El pacto renovado
(Dt 10.1-5)
1 El Señor le dijo a Moisés:
«Pule dos tablas de piedra, como las primeras, y yo escribiré sobre esas tablas las palabras que estaban en las primeras tablas, las que hiciste pedazos.
2 Así que prepárate para mañana, y sube temprano al monte Sinaí. Preséntate ante mí en la cumbre del monte.
3 Que no suba nadie contigo, ni se asome nadie en todo el monte. Tampoco debe haber ovejas ni bueyes paciendo delante del monte.»
4 Moisés pulió dos tablas de piedra, como las primeras, y por la mañana se levantó y subió al monte Sinaí, tal y como el Señor se lo ordenó. En sus manos llevaba las dos tablas de piedra.
5 Y el Señor descendió en la nube, y estuvo allí con él, proclamando su nombre.
6 Luego el Señor pasó delante de Moisés, y proclamó:
«¡EL SEÑOR! ¡EL SEÑOR! ¡Dios misericordioso y clemente! ¡Lento para la ira, y grande en misericordia y verdad!
7 ¡Es misericordioso por mil generaciones! ¡Perdona la maldad, la rebelión y el pecado, pero de ningún modo declara inocente al malvado! ¡Castiga la maldad de los padres en los hijos y en los hijos de los hijos, hasta la tercera y cuarta generación!»
8 Con gran rapidez Moisés bajó la cabeza hacia el suelo, y adoró.
9 Luego dijo:
«Señor, si me he ganado tu favor, quédate en medio de nosotros. Este es un pueblo de dura cerviz, así que perdona nuestra maldad y nuestro pecado, ¡y recíbenos como tu pueblo!»
10 El Señor contestó:
«Mira, yo hago un pacto delante de todo tu pueblo. Voy a realizar maravillas nunca antes vistas en toda la tierra, ni en nación alguna. Todo el pueblo, en medio del cual tú estás, verá las obras tan sorprendentes que yo, el Señor, haré contigo.
Advertencia contra la idolatría de Canaán
(Dt 7.1-5)
11 »Tú cumple lo que hoy te mando. Verás que voy a echar de tu presencia a los amorreos y cananeos, y a los hititas, ferezeos, jivitas y jebuseos.
12 Pero ten cuidado. No hagas alianzas con los habitantes de la tierra a la que vas a entrar, para que no te sean un tropiezo.
13 Ustedes derribarán sus altares y harán pedazos sus estatuas y sus imágenes de Asera.
14 De ninguna manera te inclinarás ante ningún otro dios, porque yo, el Señor, soy un Dios celoso. Mi nombre es “Dios celoso”.
15 Por lo tanto, no harás alianza con los habitantes de esa tierra, porque ustedes podrían prostituirse al ir en pos de sus dioses, y entonces ofrecerán sacrificios a sus dioses, y los invitarán a comer de sus sacrificios,
16 o casarán a sus hijas con tus hijos, y al prostituirse sus hijas por seguir a sus dioses, harán que también tus hijos se prostituyan al seguir a los dioses de ellas.
17 »No te harás dioses de metal fundido.
Fiestas anuales
(Ex 23.14-19Dt 16.1-17)
18 »Celebrarás la fiesta de los panes sin levadura. Comerás pan sin levadura durante siete días, como te lo he ordenado, en el tiempo señalado del mes de Aviv; porque fue en ese mes de Aviv cuando saliste de Egipto.
19 »Todo primogénito me pertenece, lo mismo que toda primera cría de tu ganado, sea de vaca o de oveja, siempre y cuando sea macho.
20 A la primera cría del asno la redimirás con un cordero; pero, si no lo redimes, le romperás el cuello.
»Rescatarás a todos tus hijos primogénitos. Y nadie debe presentarse ante mí con las manos vacías.
21 »Seis días trabajarás, pero el séptimo día descansarás. Aun si debieras arar o segar, descansarás.
22 »Celebrarás también la fiesta de las semanas, la fiesta de las primicias de la siega del trigo, y la fiesta de la cosecha al terminar el año.
23 Tres veces al año se presentarán todos tus varones delante de mí, tu Señor y Dios, el Dios de Israel.
24 Porque yo arrojaré de tu presencia a las naciones, y ensancharé tu territorio, y cuando subas a presentarte ante mí, el Señor tu Dios, tres veces al año, nadie codiciará tu tierra.
25 »No ofrecerás con la sangre de mi sacrificio nada que tenga levadura. Tampoco se dejará hasta el día siguiente nada del animal sacrificado en la fiesta de la pascua.
26 »Llevarás a la casa del Señor tu Dios los primeros frutos de tu tierra.
»No guisarás el cabrito en la leche de su madre.»
Moisés y las tablas de la ley
27 El Señor le dijo a Moisés:
«Pon estas palabras por escrito, porque el pacto que he hecho contigo y con Israel tiene como base estas palabras.»
28 Y Moisés estuvo allí, con el Señor, cuarenta días y cuarenta noches. No comió pan, ni bebió agua, pero sí escribió en las tablas de piedra las palabras del pacto, es decir, los diez mandamientos.
29 Y sucedió que, cuando Moisés bajó del monte Sinaí con las dos tablas del testimonio en su mano, no sabía que, después de haber hablado con Dios, la tez de su rostro resplandecía.
30 Aarón y todos los hijos de Israel miraron a Moisés, y vieron que la piel de su rostro resplandecía, así que tuvieron miedo de acercarse a él.
31 Pero Moisés los llamó, y cuando Aarón y todos los príncipes de la congregación regresaron, Moisés les habló.
32 Después se acercaron todos los hijos de Israel, y Moisés les ordenó cumplir con todo lo que el Señor le había dicho en el monte Sinaí.
33 Y cuando Moisés terminó de hablar con ellos, se puso un velo sobre el rostro.
34 Cuando Moisés se presentaba ante el Señor para hablar con él, se quitaba el velo mientras estaba adentro, y al salir les comunicaba a los hijos de Israel lo que el Señor le había ordenado.
35 Al mirar los hijos de Israel el rostro de Moisés, veían que la piel de su rostro resplandecía; pero Moisés volvía a cubrir su rostro con un velo, hasta que entraba de nuevo a hablar con Dios.
Segánamakxa kélláneykekxa makham axnagcha'ák
(Dt 10.1-5)
1 Aptáhak axta apcháneya Wesse' egegkok Moisés se'e:
—Elyaqtennoho sa' apagko' kaxwók xeyep ánet meteymog ekhémo m'a émha amonye' axta, yaqwayam sa' anaqtáxésagkok ko'o ekhawo ektémakxa axta ekpeywa seknaqtáxésso m'a émha amonye' meteymog axta, cham'a aptemessásekxo axta nekha'a étkók. 2 Elánekxa sa' nahan aptáhakxa yaqwayam yántek egkexe Sinaí saka axto'ók agko', ewakxa sa' sekhakxa nak ko'o, cham'a ektáhakxa nak netnók agko' ma'a egkexe. 3 Méko sa' nahan kawának kántohok xamo' xeyep ma'a, méko sa' nahan xama énxet enxoho éteyakpok ma'a ekyókxoho nak egkexe; mopwanchek sa' nahan ellawha nepkések etawagkok pa'at tén han weyke m'a ekpayhókxa nak egkexe.
4 Apkelyaqténchek axta Moisés ánet meteymog ekhémo m'a émha amonye' axta. Keñe axta mók ekhem, axto'ók agko' axta apkelmákxo m'a ánet meteymog nak, apkenátweykxeyk axta m'a egkexe Sinaí, ekhawo m'a apkeltamhókxa axta etnehek Wesse' egegkok. 5 Tén axta Wesse' egegkok apweywento xama yaphope, apkenegwa'akteyk axta nahan xamók Moisés ma'a, apkeltennássek axta nahan ektémakxa apwesey apagko'. 6 Aptáhak axta appaqmeta ekyennaqte agko' apyeyk'a apmonye' Moisés se'e:
—¡Ko'o Wesse'! ¡Ko'o Wesse'! ¡Dios seyemleykekxoho tén han apmopyósa nak alanok énxet, mapekhésamaxche' tén han ekyawe seyásekhayo tén han ekmámnaqsoho agko'! 7 Megkeytyapwágwayam nak sélásekhayo m'a apyókxoho énxet, tén han mayaqmagkáseykekxa nak apkeltémakxa ekmaso, tén han sélenmexeykha, tén han megkólya'assáxma; magwohok eyke aqsa chá'a eweynchamha meyke seklegassáseykegkoho m'a énxet ektáha enxoho chá'a apsexnánémap, allegássesagkohok chá'a eñama apkeltémakxa élmasagcha'a m'a apyapmeyk apketchek tén han ma'a aptawán'ák nak, ekweykekxoho m'a apketchek aptawán'ák nak.
8 Ñohók axta nahan apkeltekxeya aptapnák xapop Moisés apháxaha ekwokmoho aptekxeya ekpayhakxa nápat xapop. Aptáhak axta apkelpeykásawo 9 Wesse' egegkok se'e:
—¡Wesse'! ¡Wesse'! Naqsók agkok ekleklamo apwáxok ko'o exchep, hẽlyetlow sa'. Hakte naqsók apteme élyennaqte agko' apkelwáxok se'e énxet'ák nak, eyke ná eyaqmagkásekxa aqsa nentémakxa mólya'assáxma tén han nentémakxa élmasagcha'a, hẽlma sa' takha' yaqwayam antéhek negko'o énxet'ák apagkok.
Ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho Dios kéltemessáseykekxa axnagkok
(Dt 7.1-5)
10 Aptáhak axta Wesse' egegkok se'e:
“Kóltaqmelchesho sa' kélháxenmo s'e: élanak ko'o kaxwók xama ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho nápaqta'awók ma'a apyókxoho énxet'ák apagkok. Alának sa' ko'o aqsok ekyawe agko' sempelakkasso nak agweta', megkalánamáxko nak makham xama enxoho m'a mók apheykegkaxa nak chá'a énxet keso náxop, elwetak sa' apyókxoho énxet apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke sekmowána alának aqsok, ko'o sektáha nak Wesse', hakte katnehek sa' ekwányam agko' sempelakkasso nak agwetak ma'a aqsok sekmako nak ko'o alanaksek kéxegke.
11 “Kóllána sa' sakhem ma'a séltamho exchek ko'o kóllána', keñe sa' ko'o alántekkesek kélnepyeseksa kéxegke m'a amorreos, cananeos, hititas, ferezeos, heveos tén han ma'a jebuseos.
12 “Nágkólmés aqsa xama enxoho ekhémo mók kélpaqhetchásamaxkoho m'a énxet'ák, apheykha nak ma'a apkelókxa yaqwánxa nak kólántexek, yaqwayam enxoho megyánhek kalmok ma'a yám'én apagkok apkelhanma nak. 13 Kólyaqnegkessesák sa' ma'a apkelwatnamakxa nak chá'a aqsok, kólekkexchásekxa sa' nahan ekyókxoho m'a meteymog tén han yámet awhók élpagkanamaxche apagkok nak.
14 “Nágkólpeykesho chá'a xama enxoho m'a pók kéláyókxa nak chá'a, hakte Wesse' egegkok apteme apkelmeyeykha. Dios sẽlmeyeykha apwesey m'a.
15 “Nágkólmes agko' xama enxoho ekhémo mók kélpaqhetchásamáxkoho énxet'ák apheykha nak xa xapop nak, hakte yának katnehek kólpasmok apnaqtawáseykpo enxoho elpeykeshok aqsok apcháyókxa tén han apkelsákxésa enxoho m'a aqsok apmésso naqsa nak, keñe kóltawagkok nahan kéxegkáxa xa aqsok kélmésso naqsa nak eknegkenamaxche', 16 essenhan elmésagkok apketchek kelwán'ák nak ma'a kélketchek apkelennay'a nak kéxegke, keñe élánegko enxoho ektamheykegkaxa nak chá'a kalanagkok nentémakxa mansexta kalpeykeshok ma'a aqsok éláyókxa nak, kának nahan etnahagkok elpeykeshok ma'a kélketchek nak kéxegke.
17 “Nágkóleykmássesha agko' kéxegke aqsok kéláyókxa m'a sawo kélpeykeseykekxa nak kélhanma.
Kélessawássessamo élánamáxche nak chá'a yókxoho apyeyam
(Ex 23.14-19Dt 16.1-17)
18 “Kóllána chá'a kélessawássessamo kelpasmaga meyke kempáseyak, kólteme sa' chá'a m'a séltémókxa axta chá'a kóltéhek, kóltawagkok kelpasmaga meyke kempáseyak ekweykmoho siete ekhem. Pelten Abib nahan pekkenamaxcheyk chá'a yaqwayam kalanaxchek xa, hakte cháxa pelten kélánteyapmakxa axta m'a Egipto.
19 “Apyókxoho aptéyam apmonye' nak chá'a kélketchek kéxegke, ko'o sa' atnehek ahagkok, ekhawo nahan ma'a ekyókxoho émha amonye' ekpalleyam nak étkók ma'a weyke kélnaqtósso, nepkések tén han ma'a yát'ay, cham'a ektáha enxoho chá'a kennawók ma'a étkok. 20 Keñe sa' ektáha enxoho xama yámelyeheykok étkok ektéyam amonye', kólyaqmagkásekxa sa' chá'a xama nepkések apketkok essenhan xama yát'ay apketkok yaqwayam hélmések ekyaqmageykekxa m'a yámelyeheykok étkok kennawo nak; sa' agkok kólyaqmagkásekxak ma'a, kólwápakhássesek sa' ayespok ma'a yámelyeheykok étkok nak. Kéméxcheyk nahan chá'a hélmések aqsok sélmésso naqsa ekyaqmageykekxa m'a kélketchek appalleyam apmonye'e nak. Méko sa' nahan xama énxet enxoho apwanchek ewaták sekhakxa ko'o mesánto enxoho xama aqsok.
21 “Kóltemeykha chá'a ekweykmoho seis ekhem, keñe sa' ma'a ekhem siete kóllókasek chá'a kélyampe, kammok sa' eykhe m'a ekhem kélcheneykekxexal'a aqsok aktek tén han ma'a eknakxamáxchexal'a ekyexna.
22 “Kóllána chá'a kélessawássessamo ekhem eknakxamáxchexal'a chá'a aqsok ekyexna Semána, cham'a apkemha amonye' nak apnakxamákpexa m'a hótáhap apaktek, tén han ma'a aqsok eknakxamáxchexal'a chá'a ekyexna néxa apyeyam.
23 “Ántánxo apkelweykekxa sa' chá'a etnehek apyókxoho énxet xama apyeyam sekhakxa nak ko'o, ko'o sektáha nak Israel Dios Wesse' apagkok. 24 Alántekkesek sa' ko'o kélnepyeseksa kéxegke m'a pók aptémakxa nak chá'a énxet, ayánchessesagkok sa' nahan ma'a xapop kélagkok nak. Keñe sa' méko kaltemegwók aqsa chá'a xapop agkok neyseksa kélmáheyo kóltéhek chá'a ántánxo kélmeyeykekxa xama apyeyam ma'a sekhakxa nak ko'o, sektáha nak Dios Wesse' kélagkok.
25 “Nágkólyepetches aqsa éma tén han kelpasmaga ekyetlómo nak kempáseyak ma'a aqsok kélnaqtósso ektekyawa nak, nágkóltaqmelches nahan yaqwayam kólmaha mók ekhem ma'a eyeymomáxche enxoho kéltósso ekmatñá nak ekhem Pascua.
26 “Kólsakxa chá'a émha amonye' éltaqmalma nak ekyexna eñama xapop kélagkok ma'a Dios Wesse' kélagkok nak tegma appagkanamap apagkok.
“Nágkólhanchásekxa aqsa yát'ay apketkok egken neme apyegmenek apagkok.”
Moisés aptáxésso segánamakxa
27 Aptáhak axta Wesse' egegkok apcháneya Moisés se'e: “Etaxés sa' se'e amya'a nak, hakte cháxa sekmeykencha'a nak chá'a ko'o ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho sélánésso axta ko'o exchep xa amya'a nak tén han ma'a israelitas.”
28 Aphákxeyk axta nahan xamók Moisés Wesse' egegkok ekweykmoho cuarenta ekhem tén han cuarenta axta'a m'a, meyke apto m'a apto tén han meyke apyá yegmen. Apnaqtáxéságkek axta nahan meteymog ma'a, cham'a amya'a ekhémo nak mók nélpaqhetchásamáxkoho Dios, diez apkeltémókxa nak antéhek. 29 Aptekkek axta Moisés ma'a néten egkexe Sinaí apkelsánto ánet meteymog segánamakxa; axta nahan ey'ásegkok élyenma nápat eñama appaqhetchesso Wesse' egegkok aptepa m'a néten egkexe nak. 30 Xama axta apwet'a Aarón tén han apyókxoho israelitas élyenma nápat ma'a Moisés, apkelakak axta, axta nahan elyepetchegwokmoho'. 31 Apkelwóneyha axta eyke m'a Moisés. Xama axta apyo'ókmo apkenmágkaxa Moisés ma'a Aarón tén han ma'a apyókxoho apkelámha apmonye'e axta chá'a nepyeseksa apnámakkok, apkelpaqhetchessek axta. 32 Keñe axta natámen apkelyepetchegwokmoho nahan ma'a apyókxoho israelitas, apkeltennássek axta nahan Moisés ekyókxoho m'a aptáhakxa axta apcháneya Wesse' egegkok apkeltamhókxa etnahagkok, cham'a egkexe Sinaí nak. 33 Xama axta appenchesa apkelpaqhetchesso m'a énxet'ák nak, apchaqlássek axta nápat xama apáwa apkexyawe.
34 Aptaxnegwákxeyk axta agkok chá'a Moisés ma'a aphakxa nak Wesse' egegkok yaqwayam epaqhetchesek, elkok axta chá'a m'a apáwa apkexyawe nak apchapma nápat ekwokmoho aptepa. Tén axta eltennasagkok chá'a israelitas ma'a ektáhakxa enxoho apmésso appeywa apkeltamhókxa etnahagkok ma'a Wesse' egegkok. 35 Xama axta elwetak chá'a kalyenmok nápat Moisés ma'a israelitas, yaqlásekxak axta chá'a nápat ma'a apáwa apkexyawe nak, ekwokmoho aptaxnegwákxo makham ma'a aphakxa nak Wesse' egegkok yaqwayam epaqhetchesek.