1 »No te dejes llevar por falsos rumores.
»No te dejes llevar por el impío para ser testigo falso.
2 »No vayas tras las mayorías para actuar mal.
»En un litigio, no respondas a las malas intenciones de la mayoría.
3 »No discrimines al pobre cuando pida justicia.
4 »Si encuentras el buey o el asno extraviado de tu enemigo, llévaselo.
5 »Si ves que el asno del que te aborrece ha caído por el peso de su carga, no dejes de ayudarlo. Al contrario, ayúdalo a levantarse.
6 »No perviertas el derecho de los pobres cuando pidan justicia.
7 »Aléjate de la mentira.
»No condenes a muerte al hombre justo e inocente, porque yo no tendré por inocente al malvado.
8 »No aceptes regalos, porque los regalos impiden ver con claridad y pervierten los actos de justicia.
9 »No oprimas al extranjero. Bien saben ustedes lo que es ser extranjero, pues extranjeros fueron en la tierra de Egipto.
10 »Sembrarás tu tierra y recogerás tu cosecha durante seis años,
11 pero el séptimo año la dejarás sin sembrar, para que de ella coma la gente pobre de tu pueblo, y los animales del campo se coman lo que quede.
»Lo mismo harás con tu viña y con tu olivar.
12 »Trabajarás seis días, pero el séptimo día reposarás, para que descansen tu buey y tu asno, y recobren sus fuerzas tus esclavos y los extranjeros.
13 »No invoquen con sus labios el nombre de otros dioses. Ni siquiera los mencionen.
»Cumplan ustedes con todo lo que les he ordenado.
Las tres fiestas anuales
(Ex 34.18-26Dt 16.1-17)
14 »Celebrarás en mi honor tres fiestas en el año.
15 Celebrarás la fiesta de los panes sin levadura. Tal y como yo te lo ordené, comerás panes sin levadura durante siete días en el mes de Aviv, que es la fecha establecida, porque en ese mes saliste de Egipto. Y nadie debe presentarse ante mí con las manos vacías.
16 »Celebrarás también la fiesta de la siega, es decir, de los primeros frutos de lo que hayas sembrado en el campo; y al terminar el año, cuando hayas recogido los frutos de tus labores del campo, celebrarás la fiesta de la cosecha.
17 »Todo varón se presentará delante del Señor su Dios tres veces al año.
18 »No ofrecerás la sangre de mi sacrificio junto con pan leudado, ni dejarás para el día siguiente la grasa del animal que me ofrezcas.
19 »Traerás a la casa del Señor tu Dios los primeros frutos de tu tierra.
»No guisarás el cabrito en la leche de su madre.
El ángel del Señor guía a Israel
20 »Como verás, voy a enviar a mi ángel para que te preceda en el camino, y te proteja y te introduzca en el lugar que te he preparado.
21 Ten mucho cuidado y escucha su voz. No le seas rebelde, porque él no les perdonará su rebelión, porque va en mi nombre.
22 »Pero si en verdad escuchas su voz y haces todo lo que yo te diga, seré enemigo de tus enemigos y afligiré a los que te aflijan.
23 »Sí, mi ángel te precederá y te llevará a la tierra de los amorreos, hititas, ferezeos, cananeos, jivitas y jebuseos, a los que voy a destruir.
24 »No te inclinarás ante sus dioses, ni los servirás, ni harás lo que ellos hacen. Al contrario, los destruirás por completo y harás pedazos todas sus estatuas.
25 Pero me servirán a mí, el Señor su Dios, y yo bendeciré tu pan y tus aguas, y quitaré de en medio de ti toda enfermedad.
26 »No habrá en tu tierra mujer que aborte, ni estéril. Yo haré que vivas los años que debes vivir.
27 Haré que mi terror te preceda, y que en todo pueblo donde entres su gente tiemble delante de ti, y que todos tus enemigos se dobleguen ante ti.
28 Delante de ti enviaré a la avispa, para que a tu paso despeje a los jivitas, cananeos e hititas.
29 No los echaré de tu presencia en un año, para que la tierra no se quede desierta ni aumenten contra ti las fieras salvajes.
30 Los echaré de tu presencia poco a poco, hasta que te multipliques y tomes posesión de la tierra.
31 Estableceré tus fronteras desde el Mar Rojo hasta el mar de los filisteos, y desde el desierto hasta el río Éufrates. Sí, pondré en tus manos a los habitantes de la tierra, y tú los arrojarás de tu presencia.
32 »No harás alianzas con ellos ni con sus dioses.
33 »No habitarán en tu tierra, para que no te sean de tropiezo y te hagan pecar y servir a sus dioses.»
Segánamakxa yaqwayam anlánekxések chá'a amya'a ekpéwomo egnámakkok
1 “Ná exén chá'a amya'a ekmowána amya'a, ná ewhánho nahan énxet ekmaso nak aptémakxa yaqwayam exének ma'a amya'a megkamámnaqsoho nak.
2 “Apxámok sa' eykhe etnehek ma'a énxet élmasagcha'a nak apkeltémakxa, ná exnésakpoho.
“Apcháneyákpek sa' agkok exének xama amya'a, ná etne apmopwána amya'a, epékesho aqsa chá'a m'a aqsok apxeyenma, meyke apweheneykekxoho m'a énxet'ák apxámokma nak; 3 meyke aqsok apagkok sa' eykhe nahan katnehek ma'a énxet apxénamap, ná etne apmopwána amya'a exének kapyóshok elano'.
4 “Apwetákxeyk agkok nahan wey essenhan yámelyeheykok aptósso ekxegányam ma'a ektáha nak chá'a aptaqnagkamakxa, egkeyásekxa chá'a. 5 Nágyeyx chá'a epasmok ma'a ektáha nak chá'a aptaqnagko; apwet'ak sa' agkok chá'a ekyaqnena yámelyeheykok aptósso eñama ekyentaxno ekseykha, epásem elhaxyawássesek néten akpok ma'a ekseykha.
6 “Kéllánekxéssek agkok nahan amya'a énxet meyke nak aqsok apagkok, nágkóltawássesha chá'a m'a ekpayhawo nak chá'a yaqwánxa kólteméssesek.
7 “Ná etne chá'a apmopwána amya'a, nágyána nahan chá'a emátog ma'a énxet meyke nak aptémakxa tén han ma'a meyke nak apsexnánémap, hakte maxének sa' ko'o ektaqmela aptémakxa énxet apteme nak chá'a xa ektáha nak.
8 “Ná ema aqsa exkak aqsok kélmésso naqsa yaqwayam mexének ektemegweykmohóxma, hakte ekho meyke apaqta'ák chá'a katnéssesek énxet kélmésso nak chá'a xa ektéma nak aqsok, néxa nahan chá'a katnéssessamhok aqsok apxeyenma m'a énxet meyke nak aptémakxa.
9 “Nágkólyentaxnésses chá'a apha m'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa, hakte kéxegke axta nahan kélteme kéleñama mók apkelókxa m'a kélheykencha'a axta m'a Egipto, kélya'ásegkok kaxwo' ektémakxa neghayam mók apkelókxa.
Nélánémaxche óllókasek nélyampe
10 “Eknekxa sa' aqsok xapop apagkok, tén sa' enakxek ekyexna ekweykmoho seis apyeyam, 11 keñe sa' ma'a ekwokmo enxoho siete apyeyam, ná eknekxa aqsa, yoho sa' kallókasek ekyampe xapop apagkok yaqwayam sa' etawagkok ekhéyak kañe' awáxok apkelchekha m'a énxet'ák apmopyóseka, apheykha m'a kañe' apchókxa, tén han yaqwayam enxoho katawagkok éleymomaxche m'a aqsok nawha'ák élmeymentakcha'a nak. Etnésses sa' nahan ma'a anmen yámet apkeneykekxa nak tén han ma'a olivo yámet nak.
12 “Elána chá'a ekyókxoho aqsok ekyetnakxa enxoho chá'a yaqwayam elának ekweykmoho seis ekhem, keñe sa' ma'a ekhem siete ellókasek chá'a apyampe, yaqwayam enxoho nahan kallókasek ekyampe m'a wey aptósso tén han ma'a yámelyeheykok nak, tén han yaqwayam enxoho kaxnekxak chá'a apwasqapma m'a apchásenneykha naqsa nak tén han ma'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa.
13 “Kóllána chá'a ekyókxoho m'a séltémo nak chá'a kóllána', mómenyék nahan ko'o kólxének kéxegke xama enxoho m'a pók kéláyókxa nak chá'a.
Ántánxo kélessawássessamo ekwányam agko'
(Ex 34.18-26Dt 16.1-17)
14 “Kóllána sa' chá'a ántánxo kélessawássessamo xama apyeyam ekxénweykekxoho kélwáxok ko'o. 15 Kóllána sa' kélessawássessamo kelpasmaga meyke nak kempáseyak, ekhawo m'a séltamhókxa axta kóltéhek kóltawagkok kelpasmaga meyke kempáseyak ekweykmoho siete ekhem, cham'a ekhem ekpekkenamaxchexa nak chá'a pelten Abib, hakte cháxa pelten nak kélánteyapmakxa axta kéxegke m'a Egipto. Méko sa' nahan xama énxet enxoho apwanchek hey'óták ko'o, mesánto enxoho xama aqsok.
16 “Kóllána sa' nahan kélessawássessamo kélnakxamakxa nak ekyexna aqsok kélcheneykekxa, cham'a kélnakxa enxoho m'a émha amonye' ekyexna nak aqsok kélcheneykekxa namyep, ekhawo nahan ma'a kélessawássessamo nak chá'a eknakxamáxche ekyexna aqsok ma'a néxa apyeyam, cham'a kélsawha enxoho chá'a kélnakxo ekyókxoho m'a kélcheneykekxa nak chá'a aqsok.
17 “Kéméxcheyk chá'a etnehek ántánxo apkelweykekxa nápaqtók Wesse' egegkok xama apyeyam apyókxoho énxet.
18 “Éllánéssek sa' agkok nahan ma'a kélnaqtósso ektekyawa nak, náhélmes ekyetlómo éma agkok tén han ma'a kelpasmaga ekyetlómo nak kempáseyak, nágkóltaqmelches nahan pexmok agkok yaqwayam enxoho kólmaha makham mók ekhem.
19 “Keñe sa' ma'a émha amonye' ekyexna éltaqmalma nak ma'a apkeneykekxa, elsakxak ma'a Dios Wesse' apagkok nak tegma appagkanamap apagkok.
“Nágkólhanchásekxa aqsa yát'ay apketkok egken neme apyegmenek apagkok.
Wesse' egegkok apchásenneykha
20 “Elano, wáphaksek sa' ko'o seyásenneykha apmonye' exchep, yaqwayam sa' etaqmelchesek neyseksók apxega ámay tén han eyentamok ma'a yókxexma sektaqmelchessessamakxa nak. 21 Nágkólyenyawha aqsa m'a; kólyahakxoho sa' nahan chá'a, nágkólteme megkólyeheykekxa, hakte cháxa sekmésso ko'o yaqwayam elának aqsok eñama ko'o sekwesey xa, melásekhekxók sa' nahan ektémakxa nak megkólya'assáxma kéxegke. 22 Naqsók agkok xeyep mey'ássekmo tén han apkelana enxoho ekyókxoho m'a séltamhókxa axta etnehek, etnehek sa' ko'o sélenmexma m'a apkelenmexma nak xeyep, wanmexmakha sa' nahan ko'o m'a ektáha nak chá'a exchep apkenmexeykha. 23 Seyásenneykha sa' eyke exog apmonye' exchep, tén sa' eyentamok ma'a amorreos apchókxa, hititas, ferezeos, cananeos, heveos tén han ma'a jebuseos, cham'a yaqwánxa nak amasséssók apyókxoho. 24 Nágkólhésagkoho ektémakxa nak élmasagcha'a apkeltémakxa xa énxet'ák nak. Nágkólháxe amonye'e m'a aqsok apcháyókxa nak, nágkólpeykesho nahan; kólsawhaksoho aqsa kólekkexchásekxak ma'a ekyókxoho aqsok kéleykmássesso nak tén han ma'a meteymog apkeláncháseyák nak chá'a apkelpeykessamo. 25 Elpeykesho Dios Wesse' apagkok. Sa' egkések ektaqmalma apto m'a, tén han ma'a apyamakxa nak chá'a yegmen.
“Magwohok sa' ko'o keypetchegwohok xeyep ma'a negmasse nak, 26 magwánhek sa' nahan yetsapok amonye' enxoho ekwe yaqwayam yetsapok. Méko sa' xama kelán'a enxoho apchókxa exchep kategkesek aqsa chá'a étche neyseksók megkawayam ekhem agkok yaqweykenxa chá'a katnehek naqláwa, méko sa' nahan katnehek ma'a kelán'a megkate nak chá'a étche.
27 “Ko'o sa' eyke wának yeygkok xeyep ma'a apkelenmexma nak, kalpayheykha sa' apatña'ák apyeykhágwánxa enxoho chá'a m'a apkelókxa, apheykegkaxa enxoho chá'a m'a énxet'ák, wának sa' nahan ko'o yenyahagkok ma'a apkelenmexma nak. 28 Wának sa' ko'o yeyk ma'a énxet'ák, tén sa' yenyahagkok apmonye' exchep ma'a heveos, hititas tén han ma'a cananeos. 29 Malántekkessesek sa' eyke sekxók ko'o makham xama apyeyam apwánxa enxoho exchep xa énxet'ák nak, yaqwayam enxoho megkataqmopagkehek heykxe xa xapop nak tén han kaxámekxak ma'a aqsok nawha'ák éllo nak tén han katwássesha chá'a kélheykha. 30 Ataqmelchesagkohok sa' eyke ko'o alántekkesek aphakxa exchep ma'a énxet'ák nak, ekwokmoho apxámákxo m'a apketchek, tén sa' emok etnehek apagkok se'e xapop nak. 31 Keso sélqahássesso yaqwánxa chá'a katnehek néxa xapop kélagkok se'e, eyeynamo sekxók ma'a Wátsam Ekyexwase nak ekweykmoho m'a wátsam ekwányam apagkok nak ma'a filisteos, tén han eyeynamo m'a yókxexma meykexa nak énxet ekweykmoho m'a wátsam Éufrates. Ekméssek ko'o yaqwayam kólmok énxet'ák apheykha nak xa apkelókxa nak, emenxenek sa' xeyep ma'a apwánxa enxoho.
32 “Ná elpaqhetchesakpoho xama enxoho xa énxet'ák nak tén han ma'a aqsok apcháyókxa nak, 33 nágyoho elhekxak ma'a apchókxa nak, yaqwayam enxoho megyánhek elának ma'a mey'assáxma sénmexma nak ko'o. Hakte elpeykeshok katnehek ma'a aqsok apcháyókxa nak chá'a m'a énxet'ák nak, cháxa yaqwayam kaxyánegkesek xép xa.”