Leyes para los esclavos
(Dt 15.12-18)
1 »Estas son las leyes que les propondrás:
2 »Si compras un esclavo hebreo, te servirá seis años; pero en el séptimo año quedará libre y sin tener que pagar nada.
3 »Si el esclavo llegó solo, solo se irá; si tenía mujer, se irán él y su mujer.
4 »Si el amo le dio mujer al esclavo, y ella le da a este hijos o hijas, la mujer y los hijos serán del amo, y el esclavo se irá solo.
5 »Si el esclavo dice: “Yo amo a mi señor, a mi mujer y a mis hijos, no quiero quedar libre”;
6 entonces su amo lo llevará ante los jueces, lo pondrá junto a una puerta o poste, y le horadará la oreja con una lesna. Así el esclavo quedará para siempre a su servicio.
7 »Si alguien vende a su hija como esclava, esta no podrá quedar libre como los esclavos varones.
8 »Si ella no le agrada a su amo, y el amo la rechaza y no la toma por esposa, se le permitirá ser rescatada, pero no podrá venderse a gente extraña.
9 »Si el amo entrega la esclava a su hijo por mujer, deberá ser tratada como se acostumbra tratar a las hijas.
10 »Si el amo toma a otra mujer por esposa, no podrá disminuir la alimentación ni el vestido ni los derechos conyugales de la primera.
11 »Si el amo no cumple con ninguna de estas tres condiciones, la mujer quedará libre y sin tener que pagar nada.
Leyes para los actos de violencia
12 »Si alguien hiere a otro y le hace morir, también morirá.
13 Pero si no era su intención matarlo, sino que Dios lo puso en sus manos, entonces yo te indicaré el lugar al que podrá huir.
14 »Si alguno se cree superior a su prójimo y lo mata con alevosía, lo apartarás de mi altar y también morirá.
15 »Si alguien mata a su padre o a su madre, también morirá.
16 »Si alguien secuestra a una persona y la vende, o si esa persona es hallada en sus manos, también morirá.
17 Si alguien maldice a su padre o a su madre, también morirá.
18 »Si algunos riñen, y uno hiere a su prójimo con una piedra o con el puño, y este no muere pero cae en cama,
19 si se levanta y sale apoyado en su bastón, entonces el que lo hirió quedará absuelto y solamente verá que lo curen y lo indemnizará por el tiempo que haya estado sin trabajar.
20 »Si un amo golpea con un palo a su esclavo o a su esclava, y por ese golpe él o ella llegan a morir, el amo será castigado.
21 Pero si el esclavo o la esclava sobreviven uno o dos días, el amo no será castigado, porque ellos son de su propiedad.
22 »Si algunos riñen, y en su riña lastiman a una mujer embarazada, y esta llega a abortar, pero no muere, los rijosos serán penados según lo que el marido de la mujer les imponga y los jueces decidan.
23 Pero en caso de muerte, se pagará vida por vida,
24 ojo por ojo, diente por diente, mano por mano, pie por pie,
25 quemadura por quemadura, herida por herida, golpe por golpe.
Leyes para amos y dueños
26 »Si alguno hiere a su esclavo o a su esclava en el ojo, y se lo daña, por causa de su ojo le dará la libertad.
27 »Si alguien le rompe un diente a su esclavo o a su esclava, por causa del diente le dará la libertad.
28 »Si un buey cornea a algún hombre o mujer, y él o ella mueren por causa de la cornada, el buey será apedreado, y no se comerá su carne, pero el dueño del buey quedará absuelto.
29 »Si desde tiempo atrás el buey acostumbraba cornear, y llega a matar a algún hombre o mujer, será apedreado; y si su dueño sabía que el buey acostumbraba cornear pero no lo mantenía sujeto, también morirá.
30 »Si como pena se le impone pagar rescate por su persona, tendrá que pagar el rescate que se le imponga.
31 La misma pena se le impondrá si el buey cornea a un muchacho o a una muchacha.
32 Pero si el buey cornea a un esclavo o a una esclava, entonces el dueño pagará treinta monedas de plata y el buey será apedreado.
33 »Si alguien abre un pozo, o cava una cisterna, y no la tapa, y ahí se cae un buey o un asno,
34 el que cavó la cisterna indemnizará al dueño del animal por el daño causado, pero podrá quedarse con el animal muerto.
35 »Si el buey de alguien hiere al buey de su prójimo y lo mata, se venderá el buey vivo y los dueños se repartirán el dinero de la venta, y también se repartirán el buey muerto.
36 Pero si desde tiempo atrás se sabía que el buey acostumbraba cornear, y su dueño no lo mantenía sujeto, entonces este repondrá el buey muerto con un buey vivo, pero podrá quedarse con el buey muerto.
Segánamakxa ekxeyenma nak énxet kélásenneykha naqsa
(Dt 15.12-18)
1 “Keso segánamakxa yaqwayam sa' elmésagkok énxet'ák se'e:
2 “Apmeyk sa' agkok xama apchásenneykha naqsa hebreo énxet, etnéssesha sa' ekweykmoho seis apyeyam, keñe sa' ektáha enxoho siete apyeyam etyapok, meyke apyánmagkasso m'a ekyánmaga apteyapma, 3 Apxakkók sa' agkok apwe m'a, apxakkók sa' nahan etaqhoho'; yetneyk sa' agkok nahan aptáwa' m'a, yetlo aptáwa' sa' nahan etaqhoho'; 4 apméssek sa' agkok nahan xama kelán'a yaqwayam etnehek aptáwa' m'a ektáha nak wesse' apagkok, keñe sa' apwetasa enxoho étchek apkelennay'a essenhan kelwán'ák, etnehek sa' apagkok kelán'a yetlo étchek ma'a ektáha nak wesse' apagkok, tén sa' ma'a kélásenneykha naqsa nak etaqhohok apxakko'. 5 Sa' agkok elyahákxak apchánémap elwataksek apteme kélásenneykha naqsa m'a énxet nak, eñama apchásekhayo m'a aptáwa', apketchek, tén han ma'a ektáha nak wesse' apagkok, 6 eyentemekxak sa' aphakxa Dios ma'a ektáha nak wesse' apagkok, épetchessekxak sa' átog essenhan nekhaw'ék nak, eyagqaxqatchesek apeykok hópenyámet ekmahamta naw'a, tén sa' etnehek apchásenneykha meyke néxa.
7 “Yetneyk agkok xama énxet apyamasma apketche kelwána yaqwayam katnehek kélásenneykha naqsa, megkólyenyekxék sa', megkatnehek sa' ma'a ektémól'a m'a kélásenneykha naqsa apkelennay'a nak. 8 Agkok kalchak apwáxok etnehek aptáwa' wesse' agkok ma'a kelán'a étkok nak, kéméxcheyk yohok aqsa exkekxak ekyaqmageykekxa ekyánmaga m'a kelán'a étkok nak; mopwanchek nahan egkeyásekxak ekha ekyánmaga xama enxoho m'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa, etaqnók eykhe katnehek. 9 Apméssek agkok nahan apketche yaqwayam etnehek aptáwa' xa kelán'a étkok nak, kéméxcheyk etnéssesek ma'a apteméssessamakxal'a chá'a m'a apketche kelwána. 10 Apmákxeyk agkok nahan mók kelán'a m'a, megkéméxchek etnessásekxak kóneg ma'a émha amonye' aptáwa' nak, megkéméxchek nahan etnéssesek ketsék apmésso m'a ekto, tén han ma'a apáwa, mopwanchek nahan elwataksek appathetéyak. 11 Agkok egkeyásak xama enxoho xa ántánxo aqsok nak, katyapok sa' xa kelán'a nak, meyke ekyánmagkasso xama enxoho m'a ekyánmaga ekteyapma.
Segánamakxa ekxeyenma nak negaqhe egmók tén han negyensasso
12 “Énxet ektáhakxa enxoho apyensasso pók tén han apchaqhe, yánékpok sa' ematñekxa'. 13 Keñe sa' ma'a megkatnaha enxoho apmáheyo apagko' yaqhek pók, ektáha enxoho Dios apkeltémo yetsapok, ko'o sa' altennaksek yaqsa yókxexma apwanchek emhagkok éxánegwók. 14 Keñe sa' ma'a aptaqnagko nak chá'a pók, apchaqha enxoho meyke apchésseykekxa, éxánegwók sa' eykhe m'a nekha nak aqsok ekwatnamáxchexa ahagkok, ektamakpok sa', keñe sa' yánékpok ematñekxa'.
15 “Énxet ektáhakxa enxoho apyensasso apyáp essenhan ma'a egken, yánékpok sa' ematñekxa'.
16 “Énxet ektáhakxa enxoho apxegánegkesso xama énxet, essenhan apyenyeykekxo enxoho ekha ekyánmaga, essenhan appósso enxoho aqsa m'a aphakxa nak, yánékpok sa' ematñekxa'.
17 “Énxet ektáhakxa enxoho apyemneykha apyáp, essenhan ma'a egken, yánékpok sa' ematñekxa'.
18 “Yetneyk agkok nahan apkelnápomap énxet, apyensássek agkok pók xama énxet apyenha enxoho meteymog, essenhan aptekpaga enxoho apmek, tén étek aqsa apyetnamakxa néten ma'a pók eñássesagkoho', megyaqhek eyke, 19 tén sa' ma'a ektáha nak apyensasso pók exénakpok megkatnaha apteme m'a apkempákxo enxoho néten ma'a ektáha enxoho apyense, tén han apkepwagko enxoho etyapok ma'a ámay yetlo ekpasmo m'a xama yámet aptasqapeykha, eyánmagkassesek sa' eyke chá'a kéllánesso m'a apkelyense nak, tén han ma'a ekhem metnaheykha nak chá'a.
20 “Yetneyk agkok nahan xama énxet aptekpageykha yámet ma'a apchásenneykha naqsa apkenna nak essenhan ma'a kelwána nak, keñe apchaqha enxoho, kéméxcheyk kóllegássesagkoho'. 21 Agkok yetsapak ma'a, apmallana enxoho xama ekhem essenhan mók ekhem, megkóllegássesagkók sa', hakte apagkok apagko' ma'a apchásenneykha nak.
22 “Apkeltekpagákpek agkok nahan apqánet énxet, keñe aptekpogwokmoho enxoho xama kelán'a lóso', yaqhássesek nahan étche awáxok neyseksa megkawayam ekhem agkok yaqweykenxa katnehek naqláwa, méko eyke katnehek apteméssesakxa m'a émpehek nak, tén sa' ma'a ektáha nak apteme xa, eyánmagkasek sa' ma'a ekwánxa enxoho apkelmaxnagko yaqwayam elekkesek selyaqye apagkok ektáha enxoho atáwa' m'a kelán'a nak, aptáhakxa enxoho apkelpeywa m'a énxet'ák segyekpelchémo. 23 Ketsekkek sa' agkok ma'a kelán'a nak, kólának sa' nahan ematñekxak ma'a. 24 Aplekkessek sa' agkok nahan aqtek, kóllekkesek sa' nahan apaqtek, apkelekkexchessek sa' agkok nahan am'ák, kólekkexchesek sa' nahan apma'ák, apyaqténchessek sa' agkok nahan aktog, kólyaqténchesek sa' nahan apaktog, apyaqténchessek sa' agkok nahan amnek, kólyaqténchesek sa' nahan apmenek, 25 apwatneyk sa' agkok nahan ma'a, kólwatnek sa' nahan ma'a, apyensássek sa' agkok nahan ma'a, kólyensaksek sa' nahan ma'a, aptekpagáha sa' agkok nahan ma'a, kóltekpogmakha sa' nahan ma'a. 26 Aptekpagkassek sa' agkok apaqtek xama apchásenneykha apkenna essenhan kelwána xama énxet, apyáwek sa' agkok aptemessásak, kéméxcheyk eyenyekxa aqsa ekyaqmageykekxa m'a apaqtek nak. 27 Apkentássessek agkok nahan xama apma'ák, kéméxcheyk nahan egkések yaqwayam etyapok ekyaqmageykekxa m'a apma'ák nak.
Segánamakxa ekxeyenma nak ekyetna enxoho ekpelakkasso hentemégwomhok exma
28 “Kelyetxaqkak agkok weyke yágkelwána xama énxet essenhan xama kelán'a enxoho, tén ma'a eyaqha enxoho, kólyetnak sa' meteymog kamatñekxak ma'a weyke yágkelwána nak, megkatawaxchék sa' nahan ma'a ápetek nak, megkóllegássesagkók sa' nahan ma'a ótep nak. 29 Ektémakxa agko' sa' agkok chá'a élyetxaqwayam aqsa chá'a ekwet'akxa enxoho m'a weyke nak, keñe sa' eyaqha enxoho xama énxet, kólyetnak sa' meteymog kamatñekxa', hakte ey'asagkohok eykhe katnehek ma'a ótep nak, melyahakxeyk eyke chá'a yáneykpok yaqxegkásekxak kañe'. 30 Sa' agkok kóltamhók ematñekxa', kélmaxneya enxoho aqsa eyánmagkasek, kéméxcheyk eyánmagkasek ma'a ekwánxa enxoho ekhawo kayaqmegekxak ma'a apyókxa nak. 31 Kelyetxaqkak sa' agkok nahan xama wokma'ák essenhan kelán'a étkok, sa' kólmaha nahan xa ekhawo nak xa segánamakxa nak. 32 Kelyetxaqkak agkok nahan weyke yágkelwána m'a xama kélásenneykha naqsa apkenna' essenhan ma'a kelwána nak, kólyetnak sa' meteymog kamatñekxak xa weyke yágkelwána nak, tén sa' ma'a ektáha nak apchásenneykha xa énxet nak, tén han ma'a kelán'a nak, kólmések sa' ekyánmaga ekweykmoho treinta sawók selyaqye.
33 “Apyenyókek agkok aqsa apmeta máxek xama énxet meyke aphaxtegkesso, apmetma enxoho máxek keñe megyáphek átog, keñe ekteyekmo enxoho xama wey essenhan yámelyeheykok ma'a kañe' nak, 34 sa' eyaqmagkásekxak mók aqsok aptósso pók étsapma m'a ektáha nak apmeta xa máxek nak, emekxak sa' eyke m'a kéltósso étsapma nak.
35 “Kelyetxaqkak agkok nahan mók wey aptósso m'a pók énxet, keñe eyaqha enxoho mók, aptósso m'a pók énxet, kólyenyók sa' ekha ekyánmaga m'a wey megkatsapma nak tén sa' eyápetchesek pók ma'a selyaqye tén han ma'a wey étsapma ápetek nak. 36 Kélya'ásegkok sa' agkok ektémakxa agko' élyetxaqwayam aqsa chá'a ekwet'akxa enxoho m'a wey nak, tén han melyaheykekxa chá'a yáneykpok yaqxegkásekxak kañe' m'a ótep nak, kéméxcheyk egkeyásekxak mók wey ektáha nak ótep ekyaqmageykekxa m'a aptósso étsapma nak, keñe m'a wey étsapma nak, etnekxak apagkok.