1 Al ver Raquel que ella no le daba hijos a Jacob, tuvo envidia de su hermana y le dijo a Jacob:
«¡Dame hijos, pues de lo contrario me muero!»
2 Jacob se enojó con Raquel, y le dijo:
«¿Acaso soy Dios, que le ha impedido a tu vientre dar fruto?»
3 Ella le dijo:
«Aquí tienes a mi sierva Bilá. Únete a ella. Así ella dará a luz sobre mis rodillas, y también yo tendré hijos de ella.»
4 Y Raquel le dio a su sierva Bilá por mujer, y Jacob se unió a ella.
5 Y Bilá concibió, y le dio a Jacob un hijo.
6 Entonces dijo Raquel: «Dios me juzgó, y oyó también mi voz, y me dio un hijo.» Por eso le puso por nombre Dan.
7 Bilá, la sierva de Raquel, concibió otra vez y le dio a Jacob un segundo hijo.
8 Y Raquel dijo: «Tremendas luchas he librado con mi hermana, y la he vencido.» Y llamó a su hijo Neftalí.
9 Al ver Lea que ella había dejado de dar a luz, tomó a su sierva Zilpa y se la dio a Jacob por mujer.
10 Y Zilpa, la sierva de Lea, le dio a Jacob un hijo.
11 Entonces dijo Lea: «¡Llegó la buena suerte!», así que le puso por nombre Gad.
12 Zilpa, la sierva de Lea, le dio otro hijo a Jacob;
13 y Lea dijo: «¡Qué felicidad la mía! ¡Las mujeres me considerarán feliz!» Y le puso por nombre Aser.
14 Durante la siega del trigo, Rubén fue al campo y encontró mandrágoras, las cuales llevó a Lea, su madre. Y Raquel le dijo a Lea:
«Por favor, dame algunas de las mandrágoras de tu hijo.»
15 Y ella le respondió:
«¿Te parece poco haberme quitado a mi marido, que ahora quieres quitarme también las mandrágoras de mi hijo?»
Y Raquel le propuso:
«Pues a cambio de las mandrágoras de tu hijo, Jacob dormirá contigo esta noche.»
16 En la tarde, cuando Jacob volvió del campo, Lea salió a su encuentro y le dijo:
«Únete conmigo. Francamente, te he alquilado a cambio de las mandrágoras de mi hijo.»
Y Jacob durmió con ella aquella noche.
17 Y Dios oyó a Lea, y esta concibió y le dio a Jacob su quinto hijo.
18 Y dijo Lea: «Dios me ha recompensado, por haberle dado mi marido a mi sierva.» Por eso le puso por nombre Isacar.
19 Después Lea volvió a concebir, y le dio a Jacob su sexto hijo.
20 Entonces dijo Lea: «¡Que bello regalo me ha hecho Dios! Ahora mi marido vivirá conmigo, pues ya le he dado seis hijos.» Y le puso por nombre Zabulón.
21 Después dio a luz una hija, y le puso por nombre Dina.
22 Pero Dios se acordó de Raquel. La escuchó y le concedió tener hijos.
23 Y ella concibió y dio a luz un hijo. Entonces dijo: «Dios ha borrado mi vergüenza»,
24 y le puso por nombre José, pues dijo: «¡Quiera el Señor darme un hijo más!»
Tretas de Jacob y de Labán
25 Por el tiempo en que Raquel dio a luz a José, sucedió que Jacob le dijo a Labán:
«Déjame ir, y volveré a mi lugar, a mi propia tierra.
26 Entrégame a mis mujeres y mis hijos, por quienes te he servido, y déjame ir. Tú bien sabes cómo he trabajado para ti.»
27 Y Labán le respondió:
«Si merezco que me trates con bondad, quédate. Se me ha revelado que gracias a ti el Señor me ha bendecido.»
28 Y añadió:
«Dime cuánto quieres ganar, que yo te lo pagaré.»
29 Y Jacob respondió:
«Tú bien sabes cómo he trabajado para ti, y cómo ha estado tu ganado conmigo.
30 Lo poco que tenías antes de mi llegada, ha crecido en gran número. Con mi llegada el Señor te ha bendecido, pero ¿cuándo haré algo también por mi propia casa?»
31 Y Labán le dijo:
«¿Qué quieres que te dé?»
Y Jacob respondió:
«No me des nada. Si quieres hacer algo por mí, haz lo siguiente y yo volveré a cuidar de tus ovejas.
32 Hoy pasaré por todo tu rebaño, y apartaré todas las ovejas manchadas y salpicadas de color, y todas las ovejas de color oscuro, más las cabras que sean manchadas y salpicadas de color. Esta será mi paga.
33 Así el día de mañana, cuando vengas a reconocer mi paga, mi honradez responderá por mí. Toda cabra que no sea pintada ni manchada, y toda oveja entre mis ovejas que no sea de color oscuro, se me achacará como robada.»
34 Labán dijo entonces:
«Pues bien, que sea como tú dices.»
35 Ese mismo día, Labán apartó los machos cabríos manchados y rayados, y todas las cabras manchadas y salpicadas de color, y toda la que tenía en sí algo de blanco, y todas las ovejas de color oscuro, y las puso a cargo de sus hijos.
36 Luego puso tres días de camino entre él y Jacob. Mientras tanto, Jacob cuidaba el resto de las ovejas de Labán.
37 Jacob tomó entonces varas verdes de álamo, avellano y castaño, y les quitó la corteza para que se viera lo blanco de las varas;
38 luego puso las varas sin corteza en los abrevaderos, donde las ovejas venían a beber agua, y estas se apareaban delante de las varas cuando venían a beber.
39 Así las ovejas concebían delante de las varas, y parían borregos listados, pintados y salpicados de diversos colores.
40 Entonces Jacob apartaba los corderos, y todos los oscuros y listados del hato de Labán los ponía entre su propio rebaño; luego ponía aparte su hato, y no lo juntaba con las ovejas de Labán.
41 Y cada vez que las ovejas más fuertes estaban en celo, Jacob ponía las varas en los abrevaderos, delante de las ovejas, para que concibieran a la vista de las varas;
42 pero cuando venían las ovejas más débiles, no las ponía. Así, las más débiles eran para Labán, y las más fuertes para Jacob.
43 Fue así como este varón llegó a ser muy rico, y tuvo muchas ovejas, y siervas y siervos, además de camellos y asnos.
1 Xama axta ekweteya megkamowagko kataksek apketchek Raquel ma'a Jacob, natha'ak axta m'a yáxa Lía, axta táhak eyáneya atáwa' s'e:
—Hetés ko'óxa étchek, sa' agkok héteyásak, watsapok sa'.
2 Aptaqnókkek axta eyke m'a Jacob, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Diosya ko'o? Neykhe megyahayo exche' kótak étchek ma'a.
3 Tén axta ektáha eyáneya s'e:
—Epatheták sa' ma'a séláneykha Bilhá, épetcha sa', wet'ak sa' agkok étchek ma'a, keñe sa' ko'o máxa atnehek sekwete m'a. Sa' kañék ko'o sekwete étchek ma'a.
4 Méssek axta Raquel ma'a eyásenneykha Bilhá, yaqwayam etnehek apmeykha naqsa. Apyepetcha'ak axta Jacob ma'a Bilhá. 5 Wetássek axta han xama apketche apkenna' m'a Jacob. 6 Tén axta Raquel ektáha s'e: “Dan sa' etnehek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte aplegayók ko'o Dios sélmaxnagko, payhawók setnéssesakxa segkésa xama hatte.”
7 Wetásekxeyk axta makham pók apketche apkenna' Bilhá m'a Jacob, 8 keñe axta Raquel ektáha s'e: “Neftalí sa' etnehek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte xámok axta ko'o sélnápomáxche m'a eyáxeg, kóneg nahan ektemessáseykekxa'.”
9 Xama axta ekwet'a ekmassa ekmowána kótak étchek ma'a Lía, méssek axta Jacob ma'a eyásenneykha Zilpá, yaqwayam etnehek apmeykha naqsa. 10 Wetássek axta xama apketche apkenna' Jacob ma'a Zilpá, 11 keñe axta Lía ektáha s'e: “¡Éséye nak la'a! Anteméssesek sa' apwesey Gad xa sakcha'a nak.”
12 Wetásekxeyk axta makham pók apketche apkenna' Jacob ma'a Zilpá, 13 tén axta Lía ektáha s'e: “¡Payhekxeyk agko' ko'o kaxwók ewáxok! Hexének sa' ko'o kaxwók kelán'ák ekpayheykekxo ewáxok. Aser axta han temessásak apwesey m'a sakcha'a nak.”
14 Xama ekhem axta apmahágko yókxexma m'a Rubén, neyseksa apnakxamap axta m'a hótáhap apaktek, apwetágwokmek axta han aqsok ekyexna ekwesey axta mandrágoras, ekhól'a momhápa negye', apsákxéssek axta m'a egken Lía. Xama axta ekwet'a Raquel ma'a aqsok ekyexna nak, axta entáhak eyáneya Lía s'e:
—Hélmés ko'óxa nekha xa mandrágoras apsántegkesa nak étche.
15 Axta entáhak Lía eyátegmowágko s'e:
—¿Kenagkamcheya axta exche' kaxyókak sémentamoma m'a etáwa'? ¡Keñe kaxwók ekmako hélyementók se'e mandrágoras ekyexna apagkok nak ma'a hatte!
—Epathetagkok sa' xeye Jacob se'e axta'a nak, sélmésa enxoho m'a mandrágoras ekyexna apagkok nak étche —axta táhak eyáneya Raquel.
16 Kelanyexágkek axta Lía m'a Jacob apwákxo axta axta'a apkenyékto yókxexma, axta entáhak eyáneya s'e:
—Hepathetagkok sa' ko'o exchep se'e axta'a nak, hakte élmassáseyha exchek ko'o exchep ekyánmaga ekyaqmageykekxa m'a mandrágoras ekyexna apagkok nak hatte.
Appathetágkek axta Lía Jacob xa axta'a nak, 17 wetásekxeyk axta makham apketche apkenna' m'a Jacob, cinco axta aptáhak, hakte aplegayak Dios ma'a élmaxnagko. 18 Tén axta Lía ektáha s'e: “Isacar sa' kólteméssesek apwesey s'e sakcha'a nak, hakte Dios egkeyásak ekyaqmageykekxa eñama sekmésso etáwa' m'a séláneykha nak.”
19 Keñe axta ekwetásekxo makham pók apketche apkenna' Jacob ma'a Lía, seis axta aptáhak, 20 tén axta ektáha s'e: “Dios egkeyásak ko'o segkésso naqsa aqsok ektaqmela. Heyáhapmakha sa' kaxwók ko'o m'a etáwa', hakte seis aptáhak sekwetasso apketchek.” Zabulón axta han temessásak apwesey xa sakcha'a nak.
21 Weteyak axta han xama étche kelwána m'a Lía, Dina axta teméssessók ekwesey. 22 Xénwákxók axta han apwáxok Dios ma'a Raquel; apleg'ak axta élmaxnagko, keñe apmésa yaqwayam kótak étchek. 23 Xama axta ekweteya apkemha apmonye' étche, axta entáhak se'e: “Apmasséssek kaxwók Dios sekmegqakto eñama matè étchek. 24 Yána annal'a óteyekxak makham pók.” Axta keñamak ekteméssessama apwesey José.
Jacob tén han Labán apkelyexancháseykha chá'a pók
25 Aptáhak axta Jacob apcháneya Labán, natámen ekwete axta José m'a Raquel:
—Heyho ataqhohok makham ma'a seyókxa axta. 26 Hélmeyásekxa étchek, tén han ma'a enaqteyegka'a nak, hakte ektamheykha axta ko'o yaqwayam almok ma'a, heyho ataqhekxa'. Apya'ásegkok xép ektémakxa sektemessáseykencha'a.
27 Aptáhak axta Labán apchátegmowágko s'e:
—Exa aqsa s'e sekhakxa nak. Ey'assásegweykmek ko'o aqsok ekha élmowancha'a sepasmoma m'a Wesse' egegkok eñama exchep. 28 Héltennés háxko ekwánxa apmenyeyk ekyánmaga aptamheykha, ayánmagkasek sa'.
29 Tén axta Jacob aptáha apcháneya s'e:
—Apya'ásegkok xép ektémakxa chá'a sektemessáseykha, tén han séltaqmelchessessama chá'a m'a aqsok apnaqtósso; 30 apxámeykekxók apagko' ma'a apqántawók axta sekwaya, hakte appasmomchek axta Wesse' egegkok ma'a sekxók axta sekwaya; ¡ko'o eyke payhawók kaxwók atneykha alanaksek aqsok ekheykha nak exagkok!
31 —¿Háxko ekwánxa apmenyeyk ayánmagkasek? —axta aptáhak Labán.
—Mómenyeyk ko'o hegkések ekyánmaga sektamheykha —axta aptáhak Jacob apchátegmowágko—. Alánésha sa' eyke makham apnaqtósso nepkések apmako enxoho elyahakxohok ma'a sekmakókxa nak atnehek wána': 32 heyho sa' aweynchamha sakhem nepyeseksa m'a apnaqtósso nepkések, yaqwayam waxpánchesek apyókxoho m'a nepkések apketkók apkelpésyam nak, tén han apyókxoho yát'ay apketkók apkelmópeykha nak. Sa' katnehek ko'o ekyánmaga sektamheykha xa. 33 Apwa'akteyk sa' agkok chá'a etyánegwatámhok ma'a ekyánmaga sektamheykha: yetneyk sa' agkok chá'a meyke apkelmópeykha m'a yát'ay seknaqtósso essenhan nepkések megkatnaha enxoho apkelpésyam, hexének sa' sélmenyexchesso ko'o exchep, cháxa yaqwayam sa' kañék apwete exchep meyke sektémakxa ko'o.
34 —Hoy táse', antéhek sa' xa aptáhakxa nak —axta aptáhak Labán.
35 Apkexpánchessek axta Labán apyókxoho yát'ay apketkók apkelpéwayam xa ekhem nak, tén han apkelmakteykha, tén han apyókxoho yát'ay apkelmópeykha, tén han ma'a apyókxoho nepkések apketkók apkelpésyam nak, apkelméssek axta apketchek yaqwayam elánesha. 36 Tén axta apxega yetlo xa apnaqtósso nak apmahágko makhawók eyátépexa axta aphakxa m'a Jacob, ekweykmoho nak ántánxo ekhem nenxega náxop.
Keñe axta Jacob apkeláneseykencha'a makham pók apnaqtósso nepkések axta m'a Labán. 37 Apkelyaqténchek axta han yámet álamo aktegák axnancha'ák, tén han almendro keñe han castaño, apkelpexyawássek axta émpe'ék yaqwayam enxoho agyekpelkohok élpéwayam élmope émpe'ék, 38-39 tén axta apkelánchesa yámet apkelpexyawasso émpe'ék ma'a apmonye'e nak kélnaqtósso, cham'a apyeneykegkaxa axta chá'a yegmen. Cha'a aptawáseykegkaxa axta chá'a apkelwána m'a. Apkelpéwayam axta han chá'a apkelántépak apketkók, tén han apkelpeysameykha, hakte axta ñókxa aptawásencha'a chá'a apkelwána ekpayhókxa nak yámet kélpexyawasso émpe'ék. 40 Apkexpánchessek axta han Jacob, apkelpeykesákxók axta pók ma'a apkelpéwayam nak tén han ma'a apkelpésyam nak Labán apnaqtósso. Cháxa ektémakxa axta aptaqmelcháseykegkoho apcháncheseykekxa apnaqtósso apagko' ma'a Jacob, apkexpánchessama m'a Labán apnaqtósso nak. 41 Aptawáseyha axta agkok chá'a apkelwána m'a apnaqmele nak nepkések, elánchessekxak axta chá'a yámet Jacob ma'a apyeneykegkaxa nak chá'a yegmen, yaqwayam enxoho elanok chá'a m'a yámet nak neyseksa aptawáseykha apkelwána; 42 keñe axta apkelchexyekmo enxoho chá'a m'a apkelyamhagko nak, melánchesagkehek axta chá'a yámet. La'a aptéma axta apkelyamhagko apnaqtósso m'a Labán, keñe axta Jacob ma'a apnaqmele nak. 43 Axta keñamak aptéma wesse' m'a Jacob, tén han apxámokma m'a nepkések apnaqtósso, tén han apkeláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han yányátnáxeg, tén han ma'a yámelyeheykok.