1 No hay nada como ser sabio. No hay nada como saber explicarlo todo. La sabiduría ilumina el rostro del hombre y cambia su semblante hosco.
2 Te aconsejo cumplir con las órdenes del rey y con tu palabra jurada ante Dios.
3 No te retires de su presencia con premura. No insistas en contrariarlo, porque él hará lo que le plazca.
4 La palabra del rey es ley, y nadie puede cuestionarle nada.
5 El que cumple con sus órdenes no sufrirá ningún mal, y la mente del sabio discierne el mejor momento de cumplirlas,
6 pues todo proyecto tiene su momento para realizarlo.
Pero pesa sobre el hombre un gran problema,
7 y es que este no sabe lo que va a pasar, ni cuándo pasará, ni hay tampoco nadie que se lo diga.
8 Nadie tiene poder sobre el espíritu, para retenerlo, ni tiene tampoco poder sobre la hora de la muerte. En esa guerra, las armas no sirven de nada, ni tampoco puede la maldad poner a salvo al malvado.
9 Todo esto lo he visto, y he dedicado mi corazón al estudio de todo lo que se hace bajo el sol. Hay momentos en que los unos dominan a los otros, para su propio mal.
Desigualdades de la vida
10 También he visto que a los inicuos se les sepulta con honra, mientras que a los que frecuentaban el lugar santo se les echó al olvido en la misma ciudad donde se condujeron con rectitud. ¡Y también esto es vanidad!
11 Y es que cuando la sentencia para castigar una mala acción no se ejecuta de inmediato, el corazón de los mortales se dispone a seguir actuando mal.
12 El pecador puede pecar cien veces y prolongar su vida; sin embargo, yo sé que a los que muestran temor y reverencia ante Dios también les irá bien;
13 por el contrario, a los malvados, a los que no muestran reverencia ante Dios, no les irá bien ni se les prolongará la vida, sino que se desvanecerán como una sombra.
14 Sobre la tierra sucede algo que no tiene sentido: hay gente honrada que es tratada como si cometiera cosas malas, y hay gente malvada que es tratada como si hiciera cosas buenas. Y yo digo que también esto es vanidad.
15 Por eso alabo a la alegría, pues los mortales no tenemos bajo el sol otro bien que no sea el de comer y beber y divertirnos. Solo esto nos queda de tanto afanarnos durante la vida que Dios nos concede bajo el sol.
16 Como dirigí mi atención hacia el conocimiento y la sabiduría, para entender todo lo que se hace sobre la tierra, algunas veces no podía conciliar el sueño ni de noche ni de día.
17 Así pude ver todo lo que Dios ha hecho, y vi también que el hombre no alcanza a comprender todo lo que se hace bajo el sol. Por más que se esfuerce por entenderlo, no lo entenderá; y aun cuando el sabio asegure entenderlo, no por eso lo entenderá.
1 ¿Yaqsa ekhawo m'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok? ¿Yaqsa ekya'ásegkoho ektémakxa m'a aqsok? Nápat chá'a agyekpelkohok ma'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok; kamasséssesek chá'a eklo nak nápat.
Wesse' apwányam nélyeheykekxoho
2 Elyahakxoho appeywa wesse' apwányam, hakte naqsók axta exchep aptemessásak appeywa nápaqto' Dios apxéna elyahakxohok chá'a m'a. 3 Ná etyep ekmanyehe agko' ma'a aphakxa nak. Ná ewhánekxoho aqsa m'a aqsok ekmaso ekmáheyo nak kalanaxche', hakte elának chá'a aqsok wesse' apwányam ma'a apmakókxa enxoho chá'a elána'. 4 Megkatnehek chá'a megkalánamáxche m'a aptáhakxa enxoho chá'a appeywa wesse' apwányam, méko nahan chá'a awanchek kalmaxneyekxohok aqsok apkelane.
5 Énxet apkelyaheykekxoho nak wesse' apwányam appeywa, megkatnégwomok chá'a exma. Énxet apya'áseykegkoho nak aqsok, ey'asagkohok chá'a ekhem eyaqhókxa elyahakxoho', ey'asagkohok nahan chá'a eyéméxchexa nak chá'a elanaksek. 6 Hakte yetneyk chá'a ekhem élánamáxchexa aqsok, tén han ektémakxa ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a, wánxa eyke aqsa chá'a élya'assama exma énxet ma'a 7 mey'áseyak nak yaqwánxa enxoho chá'a katnehek, méko nahan awanchek kaltennaksek.
Méko ekha ekmowána kamha ektémakxa negyennaqte tén han nétsapma
8 Méko ekha ekmowána kamagkok ektémakxa nak negyennaqte, méko han ekmowána kanókasha m'a nétsapma nak. Méko awanchek kaxyánegkesek xa kempakhakma nak. Megkawagkasek teyp aptémakxa ekmaso m'a énxet ekmaso nak aptémakxa.
9 Cháxa sekwetaya axta chá'a ko'o xa, sekméssamo ahagko' axta ewáxok séltémo ay'ásegwomhok ektémakxa nak élánamáxche aqsok keso náxop, tén han ma'a ektémakxa nak chá'a énxet, yetneyk apmopwána yaqwayam chá'a etnéssessamhok exma ekmaso pók.
Yetneyk aqsok magmowána nak anxének ektémakxa
10 Ekweteyak axta han énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, melweykmoho axta chá'a m'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios, kaltaqmalmakha chá'a apkelxénamap, cham'a ekhem kélátawanyakxa enxoho; keñe m'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam, megkaxénwakxók chá'a apkelwáxok natámen, cham'a apkeláneykxa axta chá'a aqsok ekmaso. Cháxa ektáha han aqsok eyaqhémo agwetak xa. 11 Megkólmagkek chá'a ekmanyehe agko' ma'a aqsok ekmaso nak, megkóllegássesagkók nahan chá'a m'a ektáha nak apkelane, cháxa keñamak ekxéneykencha'a nak aqsa apwáxok énxet elának ma'a aqsok ekmaso nak. 12 ¡Cháxa ektémakxa nak chá'a m'a énxet apkelane nak aqsok ekmaso, cham'a apkelenxanmeykegkoho nak chá'a apkelane aqsok ekmaso, kawegqohok chá'a apha! (Ekya'áseykegkók eyke ko'o m'a énxet'ák apkeláyo nak chá'a Dios, tén han ma'a apkelyeheykekxoho nak chá'a, tásek héxta chá'a katnehek apheykha; 13 keñe eyke m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, asagkek héxta chá'a katnehek apheykha, kayaqwáthok héxta nahan chá'a apheykha, máxa yámet pessesse héxta chá'a etnahagkok.) 14 Cháxa ektémakxa nak aqsok ekyeyháxma keso náxop, ellegagkohok chá'a m'a énxet'ák éltaqmalma nak chá'a apkeltémakxa, máxa chá'a kólteméssesek ma'a apkeláneyak nak aqsok ekmaso, keñe ma'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, tásek chá'a katnehek apheykha, máxa chá'a etnahagkok ma'a éltaqmela enxoho apkeltémakxa. ¡Ekxénchek nahan ko'o ekteme aqsok eyaqhémo agwetak xa!
15 Ékeso éñamakxa sekxéna nak ko'o ektaqmela kapayhekxak egwáxok. Wánxa eyke aqsa ektaqmela etnehek énxet neyseksa apha náxop se'e: etwok apto, tén han ének apyá, tén han kapayhekxak apwáxok, hakte wánxa ekyetleykekmoho aptamheykha neyseksa apha keso náxop, Dios nak apmésso.
16 Neyseksa sekmeyásamáxkoho ahagko' axta ko'o yaqwayam eykpelkohok aqsok, tén han ay'asagkohok ektémakxa, tén han alanok ma'a ekyókxoho aqsok élánamáxko nak chá'a keso náxop —agwomok chá'a naqsók ma'a magmowagkexa nak antének, ekhem, essenhan axta'a—, 17 ekyekpelchágweykmek agko' axta énxet megkamopwána ey'asagkohok ma'a aqsok apkelane nak Dios, tén han ektemegweykmohoxma nak chá'a keso náxop. Elenxanmok eykhe chá'a ey'ásegwók éleñémekxa, métekxeyk eyke chá'a, exének eykhe han chá'a apya'ásegkoho m'a énxet apya'áseyak nak aqsok, métekxeyk eyke han ma'a.