Leyes para la restitución
1 »Si alguien roba un buey o una oveja, y los degüella o los vende, por el buey devolverá cinco bueyes, y por la oveja devolverá cuatro ovejas.
2 »Si un ladrón es pillado forzando una casa, y es herido y muere, no se culpará de su muerte al que lo haya herido.
3 »Si el robo ocurre durante el día, el que mate al ladrón será culpable de homicidio.
»El ladrón deberá devolver todo lo que haya robado. Si no tiene con qué pagar, será vendido por lo que haya robado.
4 Si es hallado con el animal robado en la mano y aún vivo, sea un buey, un asno o una oveja, deberá pagar el doble de lo robado.
5 »Si alguien lleva a su ganado a pacer en un campo o un viñedo ajeno, deberá indemnizar al dueño con lo mejor de su propio campo y de su propio viñedo.
6 »Si alguien prende fuego para quemar espinos, y quema un campo con mieses amontonadas o en pie, deberá pagar por lo que se haya quemado.
7 »Si alguien pide a su prójimo que le guarde plata o alhajas, y esto es robado de su casa, si el ladrón es hallado, se le hará pagar el doble.
8 Si el ladrón no es hallado, entonces el dueño de la casa será llevado ante los jueces para ver si ha metido mano en los bienes de su prójimo.
9 »En todo caso de posesión dudosa, trátese de un buey, un asno, una oveja, un vestido, o cualquier otra cosa perdida, si alguien dice ser el dueño, el caso será llevado ante los jueces, y la parte que los jueces declaren culpable deberá pagar el doble a su prójimo.
10 »Si alguien deja un asno, un buey, una oveja, o cualquier otro animal, al cuidado de un amigo, y el animal muere, o es lastimado, o robado sin que nadie lo atestigüe,
11 el amigo hará un juramento ante el Señor de que no metió mano en los bienes del dueño. Este deberá aceptar el juramento como verdadero, y el amigo no pagará nada.
12 »Si el animal le es robado, el amigo deberá indemnizar al dueño.
13 »Si el animal es atacado por una fiera, presentará el animal muerto como testimonio, y no pagará ninguna indemnización.
14 »Si alguien pide a un amigo que le preste una bestia, y esta es lastimada, o muere, deberá pagar por ella, si su amigo estaba ausente.
15 »Si el dueño estaba presente, no pagará nada.
»Si la bestia había sido alquilada, el dueño recibirá solo el alquiler como pago.
Leyes humanitarias
16 »Si alguien seduce a una doncella aún soltera, y se acuesta con ella, deberá pagar su dote y tomarla por mujer.
17 »Si el padre se niega a entregarla, el seductor deberá de todos modos pagar en plata la dote señalada para las vírgenes.
18 »No dejarás con vida a ninguna hechicera.
19 »Cualquiera que tenga contacto sexual con un animal, será condenado a muerte.
20 »Los sacrificios son solo del Señor. El que ofrezca sacrificios a otros dioses, será condenado a muerte.
21 »No engañarás ni maltratarás al extranjero, porque también ustedes fueron extranjeros en Egipto.
22 »No afligirás a las viudas ni a los huérfanos.
23 Si llegas a afligirlos, y ellos me piden ayuda, yo atenderé su clamor.
24 Entonces se encenderá mi furor, y yo los mataré a espada, y las viudas y los huérfanos serán las mujeres y los hijos de ustedes.
25 »Si prestas dinero a alguno de los pobres de mi pueblo, que viva contigo, no te portarás con él como un prestamista ni le cobrarás intereses.
26 »Si recibes como prenda el vestido de tu prójimo, deberás devolvérselo al ponerse el sol.
27 Porque, ¿cómo podrá dormir, si eso es lo único que tiene para cubrirse? Y si él me pide ayuda, yo lo atenderé, porque soy misericordioso.
28 »No ofenderás a los jueces, ni maldecirás al príncipe de tu pueblo.
29 »No retendrás las primicias de tu cosecha ni de tu lagar.
»Me darás tu hijo primogénito.
30 »Me darás también la primera cría de tu buey y de tu oveja. Podrán quedarse con su madre siete días, pero al octavo día deberás entregármelas.
31 »Ustedes serán hombres consagrados a mí.
»No comerán la carne de animales destrozados por las fieras salvajes. Esa carne se la echarán a los perros.
Segánamakxa ekxeyenma nak negyaqmagkáseykekxa mók aqsok nentawassáseykha egmók
1 “Apmeñexchek agkok xama énxet wey essenhan xama nepkések, keñe m'a apchaqha enxoho essenhan apyenyawa enxoho ekha ekyánmaga, eyánmagkasek sa' cinco weyke ekyaqmageykekxa m'a xama wey nak, keñe sa' cuatro nepkések ma'a xama nepkések nak.
2 “Kélwetágkók agkok nahan apmenyexakxa xama énxet apmenyexmo nak chá'a, kélyensássek agkok keñe yetsapok, mexénakpek sa' ektáha apmatñà m'a apketsapa enxoho. 3 Eyke m'a ekhem agko' enxoho ekteme xa ektáha nak, exénakpok sa' ektáha apmatñà.
“Eyánmagkasek sa' nahan ekwánxa enxoho ekyánmaga apmeñexma m'a ektáha nak apmenyexma. Méko sa' agkok selyaqye apagkok ma'a, eyenyawakpohok sa' apagko' yaqwayam eyánmagkasek ma'a aqsok apmeñexma.
4 “Wetáxcheyk sa' agkok nahan kéltósso ekmeñexamaxche apyáqkasso m'a apxagkok, tén han megyaqha enxoho, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek, xama wey sa' eykhe katnehek, essenhan yámelyeheykok, essenhan xama nepkések.
5 “Apkexeykxeyk agkok nahan apnaqtósso xama énxet yaqwayam katawagkok pa'at xama yókxexma essenhan ma'a émhakxa nak anmen yámet, keñe ektáswokmo enxoho pa'at apnaqtósso m'a pók énxet yókxexma apagkok nak, kéméxcheyk eyánmagkasek ekyaqmageykekxa ektawassáseykha yókxexma apagkok ma'a ektaqmelakxa agko' nak yókxexma apagkok essenhan ma'a apkeneykekxexa nak anmen yámet apagkok.
6 “Apkelwatneyk agkok nahan táxa xama énxet, keñe ényaha enxoho táxa m'a nepyeseksa pegke, elmétek ma'a hótáhap apaqtek kéláncheseykekxa nak, essenhan ma'a ketók kélnakxamakxal'a apaktek, essenhan ma'a ekyókxoho kélcheneykekxa nak, cháxa énxet nak, eyánmagkasek sa' ekyánmaga ektawáseykha aqsok ma'a táxa.
7 “Apméssek agkok nahan pók énxet eltamhok etaqmelchessesek selyaqye essenhan ma'a aqsok ekmomnáwa nak, keñe kélmeñexchesa enxoho apxagkok xa énxet nak, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek ma'a ektáha nak apmenyexma, kélwetákxo enxoho; 8 sa' agkok kólwetákxak ma'a ektáha nak apmenyexma, kólyentemekxak sa' nápaqtók Dios ma'a ektáha nak apxagkok ma'a tegma, yaqwayam sa' kólya'asagkohok naqsók memenyexchesa pók aqsok ma'a apkeltémo etaqmelchessesek.
9 “Yetneyk sa' agkok nahan xama énxet apkeltemégwayam aqsa chá'a aptósso xama wey, yámelyeheykok, essenhan nepkések essenhan ma'a xama apáwa nentaxno nak, essenhan ma'a mók aqsok élxegányam nak chá'a, keñe apxéna enxoho xama ektáha apagkok ma'a aqsok nak, kólnaqlakxak sa' nápaqtók Dios xa apqánet énxet nak, keñe sa' ekpehewayam enxoho apteme xa, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek egkések ma'a pók nak.
10 “Apméssek sa' agkok nahan pók xama énxet yának elánesha yámelyeheykok aptósso, essenhan wey essenhan ma'a xama nepkések, essenhan ma'a mók aqsok aptósso nak, keñe étsapa enxoho xa aqsok kéltósso nak, essenhan ekyensa enxoho, essenhan ekmenyexáxko enxoho meyke apweteykegkoho xama énxet enxoho, 11 cháxa énxet nak, egkések sa' appeywa ekmámnaqsoho agko' ma'a ektáha nak ótep, yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey sa' eltennaksek memenyexchesa aqsok apkeltémo elánesha m'a pók. Elyahakxohok sa' nahan aptáhakxa appeywa m'a ektáha nak ótep, keñe sa' ma'a pók nak meyánmagkasek xama enxoho. 12 Eyke m'a apwetágkoho enxoho ekmenyexáxko nápaqtók ma'a kéltósso nak, eyánmagkasek sa' egkések ma'a ektáha nak ótep. 13 Aqsok nawhak eklo sa' agkok nahan eyaqhe m'a xama aqsok kéltósso, elsakxak sa' axchakkok éleymomáxche exekmóssekxak ma'a ótep, yaqwayam enxoho meyánmagkase'.
14 “Apkelmaxnakkek sa' agkok nahan pók xama énxet yának emássesha sekxók xama aptósso, keñe étsapa enxoho m'a kéltósso nak essenhan ekyensa enxoho meyke apweteykegkoho m'a ektáha nak ótep, eyánmagkasek sa' eñama aptawassáseykha pók aptósso m'a ektáha nak apkelmaxneyeykha pók aptósso yaqwayam emássesha sekxo'; 15 meyánmagkasek sa' eyke xama enxoho apwetágkoho enxoho m'a ektáha nak ótep. Ekha ekyánmaga sa' agkok kélmassáseykha m'a kéltósso nak, sa' aqsa eyánmagkasek ma'a ekwánxa enxoho ekyánmaga kélmassáseykha.
Mók segánamakxa
16 “Aplekwokmók agkok xama kelán'a étkok meyke kélteméssesseykmohóxma xama énxet, meyke nak makham ekpagkanma, apteméssessekmók agkok exma, kéméxcheyk eyánmagkasek egkések yáp ma'a ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso yaqwayam kalyamhápok, keñe emok nahan etnehek aptáwa'. 17 Agkok emakók egkések yáp yaqwayam etnehek aptáwa' m'a kelán'a nak, eyánmagkasek sa' ekweykenxa nak chá'a kélmésso ekyánmaga xama kelán'a étkok meyke kéltemessesseykmohoxma.
18 “Kólnáhap chá'a ekyókxoho m'a kelán'a yohóxma nak.
19 “Énxet apteméssesseykmohoxma enxoho xama aqsok kéltósso, yáneykpok sa' ematñekxa'.
20 “Énxet apkelnáhakkasso enxoho chá'a aqsok kélnaqtósso m'a mók aqsok kéláyókxa nak, ekpayhawo nak eykhe wánxa elmések ma'a Wesse' egegkok, yáneykpok sa' ematñekxa'.
21 “Nágkóltawasagkoho chá'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa, nágkólyentaxnésses nahan apha, hakte kéxegke axta nahan kélteme kéleñama mók apkelókxa m'a kélheykencha'a axta Egipto.
22 “Nágkólnaqtawasagkoho m'a kelán'ák xentampe'e nak tén han ma'a élyéheykha nak, 23 hakte kélnaqtawásegkok sa' agkok ma'a, keñe sa' sélmaxneya enxoho ko'o kának apasmok, apasmok sa' nahan, 24 yetlo seklómo ahagko' sa' nahan altekpagagkok sókwenaqte alnápok ko'o kéxegke. Xentampe'e sa' katnahagkok ma'a kélnaqteyegka'a nak, keñe sa' kélketchek katnahagkok élyéheykha.
25 “Kélmassáseyha sa' agkok selyaqye kélagkok xama énxet meyke nak aqsok apagkok énxet ahagkok, apha nak kélnepyeseksa kéxegke, nágkóltemésses aqsa m'a aptémakxal'a elának pók ma'a énxet apmassáseykencha'awól'a chá'a pók selyaqye apagkok, nágkóllána eyánmagkásekxohok mók néten. 26 Apméssek agkok apchaqlamap yaqwayam etnehek sekxók ekyánmaga aqsok apmeykha m'a énxet nak, egkeyásekxa sa' makham ma'a ektaxnakmo enxoho, 27 hakte cháxa apchaqlamap nak, wánxa xama apkenchesso m'a apmopsamáge. Méko agkok xa, ¿yaqsa yaqlakpok ma'a aptena enxoho? Apkeltamhók agkok ko'o apasmok xa, ay'ammok nahan apásegwók, hakte apyósek ko'o alanok énxet.
28 “Nágyenmexmakha chá'a Dios, ná eltamho nahan chá'a katnégwomhok exma ekmaso m'a apkeláneseykha nak chá'a apchókxa.
29 “Hélsantagkas chá'a heykxe ko'o m'a ekyókxoho aqsok sélmésso naqsa aqsok apkeneykekxa nak apnakxo, tén han ma'a ekyókxoho anmen yámet égmenek apagkok nak.
“Hegkések sa' ko'o m'a apkemha apmonye' apwete nak apketche, 30 ekhawo nahan ma'a émha amonye' ekwete nak étkók ma'a weyke apnaqtósso tén han ma'a nepkések. Awanchek sa' sekxók kallawha xamo' egken ekweykmoho siete ekhem, keñe sa' ma'a ekwokmo enxoho ocho ekhem ekpalleyam, hélmések sa'.
31 “Kéméxcheyk kóltéhek kéxegke énxet'ák kélpagkanchásamáxche ko'o.
“Nágkóltaw chá'a kéltósso ápetek eyaqhe nak aqsok nawhak eklo m'a yókxexma; kólchexakkas sa' chá'a semheg.