Los hermanos de José regresan con Benjamín
1 El hambre dominaba en la tierra,
2 así que al consumirse todo el trigo que habían llevado de Egipto, su padre les dijo:
«Regresen a Egipto, y compren algo de alimento para nosotros.»
3 Pero Judá respondió y dijo:
«Ese hombre claramente nos hizo esta advertencia: “Si no traen a su hermano con ustedes, no volverán a verme.”
4 Nosotros iremos a comprar alimentos, solo si tú envías a nuestro hermano con nosotros.
5 Si no lo envías, nosotros no iremos. Ese hombre claramente nos dijo: “Si no traen a su hermano con ustedes, no volverán a verme.”»
6 Entonces dijo Israel:
«¿Por qué me hicieron ese daño, de hacerle saber a ese hombre que tenían otro hermano?»
7 Ellos respondieron:
«Ese hombre nos hacía muchas preguntas acerca de nosotros y de nuestra familia. Nos preguntaba: “¿Vive todavía su padre? ¿Tienen algún otro hermano?” Y nosotros respondimos a sus preguntas. ¿Cómo íbamos a saber que él nos diría: “Traigan aquí a su hermano”?»
8 Entonces Judá le dijo a Israel, su padre:
«Envía al niño conmigo, y nos prepararemos para partir. Así no moriremos, sino que seguiremos con vida tú y nosotros y nuestros hijos.
9 Yo te respondo por él. Será a mí a quien le pidas cuentas. Si no te lo devuelvo, ni lo pongo delante de ti, para siempre seré ante ti el responsable.
10 Si no nos hubiéramos tardado tanto, ¡ya hubiéramos ido y venido dos veces!»
11 Entonces Israel su padre les respondió:
«Si así tiene que ser, ¡adelante! Pongan en sus sacos de lo mejor que tenemos, y llévenle a ese hombre un regalo: un poco de bálsamo, un poco de miel, aromas, mirra, nueces y almendras.
12 Lleven también una doble cantidad de dinero, junto con el dinero que encontraron en la boca de sus sacos. Tal vez fue una equivocación.
13 Tomen también a su hermano, y prepárense para volver con ese hombre.
14 Que el Dios omnipotente haga que ese hombre se compadezca de ustedes y les devuelva a su otro hermano, y también a Benjamín. Y si he de quedarme sin hijos, ¡pues sin hijos me quedaré!»
15 Los hermanos tomaron consigo el regalo, una doble cantidad de dinero, y a Benjamín, y se dispusieron a partir hacia Egipto. Al llegar, se presentaron ante José.
16 Cuando José vio que Benjamín estaba con ellos, le ordenó al mayordomo de su casa:
«Lleva a estos hombres a mi casa, y mata una res y prepárala, porque hoy al mediodía estos hombres comerán conmigo.»
17 El mayordomo cumplió las órdenes de José, y llevó a los hermanos a su casa.
18 Al ver los hermanos que eran llevados a la casa de José, les dio miedo y dijeron:
«Nos han traído aquí por el dinero que antes fue devuelto en nuestros sacos. Nos han tendido una trampa. Nos atacarán y nos harán sus esclavos, junto con nuestros asnos.»
19 Se acercaron entonces al mayordomo de la casa de José, y a la entrada de la casa hablaron con él.
20 Le dijeron:
«¡Ay, señor nuestro! En realidad, al principio nosotros vinimos a comprar alimentos.
21 Pero sucedió que, cuando llegamos al mesón y abrimos nuestros costales, ¡ahí estaba el dinero de cada uno de nosotros, en la boca de su costal! ¡Todo nuestro dinero, completo! Pero lo hemos vuelto a traer con nosotros.
22 También hemos traído más dinero para comprar alimentos. ¡No sabemos quién pudo haber puesto nuestro dinero en nuestros costales!»
23 El mayordomo les respondió:
«Tranquilos. No tengan miedo. Yo recibí el dinero de ustedes. El Dios de ustedes y del padre de ustedes habrá puesto ese tesoro en sus costales.»
Y les entregó a Simeón.
24 Y el mayordomo llevó a los hermanos a la casa de José. Allí les dio agua, y ellos se lavaron los pies, y él dio de comer a los asnos de ellos.
25 Mientras esperaban que José llegara al mediodía, pues habían oído que allí habrían de comer, ellos prepararon el regalo.
26 Cuando José llegó a la casa, ellos le presentaron el regalo que habían llevado a la casa, y se inclinaron hasta el suelo delante de él.
27 José les preguntó cómo estaban, y dijo:
«¿Cómo está el padre de ustedes, el anciano de quien me hablaron? ¿Vive todavía?»
28 Ellos respondieron:
«Nuestro padre está bien, y todavía vive.»
Y se inclinaron ante él con reverencia.
29 José levantó los ojos y vio a Benjamín, su hermano por parte de madre, y dijo:
«¿Este es su hermano menor, de quien ustedes me hablaron?»
Y añadió:
«Que Dios tenga misericordia de ti, hijo mío.»
30 Pero por causa de su hermano, José se sintió muy conmovido; así que apresuradamente buscó dónde llorar. Entró entonces en su aposento, y ahí lloró.
31 Pero se contuvo y, luego de lavarse la cara, salió y dijo:
«Sirvan la comida.»
32 A José le sirvieron aparte, lo mismo que a sus hermanos. También les sirvieron aparte a los egipcios que comían con él, porque los egipcios no pueden comer con los hebreos, pues para ellos es algo repugnante.
33 Los hermanos de José se sentaron delante de él, según su primogenitura, de mayor a menor y en el orden de sus edades. Y unos a otros se miraban, totalmente atónitos.
34 José tomó de las viandas que tenía delante de él, y se las dio, pero la porción de Benjamín era cinco veces mayor que la de cualquiera de ellos. Y ellos bebieron y se alegraron con él.
Benjamín kélyentama Egipto
1 Yágwokmók axta meyk segaqhe m'a apchókxa nak Canaán, 2 Xama axta apsawha Jacob tén han apketchek ma'a hótáhap apaktek apkeymomap, aptegyágwayam axta m'a Egipto, aptáhak axta apkeláneya apketchek Jacob se'e:
—Kóltaqhoho makham kóltegyágwakxak apqántawók hótáhap apaktek, yaqwayam antawagkok.
3 Aptáhak axta Judá apchátegmowágko s'e:
—Axta eyke aptáhak negko'o sẽláneya m'a énxet nak, sa' agkok kólyentamánták kélyáxeg apsexyo, ná hélyo'óta chá'a. 4 Apcha'awok sa' agkok xép hẽlyetlók negko'o m'a, antegyássekxak sa' makham ma'a hótáhap apaktek; 5 sa' agkok ya'awok exog, mólxegek sa'. Axta aptáhak negko'o sẽláneya m'a énxet nak: ‘Sa' agkok kólyentamánták kélyáxeg apsexyo, ná hélyo'óta chá'a.’ 6 Tén axta Israel aptáha s'e:
—¿Yaqsa ektéma séltawassáseykencha'a nak sekha? ¿Yaqsa ektéma kéltennassama nak apha pók kélyáxeg ma'a énxet nak?
7 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Ẽlmaxneyákxók axta eyke chá'a negko'o m'a, tén han ma'a egnámakkok nak, aptáha sẽláneya s'e: ‘¿Apmeyheya makham kélyáp? ¿Yetnéya han pók kélyáxeg?’ Néltennássek axta eyke aqsa chá'a negko'o m'a aptáhakxa sẽlmaxneyeykha. ¡Magya'ásegkok peya etnehek hegána': ‘Kólyentementa sa' kélyáxeg!’ 8 Aptáhak axta Judá apcháneya apyáp Israel se'e:
—Apmenyeyk agkok móletsepek meyk, yoho sa' exog ma'a wokma'ák nak, ko'o sa' alanha, keñe sa' yahamok ólxog, tén sa' móletsephek negko'o, tén han xép, yetlo m'a egketchek nak. 9 Ko'o sa' eyke alanha m'a; ko'o sa' han ayaqmagkásekxak mók ektemégwokmoho enxoho exma. Sa' agkok ayentegkásenták xép se'e aphakxa nak, ko'o sa' asexnánéxchek nápaqtók xép ekwokmoho ektemegwánxa néxa sekha. 10 ¡Kaxtemék xeyk xép mehentawassáseykha, nanók xeyk antéhek ánet nélxega, ólwata' keñe óltaqhohok makham!
11 Keñe axta apyáp aptáha apchátegmowágko s'e:
—Kólteme sa' se'e ektáha nak, méko antéhek: kólxatmák sa' yágkentamáhak kélagkok aqsok yaqwayam kólmések aqsa m'a énxet nak. Kólsow sa' ma'a éltaqmalma élánamáxche negókxa, cham'a élmátsessamo nak ekpaqneyam aqsok, tén han yányawhéna' apyegmenek, tén han sokmátsa, tén han ma'a yámet ánek ekmátsa nak ekpaqneyam, tén han ma'a mokwa, tén han ma'a pók aptémakxa nak mokwa. 12 Kólyánchesho sa' han kélseykha selyaqye, kéxegke kélagko' sa' han kólmeyásekxak ma'a selyaqye apkelmeyáseykekxa axta; apxátegkessamo exa katnehek, kexa yaqhémo'. 13 ¡Kólyentem heykxa kélyáxeg, kólyo'ókxa makham ma'a énxet nak! 14 Dios ekha apyennaqte sa' yának yepyóshok elanok kéxegke m'a énxet nak, yaqwayam sa' eyenyekxak ma'a pók kélyáxeg nak, tén han Benjamín. Keñe sa' ko'o setnaha enxoho meyke étchek, ¡hetnehek sa' agkok!
15 Apkelsókek axta apkelmésso naqsa aqsok ma'a Jacob apketchek, apyánchásawók axta han apseykha selyaqye, apyentegkek axta han Benjamín, apkelmahágkek axta m'a Egipto. Xama axta apkelwákxo aphakxa José, 16 apwet'ak axta José apyetlánto m'a Benjamín, keñe axta aptáha apcháneya apkemha apmonye' apagkok se'e, aptamheykha axta chá'a apxagkok:
—Enaqlow sa' exagkok se'e énxet'ák nak, yaqha sa' xama weyke keñe sa' emakhetchesek ápetek, hakte atwohok sa' ko'o xamo' sekto yetseksók ekhem xa.
17 Aptemék axta apkemha apmonye' apkeltamhókxa axta etnehek ma'a José, apnaqlákxeyk axta han ma'a énxet'ák nak, 18 apkelyegwakkek axta eyke m'a, hakte José apxagkok axta kélnaqlákxa', aptáhak axta apkelpaqmeta s'e:
—¡Ẽlnaqlánteyk se'e eñama m'a selyaqye axta nélxaweykekxa nentámen axta! Ólmaxchek sa', hẽlteméssesek sa' sẽlásenneykha naqsa, yetlo m'a nélchánte.
19 Xama axta apkelwokmo m'a apátog nak tegma, appaqhetchessekmek axta m'a apkemha apmonye', 20 aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Wesse'! Nélwa'ak axta negko'o nentegyágwaya ekha ekyánmaga hótáhap apaktek ma'a nentámen axta, 21 keñe nélwákxo m'a peyakxa axta annaqteyenwakxak axta'a, nélmeykásegko yágkentamáhak egagkok, negwet'ak axta chá'a nahápa apketkok kélxata selyaqye xama m'a yágkentamáhak egagkok. Kelánexkók eyke m'a selyaqye. Nensántegkessek kaxwók yaqwayam ólmeyásekxa', 22 nensánteyk eyke makham mók selyaqye yaqwayam ólmekxak makham hótáhap apaktek. Makke agya'ásegkok yaqsa axta kexa ekxata yágkentamáhak ma'a émha amonye' axta selyaqye egagkok.
23 Aptáhak axta apkemha apmonye' apchátegmowágkokxo s'e:
—Nágkatneykha kélwáxok, nágkole'. Axta kexa apchaqxegkessesso yágkentamáhak kélagkok kéxegke selyaqye m'a Dios kélagkok nak kéxegke tén han ma'a kélyáp Dios apagkok, hakte ekmomchek axta ko'o selyaqye kélyánmagkasso axta kéxegke.
—Aptekkessákxeyk axta han apkemha apmonye' m'a Simeón, apyentamákxeyk axta m'a aphágkaxa axta; 24 keñe axta apnaqlawa apyókxoho m'a José apxagkok, appekkenchessek axta yegmen yaqwayam elyenyesagkok apmagkok, apkelássásegkek axta han ektéyak ma'a yámelyeheykok apkelchánte. 25 Apkelhaxyawásegkek axta m'a aqsok apkelmésso naqsa, apkelhaxnégkek axta ewakxak José yetseksók ekhem ma'a, hakte apkelya'ásegkók axta peya etáswakxak apto m'a.
26 Xama axta apwákxo José m'a apxagkok nak, apkelméssek axta m'a aqsok apkelmésso naqsa apkelseykekxésso axta, apkelháxahágkek axta apmonye' ekwokmoho apkeltekxeyágko élpayhakxa nápaqta'a xapop. 27 Apkelmaxneyáha axta José ektémakxa apheykha, keñe apkelmaxneyáncha'a han ektémakxa apha m'a apyáp:
—¿Háxko ektémakxa apha m'a kélyáp, cham'a apwányam kélxeyenma axta chá'a? ¿Apmeyheya makham? 28 Apkelháxahanteyk axta aptáha apcháneya s'e:
—Apmeyhek makham negko'o m'a egyáp, aptáha nak xép apkeláneykha. Apheyk makham.
29 Apsawheyha axta exma nepyáwa m'a José, apwet'ak axta Benjamín, ektáha axta apyáxeg apagko', tén axta aptáha s'e:
—¿Keyaxa kélyáxeg apsexyo kélxeyenma axta chá'a? ¡Dios sa' epasmok xép eyáxeg!
Xama axta aptáha xa, 30 teyekmek axta apwáxok José apwet'a m'a apyáxeg, peyk axta elekxagwaha, aptaxnegwákxeyk axta ekpekhe m'a kañe' apxagkok, apkelekxagweyha axta. 31 Xama axta apkelenmáxegwokmo apkelekxagweykha, aplekkek axta nápat yegmen keñe aptepa, aptáhak axta s'e: “¡Kólnegkenchesák kaxwók aptéyak!”
32 Apxakkók axta han kélnegkenchásak apto xama mésa m'a José, keñe axta han mók mésa m'a Jacob apketchek nak, tén axta han mók ma'a énxet'ák Egipto, apteykegkoho axta chá'a xamo' kañe' m'a José; hakte mopwanchek axta etwohok xamo' apto egipcios ma'a hebreos. 33 Apháha axta chá'a apkelpepma José apkeltamho exmakha, apmonye' axta apheyásak ma'a átnaha apketkok, keñe axayók ma'a apsexya'awo nak; kelpelakkassek axta m'a, apkelanawók axta chá'a pók. 34 Apkeltamhók axta han kólagkok José m'a apto ekhéyak axta m'a mésa apagkok nak, Benjamín axta aqsa han awanhek kéléyak apto, axta kaxnók ma'a nápakha nak. Apyenchek axta xamók apyá José m'a apkelpepma nak; kelpayhekxeyk axta apkelwáxok.