, hakte apkelméssegkek axta xapop apagkok ekha ekyánmaga m'a énxet'ák Egipto, eñama meyk élnapma. Apagkok axta aptemék faraón ma'a ekyókxoho xapop nak, 21 keñe axta m'a énxet'ák Egipto aptemessáseykegko kélásenneykha naqsa m'a ekyókxoho nak kañe' Egipto. 22 Wánxa axta aqsa melmoma José m'a xapop apagkok axta m'a apkelmaxnéssesso aqsok kéláyókxa, hakte faraón axta apkelmeyáseyak chá'a hótáhap apaktek ma'a; axta keñamak mekxeykekxo chá'a ekha ekyánmaga m'a xapop apagkok, hakte apteykegkek axta chá'a m'a apkelmeyáseyak axta chá'a faraón.
23 Keñe axta José aptáha apkeláneya énxet'ák se'e:
—Faraón kaxwók apagkok kéxegke, tén han ma'a xapop kélagkok nak, hakte élmomchek ko'o kéxegke ekha ekyánmaga yaqwayam almések ma'a. Keso aqsok aktek se'e yaqwayam kólchenekxa', 24 faraón sa' eyke kólmeyásekxak chá'a xama m'a ektáhakxa nak chá'a cinco ekwayam aqsok kélnakxo; keñe sa' ma'a cuatro éleymomáxche nak yaqwayam kólchenekxak chá'a, tén han kóltawagkok chá'a kéxegke yetlo kélketchek, tén han ma'a apyókxoho apheykha nak xamo' kéxegke.
25 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Ẽlwagkassek teyp xép, taqmeláha agko' xép apwáxok senlano senteméssesa faraón apkelásenneykha naqsa.
26 Apxénchek axta José ekyókxoho nak Egipto, kólmeyásekxak chá'a faraón xama m'a ekwayam nak chá'a cinco ekyókxoho aqsok eknakxamáxche'. Yetneyk makham xa apkelánémakpexa nak chá'a etnahagkok énxet'ák; apkelmaxnéssesso aqsok kéláyókxa axta aqsa meyánmagkasek chá'a xama enxoho, hakte axta etnék apagkok faraón ma'a xapop apagkok nak.
Ektemegwánxa néxa apmopmenyého Jacob
27 Apkelheykmek axta énxet'ák Israel ma'a Egipto. Apmomchek axta m'a yókxexma Gosen, cha'a apxámagweykenxa apagko' axta han ma'a. 28 Diecisiete apyeyam axta weykmok apha Jacob ma'a Egipto, ciento cuarenta y siete apyeyam apagkok axta aptemék.
29 Apyekpelchegkek axta ekmáheyo kawak apketsapma m'a Israel. Apkeltamhók axta kóltennássekxak ma'a apketche José, yaqwayam enxoho etnehek yának se'e:
—Epekken apmek kóneg éyók, etnésses naqso' peya elának ma'a sekmako nak almaxna', ektáha enxoho naqso' seyásekhayo. ¡Ná heyátawanye aqsa s'e Egipto! 30 Peyk sa' agkok ko'o allókassekxak sekyampe xamo' ma'a élyapmeyk nano', hetekkes sa' Egipto, heyátawanyegwakxa sa' ma'a takhaxpop apagkok nak.
—Atnehek sa' ma'a aptáhakxa nak appeywa —axta aptáhak apchátegmowágko José.
31 —Etnésses sa' naqso' —axta aptáhak makham apcháneya apyáp.
Tén axta José apteméssesa naqso', tén axta Israel apháxahánto aptekxeya nápat ma'a naw'a apyetnamakxa.