Jacob recibe la bendición de Isaac
1 Un día, cuando Isaac ya era anciano y sus ojos se le habían nublado hasta perder la vista, llamó a Esaú, su hijo mayor, y le dijo:
«¡Hijo mío!»
Y Esaú respondió:
«¡Aquí estoy!»
2 Isaac le dijo:
«Mira, ya soy viejo, y puedo morir en cualquier momento.
3 Así que toma tus armas, es decir, tu aljaba y tu arco, y ve al campo y caza algo para mí;
4 hazme luego un guisado, como a mí me gusta, y tráemelo para que lo coma. Así, yo te bendeciré antes de que muera.»
5 Mientras Isaac hablaba con su hijo Esaú, Rebeca escuchaba. Y Esaú se fue al campo para cazar algo y traerlo.
6 Entonces Rebeca fue a hablar con su hijo Jacob, y le dijo:
«Acabo de oír a tu padre hablar con tu hermano Esaú. Le dijo:
7 “Caza algo, y tráemelo; hazme un guisado, para que yo lo coma y ante el Señor te bendiga antes de que muera.”
8 Así que, hijo mío, escúchame y haz lo que voy a ordenarte:
9 Ve al ganado ahora mismo, y de entre las cabras tráeme de allí dos buenos cabritos. Con ellos haré para tu padre un guiso, como a él le gusta.
10 Luego tú se lo llevarás a tu padre, para que él coma y te bendiga antes de que muera.»
11 Pero Jacob le dijo a su madre:
«Si te fijas, mi hermano Esaú es muy velludo, pero yo soy lampiño.
12 Puede ser que mi padre me palpe; entonces creerá que me estoy burlando de él, y en vez de bendición recibiré maldición.»
13 Y su madre le respondió:
«Hijo mío, ¡que caiga sobre mí tu maldición! Tú, hazme caso y ve a traerme los cabritos.»
14 Jacob fue por los cabritos, y se los llevó a su madre; y ella hizo un guisado, como le gustaba a Isaac.
15 Luego, tomó Rebeca la ropa de Esaú, su hijo mayor, la mejor ropa que ella tenía en casa, y con ella vistió a Jacob, su hijo menor;
16 además, con la piel de los cabritos le cubrió las manos y la parte del cuello donde no tenía vello,
17 y puso en las manos de Jacob, su hijo, el guisado y el pan que ella había preparado.
18 Entonces Jacob fue a ver a su padre, y le dijo:
«¡Padre mío!»
Isaac respondió:
«Aquí estoy. ¿Quién eres tú, hijo mío?»
19 Jacob le dijo a su padre:
«Soy Esaú, tu hijo primogénito. Ya hice lo que me pediste. Así que ven y siéntate a comer de lo que he cazado, para que me bendigas.»
20 Isaac le dijo a su hijo:
«¿Cómo fue que tan pronto hallaste algo que cazar, hijo mío?»
Y él respondió:
«Es porque el Señor, tu Dios, me permitió encontrarlo.»
21 Isaac le dijo a Jacob:
«Acércate, hijo mío, que voy a palparte para saber si eres mi hijo Esaú, o no.»
22 Jacob se acercó a Isaac, su padre, y este lo palpó y dijo:
«La voz es la de Jacob, pero las manos son las de Esaú.»
23 Y no lo reconoció, pues tenía las manos velludas como las de Esaú, así que lo bendijo,
24 aunque le preguntó:
«¿Eres tú mi hijo Esaú?»
Y Jacob respondió:
«Sí, yo soy.»
25 Dijo también Isaac:
«Acércame lo que cazaste, hijo mío, para que yo coma y luego te bendiga.»
Y Jacob le acercó el guiso, y además le llevó vino, e Isaac comió y bebió.
26 Entonces Isaac le dijo:
«Ahora, hijo mío, acércate y dame un beso.»
27 Jacob se acercó y lo besó. Cuando Isaac percibió el olor de su ropa, lo bendijo así:
«¡Fíjense en el aroma de mi hijo!
¡Es como el aroma del campo que el Señor ha bendecido!
28 ¡Que Dios te dé del rocío del cielo
y de las grosuras de la tierra!
¡Que te dé abundante trigo y vino!
29 ¡Que te sirvan los pueblos!
¡Que las naciones se inclinen ante ti!
¡Conviértete en señor de tus hermanos,
y que ante ti se inclinen los hijos de tu madre!
¡Malditos sean los que te maldigan,
y benditos sean los que te bendigan!»
30 Pero sucedió que, cuando Isaac acabó de bendecir a Jacob, y apenas había salido Jacob de la presencia de su padre, su hermano Esaú volvió de andar cazando.
31 También él hizo un guisado, y se lo llevó a su padre y le dijo:
«Levántate, padre mío, y come de lo que tu hijo ha cazado, para que me bendigas.»
32 Isaac, su padre, le dijo:
«¿Y tú quién eres?»
Y él le contestó:
«Pues soy Esaú, tu hijo primogénito.»
33 A Isaac le sobrevino un gran estremecimiento, y dijo:
«¿Y quién es el que vino aquí, y trajo lo que cazó, y me dio a comer de todo ello antes de que tú vinieras? Yo le di mi bendición, y ha quedado bendito.»
34 Cuando Esaú oyó las palabras de su padre, lanzó una grande y amarga exclamación, y dijo:
«¡Bendíceme también a mí, padre mío!»
35 Isaac dijo:
«Es que vino tu hermano, y con engaños tomó tu bendición.»
36 Y Esaú respondió:
«¡Qué bien le queda el nombre Jacob! ¡Ya me ha suplantado dos veces! ¡Primero me arrebató mi primogenitura, y ahora me ha arrebatado mi bendición!»
Y añadió:
«¿No has reservado una bendición para mí?»
37 Isaac le respondió a Esaú:
«Es que yo lo he puesto como señor tuyo, y le he entregado a todos sus hermanos para que sean sus siervos; además, lo he provisto de trigo y de vino; ¿qué puedo hacer ahora por ti, hijo mío?»
38 Esaú respondió a su padre:
«Padre mío, ¿acaso no tienes más que una sola bendición? ¡Bendíceme también a mí, padre mío!»
Y levantó Esaú el tono de su voz, y lloró.
39 Entonces Isaac, su padre, le respondió así:
«Tendrás tu habitación en lo mejor de la tierra,
y gozarás del rocío de los cielos de arriba.
40 Vivirás gracias a tu espada, y servirás a tu hermano;
y una vez que te hayas fortalecido
te quitarás del cuello su yugo.»
Jacob huye de Esaú
41 Esaú llegó a odiar a Jacob por causa de la bendición que había recibido de su padre, y dijo en su corazón: «Ya están cerca los días de guardar luto por mi padre. Entonces mataré a mi hermano Jacob.»
42 Cuando llegaron a oídos de Rebeca estas palabras de Esaú, su hijo mayor, ella mandó llamar a Jacob, su hijo menor, y le dijo:
«Mira, tu hermano Esaú halla consuelo cuando piensa en matarte.
43 Así que hazme caso, hijo mío, y prepárate a huir a la casa de mi hermano Labán, que vive en Jarán.
44 Quédate a vivir con él por algún tiempo, hasta que se calme el enojo de tu hermano.
45 Cuando se haya aplacado la ira de tu hermano contra ti, y olvide lo que le has hecho, yo te haré volver de allá. ¿Por qué voy a perderlos a ustedes dos en un solo día?»
46 A Isaac, Rebeca le dijo:
«Mi vida es un fastidio, por culpa de las hititas que viven en esta tierra. Si Jacob toma como mujer a alguna de estas hititas, ¿para qué quiero seguir viviendo?»
Isaac apkelmaxnéssesso aqsok éltaqmela Jacob tén han Esaú
1 Apwányamók apagko' axta aptemék Isaac, meyke apaqta'ák axta han entemék. Apwóneyha axta m'a Esaú, apteme axta apketche átnaha apketkok. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Hatte!
—Keso ko'o s'e —axta aptáhak Esaú.
2 —Sekwányamók ahagko' ko'o ektáhak kaxwo' —axta aptáhak Isaac—, kaxwók sa' kawak sétsapma. 3 Emekxa sa' yágke apagkok, emhók sa' naxma etegyek aqsok nawhak. 4 Hehanches sa' sekto ekmátsa, sekmáheya nak chá'a ko'o, hesantagkas sa' yaqwayam atwok ko'o, keñe sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela amonye' sétsapma.
5 Haxnawók axta Rebeca m'a aptáhakxa axta Isaac apcháneya m'a Esaú. Xama axta apmahágko naxma aptegyesa aqsok nawhak ma'a apyáp, 6 axta táhak eyáneya Jacob se'e, étche apsexyo nak:
—Ekleg'ak ko'o appaqhetchesa apyáp ma'a apepma Esaú, exchek aptáhak apcháneya s'e: 7 ‘Hetegyés ko'o aqsok nawhak, hehanchesek sa' sekto ekmátsa yaqwayam sa' ko'o atwok, keñe sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela nápaqtók Wesse' egegkok, amonye' sétsapma.’ 8 Hatte, yeyxho sa' peya nak altennaksek: 9 Emyekxa sa' ma'a aphaxta élyáqtamakxa nak nennaqtósso, henaqlantagkas sa' apqánet yát'ay apketkók apkeltaqmalma apagko' nak, wahanchesek sa' apto ekmátsa m'a apyáp, apmáheyól'a chá'a. 10 Xép sa' esakxések yaqwayam etwok, keñe sa' elmaxnéssesek xép aqsok éltaqmela amonye' apketsapma.
11 Aptáhak axta Jacob apcháneya egken se'e:
—Áwa' apyempehek eyke eghak ma'a eyapma nak, keñe ko'o méko. 12 Epaknegwokmok sa' agkok táta, hékpelkohok sa', hexének sa' peya atwasagkoho'; keñe sa' hetaqnók, mehelmaxnéssesek sa' aqsok éltaqmela.
13 Entáhak axta egken eyátegmowágko s'e:
—Hatte, etne sa' ma'a sektáhakxa nak seyáneya, henaqlantagkas sa' ko'o m'a yát'ay apketkók nak, ko'o sa' eyke hephewakxak xa nentaqnómaxche nak.
14 Apnaqlósawákxeyk axta Jacob ma'a yát'ay apketkók, apnaqlántegkessek axta egken. Hanchek axta ekmátsa agko' ma'a, apmáheyól'a m'a Isaac, 15 kelhexyawásseykxeyk axta Esaú apkelnaqta apkeltaqmalma, étche átnaha apketkok apnegkenma axta m'a kañe' apxagkok, kelántaxneyásekxeyk axta m'a Jacob, étche apsexyo nak. 16 Keñe axta élpextehetchesa apaktegák yát'ay apketkók apyempe'ék ma'a Jacob, ekweykekxoho apyespok, meykexa nak áwa', 17 méssek axta m'a ekhanma ekmátsa, tén han kelpasmaga, élánésso axta.
18 Apmeyákxeyk axta Jacob ma'a aphakxa apyáp. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Táta!
—Keso sekha s'e —axta aptáhak apchátegmowágko Isaac—, ¿yaqsa hatte exchep?
19 —Ko'o Esaú, átnaha apketkok apketche —axta aptáhak apchátegmowágko Jacob—. Ekpenchessek sélane m'a apkeltamho exchek alanaksek. Exnekxa sekxók néten; exa, etaw aqsok nawhak sektegyesso exchek, hélmaxnésses kaxwók aqsok éltaqmela.
20 Tén axta Isaac aptáha apkelmaxneyáncha'a s'e:
—Hatte, ¿háxko ektáhakxa apwet'a nak ekmanyehe agko'?
—Dios Wesse' apagkok epasmak sekwet'a heykxa —axta aptáhak apchátegmowágko Jacob.
21 Aptáhak axta apcháneya Isaac se'e:
—Hépetchegwoho, heyho apaknegwomho', yaqwayam sa' ay'asagkoho', naqsók kexaha aptáha hatte Esaú.
22 Apyepetchegwokmók axta apyáp ma'a Jacob yaqwayam enxoho epaknegwomho'. Keñe axta Isaac aptáha s'e: “Hawo nak appeywa Jacob, keñe ekhawo apaktegák ma'a Esaú.” 23 Axta ékpelchak, hakte xámok axta áwa' m'a apaktegák nak, ektéma nak ma'a apepma Esaú. Xama axta peya elmaxnéssesek aqsok éltaqmela 24 aptáhak axta makham apkelmaxneyákxoho s'e:
—¿Naqsóya exchep hatte Esaú?
—Éhay, ko'o Esaú —axta aptáhak Jacob apchátegmowágko.
25 Keñe axta apyáp aptáha apcháneya s'e:
—Hatte, hesantagkas yaqwayam sa' atwok ma'a aqsok apchaqhe exchek, tén sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela.
Apsántegkessek axta apto apyáp ma'a Jacob, yetlo vino. Aptókek axta Isaac, apyenchek axta han. 26 Keñe axta aptáha apcháneya s'e:
—Hatte, hépetchegwoho, hepetses.
27 Apyepetchegwokmók axta apyáp Jacob yaqwayam epetsesek, keñe axta Isaac aptekhana appaqneyam apkelnaqta. Tén axta aptáha appaqmeta peya elmaxnéssesek aqsok éltaqmela s'e:

“Cháxa ektémakxa
appaqneyam hatte xa,
hawók ma'a ektémakxal'a
ekpaqneyam yókxexma,
ektaqmeleykegkaxa nak
apwáxok elanok ma'a
Wesse' egegkok,
28 Dios sa'
egkések ekmámeye,
tén han ektaqmalma
apnakxo ekyexna
aqsok apkeneykekxa,
apxámokma apagko'
hótáhap apaktek
tén han anmen
yámet égmenek.
29 Apxámok sa'
nahan etnehek
énxet apkeláneykha,
eltekxeyagkok sa'
chá'a aptapnák
nápaqtók xép pók
aptémakxa énxet'ák.
Etne sa' apkemha
apmonye' nepyeseksa
m'a apkelyáxeg'a,
¡eltekxeyagkok sa'
han aptapnák
apmonye' exchep!
Eltaqnaweykpok sa'
chá'a m'a apyemneykha
nak chá'a exchep.
Apkeleñémo sa' chá'a
kólteméssesek ma'a
ektaqmeleykha nak
chá'a appeywa
exének xép.”

30 Appenchessek axta Isaac apkelmaxnéssesso aqsok éltaqmela Jacob. Aptepók axta aqsa Jacob ma'a aphakxa nak apyáp, apwa'akto apnempaqwayam ma'a Esaú. 31 Aphanchek axta han ekmátsa agko' ma'a, tén axta apsákxésa apyáp, aptáhak axta apcháneya s'e:
—Táta, exnekxa néten, etaw aqsok nawhak ápetek sektegyesso exchek ko'o sektáha nak xép apketche, hélmaxnésses aqsok éltaqmela.
32 Apkelmaxneyáha axta Isaac:
—¿Yaqsa exchep?
—Esaú ko'o, apketche átnaha apketkok —axta aptáhak apchátegmowágko.
33 Apyegwakkek axta han apleg'a Isaac xa, apkelpexyennegkek axta aptáha appaqmeta s'e:
—¿Yaqsa eyke m'a ekxega exchek eknempaqwokmo sesántegkesa exchek ko'o ekmátsa ekhanma? Ektókek xeyk ko'o amonye' exchek xép apweykta', élmaxnéssessek han aqsok éltaqmela, ekha kélpasmo han táhak kaxwók ma'a.
34 Xama axta apleg'a Esaú aptáhakxa appeywa apyáp, axta yeyságkohok apwana, aptáhak axta apkelpáxameyncha'a s'e:
—¡Táta, hélmaxnésses ko'óxa aqsok éltaqmela!
35 Aptáhak axta Isaac apchátegmowágko s'e:
—Apwa'akteyk xeyk apyáxeg, élyexancháseyha ko'o, apxakak han ma'a aqsok éltaqmela, ektáha axta eykhe exchep apagkok.
36 —¡Neyke kélteméssessama nak apwesey Jacob! —axta aptáhak Esaú—. ¡Ánet entáhak setwáseykegkoho! Sekxók axta amonye' sémentama m'a ektémakxa nak nenteme kélketche átnaha apketkok, keñe kaxwók sémentama m'a sélmaxnéssesso nak aqsok éltaqmela, yaqwayam axta eykhe ko'o axka'. ¿Mékoya mók aptaqmelchesso sẽlmaxnéssesso nak aqsok éltaqmela yaqwayam hegkések ko'o?
37 Aptáhak axta Isaac apchátegmowágko s'e:
—Ekméssek ko'o Jacob apteme apkemha apmonye' apagkok xép; ekméssek han yaqwayam etnehek apkelásenneykha m'a apyókxoho apnámakkok nak, ekméssek han yaqwayam exek apxámokma hótáhap apaktek, tén han anmen yámet égmenek. ¡Méko kaxwók atnéssesek xép hatte!
38 Aptáhak axta makham apcháneya Esaú s'e:
—¿Táta, wánxaya xama ekyetna exchep sẽlmaxnéssesso aqsok éltaqmela? ¡Hélmaxnésses ko'óxa aqsok éltaqmela!
Keñe axta apwaneykxo makham ekyennaqte agko'.
39 Tén axta aptáha apcháneya Isaac se'e:
“Mexek sa'
xép ketók ma'a
ektaqmelakxa
nak xapop,
exek sa'
ma'a yókxexma
megkammáyekxa nak.
40 Sókwenaqte apagkok
sa' chá'a kapasmok xép,
apkemha apmonye'
apagkok sa' etnehek
ma'a apyáxeg nak;
apyennaqkak sa' agkok xép,
kamaskok sa' etnehek
apchásenneykha m'a.”
Jacob apxegányam eñama apkeye Esaú
41 Aptaqnagkamchek axta Esaú m'a Jacob, eñama m'a apkelmaxnéssesso axta aqsok éltaqmela m'a apyáp, axta temék ekpaqméteykencha'a apwáxok se'e: “Kaxwók sa' kawak sẽllapwámeyak eñama apketsapma m'a táta, keñe sa' natámen xa waqhek ko'o m'a eyáxeg Jacob.”
42 Xama axta ekleg'a Rebeca yaqwánxa etnehek ma'a Esaú, keltamhók axta kólyentawakxések ma'a Jacob. Entáhak axta eyáneya s'e:
—Peyk xép yaqhek ma'a apepma Esaú, yaqwayam exnéshok ma'a apteméssesakxa axta. 43 Hatte, elyahakxoho sa' sekpeywa; emhók sa' ekmanyehe agko' exyenmok ma'a Harán, apxagkok nak ma'a eyáxeg Labán. 44 Exa sa' xamo' yáma ekwenaqte m'a, ekwokmoho ekmassa aplo m'a apepma, 45 tén han élwánaqmágwokmo m'a apteméssesakxa axta. Keñe sa' wának kóltennássekxak, yaqwayam éxyók makham. ¡Maltamhók ko'o kaxhok mók aptekyawa étchek xama ekhem!
46 Keñe axta Rebeca ektáha eyáneya Isaac se'e:
—Éleklágwokmek ko'o éltémakxa s'e kelán'ák hititas apnaqteyegka'a nak Esaú. Apmeyk sa' agkok han Jacob xama kelán'a hitita, ekhawo nak xa ekheykencha'a nak se'e Canaán, tásek watsapok.