Isaac en Gerar
1 Sucedió que hubo hambre en la tierra, además de la que hubo en los días de Abrahán. Así que Isaac se fue a vivir en Gerar, con Abimelec, rey de los filisteos.
2 Y el Señor se le apareció y le dijo:
«No vayas a Egipto. Quédate a vivir en la tierra que yo te diré.
3 Habita como extranjero en esta tierra, y yo estaré contigo y te bendeciré. A ti y a tu descendencia les daré todas estas tierras, y así confirmaré el juramento que le hice a Abrahán, tu padre.
4 Multiplicaré tu descendencia como las estrellas del cielo, y a tu descendencia le daré todas estas tierras. Todas las naciones de la tierra serán bendecidas en tu simiente,
5 porque Abrahán escuchó mi voz, y guardó mis preceptos, mis mandamientos, mis estatutos y mis leyes.»
6 Y así, Isaac se quedó a vivir en Gerar.
7 Los hombres de aquel lugar le preguntaron acerca de su mujer, y él respondió: «Es mi hermana»; y es que tuvo miedo de decir: «Es mi mujer», al pensar que tal vez los hombres del lugar lo matarían por causa de Rebeca, pues ella era de hermoso aspecto.
8 Después de que él estuvo allí muchos días, sucedió que Abimelec, el rey de los filisteos, al asomarse por una ventana vio que Isaac acariciaba a Rebeca, su mujer.
9 Entonces Abimelec llamó a Isaac y le dijo:
«¿Así que en realidad ella es tu mujer? ¿Por qué, entonces, dijiste que era tu hermana?»
Isaac le respondió:
«Es que pensé: “Tal vez por causa de ella puedo morir.”»
10 Pero Abimelec le dijo:
«¿Por qué nos has hecho esto? Un poco más y alguno del pueblo hubiera dormido con tu mujer, ¡y nos habrías hecho pecar!»
11 Entonces Abimelec ordenó a todo su pueblo:
«El que toque a este hombre, o a su mujer, puede darse por muerto.»
12 Isaac sembró en aquella tierra y Dios lo bendijo, y ese año cosechó cien veces lo sembrado
13 y se hizo rico y prosperó. Tanto se engrandeció que llegó a tener mucho poder.
14 Tuvo rebaños de ovejas y manadas de vacas, y mucha servidumbre. Los filisteos lo envidiaban.
15 Todos los pozos que en los días de Abrahán, su padre, habían abierto sus criados, los filisteos los habían tapado y rellenado con tierra.
16 Por su parte, Abimelec le dijo a Isaac:
«Apártate de nosotros, pues ya eres más poderoso que nosotros.»
17 Entonces Isaac se fue y acampó en el valle de Gerar, y allí se quedó a vivir;
18 volvió a abrir los pozos de agua que en los días de Abrahán su padre se habían abierto, y que después de la muerte de Abrahán los filisteos habían cegado, y volvió a ponerles los nombres que su padre les había dado.
19 Luego los siervos de Isaac cavaron en el valle, y encontraron allí un manantial de agua viva;
20 entonces los pastores de Gerar contendieron con los pastores de Isaac, pues decían: «Esta agua es nuestra.» Por eso Isaac llamó a ese pozo «Esek», porque habían contendido con él.
21 Abrieron otro pozo, y también riñeron por él; y le puso por nombre «Sitna».
22 Luego Isaac se apartó de allí, y abrió otro pozo, y ya no riñeron por él, así que le puso por nombre «Rejobot», pues dijo: «Ahora el Señor nos ha hecho prosperar, así que fructificaremos en la tierra.»
23 De allí, Isaac se fue a Berseba.
24 Y esa misma noche el Señor se le apareció y le dijo: «Yo soy el Dios de Abrahán tu padre. No tengas miedo, pues yo estoy contigo; y por causa de Abrahán, mi siervo, yo te bendeciré y multiplicaré tu descendencia.»
25 Isaac edificó allí un altar, e invocó el nombre del Señor; luego plantó allí mismo su tienda, y sus siervos abrieron un pozo.
26 Abimelec fue desde Gerar a visitarlo. Lo acompañaban su amigo Ajuzat y Ficol, el capitán de su ejército.
27 Y les dijo Isaac:
«¿Por qué vienen a mí, si ustedes me odian, y hasta me echaron de entre ustedes?»
28 Pero ellos respondieron:
«Nos hemos dado cuenta de que el Señor está contigo. Por eso dijimos: “Que haya ahora un juramento entre nosotros, entre tú y nosotros.” Queremos hacer un pacto contigo,
29 de que no nos hagas ningún daño, así como nosotros no te hemos tocado. Nosotros solo te hemos tratado bien, y te dejamos ir en paz, y ahora tú eres bendecido por el Señor.»
30 Entonces Isaac les ofreció un banquete, y ellos comieron y bebieron.
31 Al día siguiente se levantaron de madrugada, y el uno al otro se hicieron juramentos. Luego Isaac los despidió, y ellos se marcharon en paz.
32 Ese mismo día los criados de Isaac fueron a darle buenas noticias acerca del pozo que habían abierto, y le dijeron: «Hemos hallado agua.»
33 Isaac lo llamó «Sebá»; de allí que el nombre de aquella ciudad sea Berseba, hasta este día.
34 Esaú tenía cuarenta años cuando tomó por mujeres a Judit, la hija de Berí el hitita, y a Basemat, la hija de Elón el hitita,
35 las cuales fueron motivo de amargura para Isaac y Rebeca.
Isaac apmahéyak Guerar
1 Tamheykekxeyk axta makham meyke nento xa yókxexma nak, ektéma axta m'a apyennaqtamakxa axta makham Abraham. Axta keñamak apmaheykegko Isaac ma'a Guerar, aphamakxa axta Abimélec, wesse' apwányam apagkok axta m'a filisteos. 2 Cha'a apxekmowáseykpexa axta han Wesse' egegkok ma'a. Aptáhak axta apcháneya s'e: “Ná emhók Egipto, exnekxa aqsa m'a séltamhókxa enxoho exek xép, 3 exa sa' aqsa sekxók makham se'e yókxexma nak, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, kataqmalmakha sa' chá'a ewáxok alano', hakte agkések sa' ko'o exchep se'e ekyókxoho xapop nak, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Keñe sa' alának ma'a séltennassama axta alának ma'a apyáp nano' Abraham. 4 Apxámokma apagko' sa' atnéssesek ma'a aptawán'ák neptámen, apweykenxal'a apxámokma yaw'a m'a néten, agkések sa' nahan ko'o ekyókxoho s'e xapop nak, apkeleñémo sa' kólteméssesagkok ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha nak keso náxop, eñama m'a aptawán'ák neptámen, 5 hakte élyaheykekxók axta ko'o m'a Abraham, apkeláneyak axta han ma'a séltémókxa nak chá'a etnehek, seyánamakxa axta chá'a etnehek, tén han segánamakxa ahagkok nak, keñe han ma'a nélxekmowásamáxche ahagkok nak.”
6 Tén axta Isaac aphakmo m'a Guerar, 7 apkelmaxneyáha axta han Isaac énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak, cham'a Rebeca, apkekak axta eyke Isaac exének ektáha aptáwa', apxénchek axta aqsa ektáha apyáxeg. Tásók agko' axta han ma'a Rebeca, xénchek axta apwáxok Isaac kasexnenak yaqhek ma'a énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak.
8 Wenaqtegkek axta han apha m'a. Xama ekhem axta han apkelteyányeyncha'a Abimélec ma'a átog étkok nak, apwet'ak axta Isaac apkelaxñáseyncha'a aptáwa' Rebeca. 9 Keñe axta apkeltamho kólyentawakxések ma'a Isaac. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Aptáwa' neyke exchep ma'a kelán'a nak, ¿naqsóya? ¿Yaqsa axta eyke ektáha apxéna ektáha apyáxeg?
—Xénchek axta eyke ko'o ewáxok hesexnenak amátog —axta aptáhak Isaac.
10 Aptáhak axta apcháneya Abimélec se'e:
—¿Yaqsa ektáha senteméssesa nak xa ektáha nak? Hakte enxama exchek kexa katnehek epathetagkok ma'a aptáwa' nak, keñe exchep hẽlsexnenak ólanagkok mólya'assáxma.
11 Keñe axta Abimélec aptáha apkeláneya apyókxoho énxet'ák apagkok se'e:
—Apteméssessekmók sa' agkok exma ekmaso xama énxet se'e énxet nak, essenhan ma'a aptáwa' nak, ematñekxak sa'.
12 Apkeneykekxeyk axta aqsok Isaac xa apyeyam nak, cháxa yókxexma nak, xámok agko' axta han apnakxo ekyexna aqsok apkeneykekxa, hakte appasmomchek axta m'a Wesse' egegkok, 13 wesse' axta aptemék, xámokmeyk agko' axta aqsok apagkok. 14 Apxámokmeyk axta han nepkések apnaqtósso, tén han weyke, apxámokmeyk axta han ma'a apkelásenneykha, apnathayak axta m'a filisteos. 15 Apkelmetmeykegkek axta han máxek Abraham apkeláneykha, cham'a apyennaqtamakxa axta makham ma'a apyáp Abraham; keñe axta filisteos apkelápeykekxo xapop apkelwánaqteyáseykekxo. 16 Tén axta Abimélec aptáha apcháneya Isaac se'e:
—Etyep sa' se'e, egyeykhássekmok kaxwók xép apteme wesse'.
17 Apxegkek axta m'a Isaac, appakxenwokmek axta m'a yókxexma xapop ekyapwate nak Guerar, aphakmek axta m'a. 18 Apkelmetmékxeyk axta makham yámelchet kélmétegkáseyak axta m'a apyáp apyennaqtamakxa axta, apkelápeykekxa axta m'a filisteos, natámen apketsapma axta apyáp, aptemessáseykekxeyk axta han élwesey m'a nanók apteméssessamakxa axta m'a apyáp. 19 Apmetmeyk axta han Isaac apkeláneykha xama yámelchet ma'a xapop ekyapwate nak, apchaqhawók axta han ekteyapmakxa yegmen. 20 Apkelátegmoweykpek axta han apkeláneykha nepkések nak xapop ekyapwate Guerar ma'a apkeláneseykha axta Isaac nepkések apnaqtósso, hakte apxénchek axta ektáha apagkok ma'a yegmen nak. Axta keñamak Isaac apteméssessama ekwesey “Nélátegmómaxchexa'” cháxa yámelchet nak, hakte apkelátegmoweykpek axta m'a. 21 Tén axta apkeláneykha apkelmetmégkokxo makham mók yámelchet, keñe axta éllókásekxo makham ma'a, tén axta Isaac apteméssesa ekwesey xa yámelchet nak. “Nélenmexamaxchexa'.”
22 Tén axta apxegeykekxo m'a Isaac apheykmo makhawók agko', apmétaweykmek axta makham mók yámelchet ma'a. “Meyke Sẽlya'assóxma”, axta aptemessásak ekwesey, hakte massék axta éllókasa. Keñe axta aptáha s'e: “Egméssek kaxwók Wesse' egegkok meyke sẽlya'assóxma s'e yókxexma nak, yaqwayam anxátekhaksek negheykegkaxa'.”
23 Axta apxeghok Isaac xa, apmahágko m'a Beerseba. 24 Apxekmowáseykpek axta han Wesse' egegkok xa axta'a nak. Aptáhak axta apcháneya s'e:

“Ko'o sekteme
Dios apagkok ma'a
apyáp axta Abraham.
Nágye aqsa,
ekheyk ko'o xamo' xép.
Apasmok sa',
axámássesagkok sa' han
aptawán'ák neptámen,
eñama m'a
séláneykha Abraham.”

25 Apkelanak axta han Isaac xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a, apkelpeykásawók axta Wesse' egegkok. Appakxenwokmek axta m'a yókxexma nak, keñe apkeláneykha apmetma xama yámelchet.
Isaac tén han Abimélec aphéssamo mók apkelpaqmeyesma
26 Apkexyekmek axta Abimélec apkeñama m'a Guerar apya'aweykto Isaac peya epaqhetchesek. Apkelyetlánteyk axta han ma'a apnámakkok, cham'a Ahuzat, tén han Ficol, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo apagkok. 27 Aptáhak axta Isaac apkeláneya s'e:
—Élenmexmeyk ko'o kéxegke, éltekkessegkek ma'a xapop kélagkok nak, ¿yaqsa ektáha sélya'aweykto nak?
28 Aptáhak axta apkelátegmowágkokxo s'e:
—Negweteyak negko'o aphama exchep xamo' ma'a Wesse' egegkok, xénchek eykhe negko'o egwáxok néltamho exchep aghéshok mók nélpaqhetchásamáxkoho. Sa' katnehek neghéssamo mók nélpaqhetchásamáxkoho s'e: 29 mehenteméssessamók sa' exma ekmaso exchep negko'o, hakte axta ólya'assók chá'a negko'o exma exchep. Tásek chá'a katnehek nenteméssesakxa, negyenyeykekxeyk axta aqsa yetlo meyke ektáhakxa egwáxok, keñe kaxwók appasma m'a Wesse' egegkok.
30 Tén axta Isaac apkelánesa ekyawe agko' ektámáxche', aptókagkek axta han aptéyak yetlo apyenéyak. 31 Keñe axta axto'ók apnaqxétekhágko, apmésa chá'a appeywa pók ekmámnaqsoho agko'. Tén axta Isaac apkelpeykeságkokxo, keñe axta apkeltaqháwo m'a aptáha kaxwók apkelásekhayókxa'.
32 Chaqhawok axta han xa ekhem nak, apkelwákxexa axta Isaac apkeláneykha, apkeltennássekxo apwet'a yegmen ma'a yámelchet apmeta. 33 Apteméssessek axta han Isaac ekwesey Sebá xa yámelchet nak. Cháxa keñamak ektéma nak makham apwesey Beerseba xa tegma apwányam nak.
34 Apmomchek axta Esaú m'a Judit, ekweykmo axta cuarenta apyeyam apagkok, apketche axta m'a Beerí, apteme axta hitita. Apmomchek axta han ma'a Basemat, apketche axta m'a pók hitita apwesey axta Elón. 35 Yentaxnéssessegkek axta apwáxok Isaac tén han Rebeca xa ánet kelán'ák nak.