La copa de José
1 José le dio esta orden al mayordomo de su casa:
«Llena de alimento los costales de estos hombres con todo lo que puedan llevar, y pon el dinero de cada uno en la boca de su costal.
2 Pon también mi copa de plata en la boca del costal de su hermano menor, junto con el dinero de su trigo.»
Y el mayordomo hizo lo que le ordenó José.
3 Con la luz de la mañana los hermanos partieron con sus asnos.
4 Habían salido ya de la ciudad, pero aún no se habían alejado de ella, cuando José le dijo a su mayordomo:
«Levántate y sigue a esos hombres, y cuando los alcances les dirás: “¿Por qué han pagado mal por bien? ¿Por qué se robaron mi copa de plata?
5 ¿Qué, no es esta la copa en la que bebe mi señor, y con la que suele adivinar? ¡Está muy mal lo que han hecho!”»
6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió estas palabras.
7 Y ellos le respondieron:
«Señor, ¿por qué nos habla usted así? ¡Jamás estos siervos suyos harían tal cosa!
8 Aquí tiene usted el dinero que hallamos en la boca de nuestros costales, y que le trajimos desde la tierra de Canaán. ¿Cómo habríamos de robar plata y oro de casa de su señor?
9 Si alguno de estos siervos suyos tiene en su poder la copa, que muera, y aun nosotros seremos siervos suyos.»
10 Y el mayordomo dijo:
«Que sea como ustedes dicen. El que tenga la copa será mi siervo, y ustedes quedarán libres de culpa.»
11 De prisa ellos bajaron el costal de cada uno a tierra, y cada uno abrió su costal
12 y buscó la copa, desde el mayor hasta el menor; ¡y la copa se encontró en el costal de Benjamín!
13 Ellos se desgarraron sus vestidos, y cada uno puso la carga en su asno y juntos volvieron a la ciudad.
14 Cuando Judá y sus hermanos llegaron a la casa de José, este aún estaba allí. Entonces se arrodillaron hasta el suelo delante de él,
15 y José les dijo:
«¿Qué es lo que han hecho? ¿No saben que un hombre como yo sabe adivinar?»
16 Judá respondió:
«¿Qué podemos decir a mi señor? ¿Con qué palabras podremos justificarnos? Dios ha puesto al descubierto la maldad de estos siervos de mi señor, y ahora nosotros y el que tenía la copa en su poder seremos sus siervos.»
17 José respondió:
«Jamás haría yo algo así. Solo el que tenía la copa en su poder será mi siervo. Ustedes pueden volver en paz a su padre.»
Judá intercede por Benjamín
18 Entonces Judá se acercó a José, y le dijo:
«¡Ay, señor mío! Ruego a mi señor permitir que este siervo suyo le diga unas palabras al oído. No se enoje mi señor con este siervo suyo. ¡Es como si yo hablara con el faraón!
19 Mi señor preguntó a estos sus siervos: “¿Tienen ustedes padre, o algún hermano?”,
20 y nosotros respondimos a mi señor: “Tenemos un padre, ya anciano, y un hermano joven y todavía pequeño, que él tuvo en su vejez. Un hermano suyo murió, y de los hijos de su madre solo él quedó. Su padre lo ama.”
21 Mi señor dijo a sus siervos: “Tráiganmelo, y yo pondré mis ojos en él.”
22 Y nosotros dijimos a mi señor: “El niño no puede dejar a su padre. Si llegara a dejarlo, su padre morirá.”
23 Mi señor nos dijo: “Pues si su hermano menor no viene, ustedes no volverán a verme.”
24 Cuando llegamos a casa de mi padre, siervo de mi señor, le dijimos esto mismo;
25 y cuando nuestro padre nos dijo: “Vuelvan para comprar un poco de alimento para nosotros”,
26 le respondimos: “No podemos ir. Solo iremos si nuestro hermano menor va con nosotros. Porque si él no está con nosotros, no podremos presentarnos ante ese hombre.”
27 Entonces mi padre, siervo de mi señor, nos dijo: “Ustedes saben que mi mujer me dio dos hijos.
28 Uno de ellos salió de mi presencia, y hasta ahora no he vuelto a verlo. Estoy seguro de que alguna fiera lo hizo pedazos.
29 Si ahora se llevan también de mi presencia a este, y le sucede algo malo, harán que mis canas bajen al sepulcro por causa de ese mal.”
30 Así que, si yo vuelvo ahora a mi padre, siervo de mi señor, y el niño no va con nosotros, tan apegado está mi padre al niño
31 que, cuando no lo vea, morirá. Entonces nosotros, siervos de mi señor, haremos que las canas de nuestro padre bajen al sepulcro por causa de la tristeza.
32 Este siervo de mi señor se hizo responsable del niño ante mi padre. Yo le dije: “Padre mío, si no te lo traigo de vuelta, yo seré para siempre culpable ante ti.”
33 Por eso, ruego a mi señor permitir que yo me quede en lugar del niño. Yo seré siervo de mi señor, y que el niño se vaya con sus hermanos.
34 Porque ¿cómo podré volver sin el niño a casa de mi padre? ¡Jamás podría ver el mal que le sobrevendría a mi padre!»
José egheykok apagkok
1 Tén axta José aptáha apcháneya apkemha apmonye' apkeláneykha axta chá'a m'a apxagkok:
—Exátegkesák sa' yágkentamáhak apagkok hótáhap apaktek se'e énxet'ák nak, cham'a ekwánxa enxoho apkepwagkexa elsakxa', exátegkesák sa' han chá'a selyaqye xama m'a yágkentamáhak apagkok átog nak. 2 Yaqxegkesses sa' han yágkentamáhak apagkok egheykok ahagkok sawo ekmope ekmomnáwa m'a apyáxeg apsexyo nak, yetlo m'a selyaqye apagkok apyánmagkasso nak hótáhap apaktek.
Aptemék axta han apkemha apmonye' m'a apkeltamhókxa axta etnehek ma'a José. 3 Keñe axta élsaka, apméssek axta yaqwayam eltaqhekxak apkelpepma José, yetlo apkelchánte yámelyeheykok. 4 Axta han elwegkepákxak apkeltaqhákxo, ketók axta makham ma'a tegma apwányam, keñe axta aptáha apcháneya José apkemha apmonye' apchásenneykha s'e:
—Elemhagkokxa hana m'a énxet'ák nak, sa' etnehek elának apkeltahanyékxo enxoho s'e: ‘¡Tásek axta ko'o sekteméssesakxa kéxegke, keñe kéxegke asagkek sélteméssesakxa'! ¿Yaqsa ektáha kélmenyexa nak egheykok sawo ekmope ekmomnáwa nak 5 apmeykencha'awól'a chá'a wesse' ahagkok ének apyá, tén han ey'asagkohok yaqwánxa katnehek? ¡Asagkók agko' kéltáhakxa!’
6 Xama axta apkeltahanyékxo apkemha apmonye' kélásenneykha, apkeltennássek axta m'a ektáhakxa axta amya'a apxawe, 7 aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—¿Yaqsa ektáha aptáha nak xép sẽláneya xa ektáha nak?
¡Mantemék negko'o xama enxoho xa ektáha nak! 8 Nélsánteyk axta makham negko'o m'a selyaqye néleñama Canaán, nélwete axta m'a kañe' yágkentamáhak egagkok, mogwanchek negko'o ólmenyexchesek sawo ekmope tén han sawo ekyátekto ekmomnáwa m'a wesse' apagkok apxagkok nak. 9 Tásek ematñekxak enxama negko'o nentáha nak xép apkeláneykha, kélwetasakxa enxoho m'a egheykok, keñe negko'o antéhek apkelásenneykha naqsa.
10 Keñe axta apkemha apmonye' aptáha apkeláneya s'e:
—Katnehek sa' ma'a kéltáhakxa nak kéxegke, sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasakxa enxoho egheykok; keñe sa' kélnápakha kóltaqhekxa'.
11 Apkelápaqháha axta han apkelhaxyawásegko yágkentamáhak apagkok apnegkenágko náxop, apkelmeykeságkek axta. 12 Apkellexcháha axta apkemha apmonye' xama chá'a m'a yágkentamáhak, axta apkeynawók ma'a apwányam nak, ekweykekxoho m'a apsexyo nak, apwetágwokmek axta egheykok ma'a Benjamín axta yágkentamáhak apagkok. 13 Tén axta apkelyeptégko apkelántaxno magkenatchesso éllapwámegko. Apkelpátegkásekxeyk axta makham yámelyeheykok ma'a yágkentamáhak apagkok, tén axta apkelmeyákxo makham ma'a tegma apwányam. 14 Xama axta apwákxo Judá yetlo apkelyáxeg tén han apkelpepma m'a José apxagkok, apheyk axta makham José m'a. Apkelháxahágkek axta nápaqto' ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop, 15 aptáhak axta apkeláneya José s'e:
—¿Yaqsa aqsok kéllana? ¿Yagkólya'ásegkok xama énxet sekhawo nak ko'o sekmowána ay'asagkohok yaqwánxa katnehek?
16 Aptáhak axta Judá apchátegmowágko s'e:
—¡Méko negko'o antéhek agának xép! ¿Háxko antéhek negko'o anxekmósek xép megkatnaha nenteme? Apweteyak negko'o Dios nenláneya mólya'assáxma. Keso negchaqnáncha'a negko'o s'e; negko'o nenteme apkelásenneykha naqsa, tén han ma'a kélwetasa nak egheykok.
17 Aptáhak axta apcháneya José s'e:
—Matnéssesek sa' xa ektáha nak. Sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasa nak egheykok. Keñe sa' kélnápakha nak kóltaqhekxa aqsa kólmeyekxak ma'a kélyáp apxagkok nak. Méko sa' kalya'aksek exma.
Judá apkelenxányam emekxak Benjamín
18 Apyepetchegwokmók axta Judá m'a José, aptáhak axta apcháneya s'e:
—Wesse', peyk eykhe apaqhetchesek xép ektaqmalma agko', náhetaqnow aqsa, hakte aphawók xép ma'a faraón. 19 Ẽlmaxneyáha axta exchep yetnéya egyáp essenhan pók egyáxeg, 20 keñe axta negko'o negátegmowágko néltennasa apha egyáp apwányamo, tén han pók egyáxeg apketkok apagko', aptéyam axta aptéma apwányamók ma'a egyáp nak. Néltennássek axta han apchásekhayo apagko' ma'a egyáp nak, hakte wánxa axta xama apkeymomákpo apketche apagko' egken xamo' ma'a, hakte apketsepmeyk ma'a pók apepma axta. 21 Keñe axta exchep apkeltémo agyentementa', hakte apmenyeyk axta éta'. 22 Néltennássek axta exchep mopwanchek eyenyók apyáp ma'a wokma'ák nak, hakte apyenyókek agkok ma'a, yetsapok ma'a apyáp. 23 Apxénchek axta eyke exchep mehẽlmehek chá'a takha' mehẽlyetlánto enxoho negko'o m'a.
24 Néltennáseyha axta negko'o ekyókxoho nélwákxo aphakxa egyáp ma'a aptáhakxa axta exchep sẽláneya. 25 Tén axta aptáha makham sẽláneya negko'o egyáp se'e: ‘Kóltaqhoho makham kóltegyágwakxak ekha ekyánmaga hótáhap apaktek’; 26 keñe negko'o nentáha negáneya s'e: ‘Mogwanchek ólxog mehẽlyetlákxo enxoho negko'o egyáxeg apsexyo; hakte agkok negko'o hẽlyetláwak xa, mogwanchek agwetak ma'a énxet nak.’ 27 Aptáhak axta sẽláneya egyáp se'e: ‘Kélya'ásegkok kéxegke etáwa' segkéssama ko'o apqánet étchek; 28 xama eyke exyánegkessók, móteyeykekxohok chá'a, aqsok nawhak eklo kexa chaqhék, keñe ektama. 29 Kélyentegkek agkok han se'e pók nak hatte, keñe m'a ektemégwokmoho enxoho exma, kéxegke sa' hélsexnenak watsapok eñama sélapwayam, ko'o sektáha nak sekwányamo.’
30 Apmenyeyk apagko' táta m'a wokma'ák nak, agkok hẽlyetlákxak negko'o néltaqháwo enxoho makham xa wokma'ák nak, 31 yetsapok mét'a enxoho m'a egyáp. Negko'o sa' ansexnenak yetsapok élapwayam ma'a egyáp apwányam. 32 Éltennássek axta ko'o táta yaqwayam atnehek sektaqmelchesso m'a wokma'ák nak, keñe sektáha han seyáneya s'e: ‘Sa' agkok eyntegkásenták makham aphakxa, ko'o sa' asexnánéxchek nápaqtók xép, ekweykmoho ektemegwánxa néxa sekha.’ 33 Hexneyásekxa ko'o yaqwayam atnehek apchásenneykha naqsa, sekyaqmagkasso m'a wokma'ák nak. Yána elyetlakxak apkelpepma m'a. 34 ¡Háxko atnehek ko'o awakxak aphakxa táta mehetlákxo enxoho xa wokma'ák nak! Mómenyeyk ko'o ótak káhapwak ekyentaxno apha m'a táta.’