La sabiduría y la insensatez
1 Es mejor gozar de buena fama
que gozar de un buen perfume.
Es mejor el día en que se muere
que el día en que se nace.
2 Es mejor asistir a un funeral
que presentarse en un banquete,
pues nuestra vida termina con la muerte
y los que vivimos debemos recordarlo.

3 Es mejor estar triste que estar alegre;
un rostro triste le viene bien al corazón.
4 Los sabios tienen presente la muerte;
los necios solo piensan en divertirse.
5 Es mejor oír la reprensión de los sabios
que oír las alabanzas de los necios.

6 Espinos que crepitan bajo una olla en el fuego:
¡así resuenan las carcajadas de los necios!
¡Y también esto es vanidad!

7 Ciertamente la opresión aturde al sabio,
y el soborno corrompe el corazón.

8 Es mejor terminar un negocio que comenzarlo.
Es mejor ser humilde que ser arrogante.

9 No dejes que el enojo te haga perder la cabeza.
Solo en el pecho de los necios halla lugar el enojo.

10 Nunca preguntes por qué todo tiempo pasado fue mejor.
Esa pregunta no refleja nada de sabiduría.

11 Buena es la ciencia con herencia,
y provechosa para los que ven el sol.
12 Buen escudo son la ciencia y las riquezas,
pero la sabiduría es más provechosa
porque da vida a quienes la tienen.

13 Mira y admira las obras de Dios:
¿quién podría enderezar lo que él ha torcido?

14 Cuando te llegue un buen día, disfruta de él; y cuando te llegue un mal día, piensa que Dios es el autor de uno y de otro, y que los mortales nunca sabremos lo que vendrá después.
15 Todo esto lo he visto durante mi vana vida: Hay gente honrada que muere por ser honrada, y hay gente malvada que por su maldad alarga su vida.

16 No hay que ser demasiado honrado,
ni ser tampoco demasiado sabio;
¿por qué habríamos de hacernos daño?

17 No hagas mucho mal, ni seas insensato;
¿para qué morir antes de tiempo?

18 Bien está que tomes esto, sin soltar aquello;
si temes a Dios, te irá bien en todo.

19 La sabiduría da al sabio más fuerza
que diez hombres fuertes a una ciudad.

20 No hay en la tierra nadie tan justo
que siempre haga el bien y nunca peque.

21 No permitas que tu corazón se fije en todo lo que se dice. Así no oirás a tu siervo cuando hable mal de ti.
22 Aunque en lo íntimo sabes que, muchas veces, también tú has hablado mal de otros.
23 Por medio de la sabiduría, todo esto lo puse a prueba, y me dije: «Voy a ser sabio.» ¡Pero la sabiduría se apartó de mí!
24 Lo que antes fue, está muy distante; y lo que está muy profundo, ¿quién puede encontrarlo?
25 Dirigí entonces mi atención hacia el conocimiento, el estudio y la investigación de la sabiduría y el razonamiento, para conocer la maldad de la insensatez y el desvarío del error,
26 y me encontré con que la mujer cuyo corazón es un lazo y una red, y cuyas manos son ligaduras, es más amarga que la muerte. El que agrada a Dios se libra de ella, pero el pecador se vuelve su prisionero.
27 Tales han sido mis hallazgos, al ponderar las cosas una por una para hallarles su razón de ser.
—Palabras del Predicador.
28 Sin embargo, todavía no he encontrado lo que ando buscando. Entre mil hombres ya he encontrado uno, pero entre todas las mujeres todavía no he hallado una sola.
29 Lo único que he encontrado es que Dios hizo perfecto al género humano, pero este se ha buscado demasiados problemas.
Kéméxcheyk ólmeyókashok amonye' m'a aqsok ektaqmalma agko' nak
1 Ektaqmalma nenxénamaxche
yeykhágweykmók ma'a
ekwánxa nak ekmátsa
ekpaqneyam sokmátsa.

Tásek ekhem nétsapmakxa
megkaxnawok ma'a
ekhem nenteyeykemxa nak.

2 Tásek agmahagkok ma'a
éllapwámegkaxa nak énxet,
eñama apketsapma pók,
megkaxnawok agmahagkok ma'a
élpayheykxexa nak apkelwáxok énxet;
hakte nétsapma ekteme
ekweykekxoho apyókxoho énxet,
kéméxcheyk chá'a kaxének
apkelwáxok ma'a énxet'ák
meletsapa nak makham.

3 Tásek anlekxagwaha,
megkaxnawok ma'a
néktegmeykha nak,
hẽtsagkassesek eykhe chá'a négát,
ektaqmalma egwáxok eyke
chá'a henteméssesho'.

4 Énxet ekha nak apya'áseyak aqsok,
kaxénmakha chá'a apwáxok nétsapma,
keñe eyke m'a énxet ekyeyháxma nak,
wánxa aqsa kaxénmakha apwáxok
etegyaha ekpayheykekxa apwáxok.

5 Tásek hempaqhetchesek
ekyennaqte m'a énxet
ekha nak apya'áseyak aqsok,
megkaxnawok senxéneykha
ektaqmela m'a énxet ekyeyháxma nak.

6 Máxa pa'at élmeyesma éllól'a
apkektegmeykha m'a
énxet ekyeyháxma nak,
cháxa ektáha han
aqsok eyaqhémo agwetak xa.

7 Apyennaqteyáseykpók agkok
chá'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok,
kayeykesek chá'a exma,
tén han apma enxoho selyaqye
yaqwayam enxoho mexénhek
ektemegweykmohóxma,
katwássesha chá'a aptémakxa.

8 Tásek ampenaksek
nenlane aqsok,
megkaxnawok ageynekxohok
makham nenlane aqsok.

Tásek antéhek
mampekhésamaxche',
megkaxnawok ma'a
negyennaqte nak.

9 Ná etne aqsa ekmanyehe elwok, hakte énxet ekyeyháxma apagkok ma'a nenlo nak.
10 Ná etne aqsa epaqmésmakha s'e: ¿Yaqsa axta ektéma ektaqmalma negheykha m'a nanók axta? Hakte cháxa ektáha nélmaxneyeykha segyeyháxma, nentáha enxoho xa ektáha nak.
11 Tásek ma'a ekha nak negya'áseykegkoho aqsok, hempasmok chá'a negko'o negheykha nak keso náxop, negyepetchesa enxoho m'a aqsok ekxámokma nak nenxaweykekxa. 12 Hentaqmelcheshok chá'a m'a negya'áseykegkoho nak aqsok, hawók ma'a selyaqye nak, yeykhágweykmók eyke m'a negya'áseyak nak aqsok, hakte awanchek kagkések apyennaqte m'a énxet ekha nak apya'áseykegkoho aqsok.
13 Etaqmelchesho hana apkelányo aqsok apkelane nak Dios: ¿yaqsa awanchek kapékásekxak aptaqhesso nak ma'a? 14 Tásek agkok apha, kapayhekxa apwáxok xa neyseksa nak ektaqmalma apha; asagkek agkok han apha, kaxén apwáxok ektáha éleñama Dios xa ánet aqsok nak, mey'asagkehek eyke chá'a énxet yaqwánxa katnehek ma'a egmonye' nak.
15 Ékeso sekweteya nak chá'a neyseksa sekweynchámeykha s'e, ektáha nak aqsok eyaqhémo agweta': emassegwomhok chá'a m'a énxet'ák élpéwomo nak apkeltémakxa, neyseksa apteme élpéwomo apkeltémakxa, keñe m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, neyseksa eykhe apkeláneyak apkeltémakxa ekmaso, exmakha chá'a ekwenaqte agko'.

16 Ná etne hó
kataqmelek aptémakxa,
essenhan hó agya'asagkohok aqsok.
Kaqhok xép etwasakpohok apagko'.

17 Ná etne hó ekmaso aptémakxa,
essenhan hó segyeyháxma.
Kaqhok xép yetsapok
megkaw'akxa nak
makham apketsapma.

18 Ektaqmelakxoho exchep
emagkok ekyennaqte s'e aqsok nak,
meyke apyenyeykekxa
apméyak ma'a mók aqsok nak.

Énxet apteme nak apcháyo Dios,
emallánek chá'a xa ekyókxoho
aqsok nak.

19 Kagkéshok chá'a apyennaqte
negya'áseykegkoho nak aqsok ma'a
énxet ekha nak apya'áseyak aqsok,
kaxnók ma'a diez
apkeltaqmelchesso nak
chá'a xama tegma apwányam
asextók chá'a katnehek apkelyennaqte.

20 Méko xama énxet appéwomo apagko' keso náxop, meyétekkesseyam nak chá'a apkelane aqsok ektaqmela, tén han melane nak mey'assáxma.
21 Nágyeyxho aqsa m'a ekyókxoho apxénamap nak xép, keñe sa' megyeyxók chá'a m'a ekyókxoho apxéneykha ekmaso nak xép apkeláneykha. 22 Ekhawo nak xép xa, apya'ásegkok, hágkaxwe axta exchep xa exénmakha chá'a ekmaso pók.
Negya'áseyak aqsok negketamso
23 Ektaqmelchessamók axta ko'o sélányo xa ekyókxoho nak yetlo sekya'áseykegkoho, hakte ekxeyenmeyk axta chá'a ko'o atnehek énxet ekha apya'áseyak aqsok; axta eyke athanyeykekxa'. 24 May'ásegweykmok ahagko' ma'a ekyókxoho aqsok élánteyapma nak, askohok agko' nahan agya'asagkoho', méko nahan awanchek kay'ásegwók.
25 Ekwasqápeykekxók axta séltémo atnehek ekha sekyekpelchémo, tén han altámesaxchek ektémakxa aqsok, tén han aktamok ma'a éleñémeykxa nak. Ekyekpelchágweykmek axta ko'o ektáha ekmaso antéhek segyeyháxma, tén han antéhek magya'áseyak exma.
26 Ekwetayak axta ko'o xama aqsok ektáha ekmáske agko', megkaxnawo m'a nétsapma nak: cham'a kelán'a ekmomól'a egwáxok hentawasha, sempekkeneykhal'a chá'a awáxok hegmok. Énxet ekleklamo nak apwáxok Dios, megyohok sa' kamok apwáxok ma'a, keñe sa' eyke m'a énxet mey'assáxma nak, kamok sa'.
27 Ko'o Séltenneykencha'awól'a, élenxáneykmók axta ótekxak ma'a ektémakxa nak chá'a aqsok, keñe sekya'ásegweykmo 28 móteyeykekxo makham ma'a sétamsama nak. Xama axta aqsa sekwet'a énxet appéwomo nepyeseksa m'a apxámokma nak, keñe kelán'a ekpéwomo mót'a xama enxoho m'a neyseksa nak ekyókxoho kelán'ák. 29 Wánxa axta aqsa sekwetákxo s'e: Dios apteméssessama ekpéwomo aptémakxa énxet, keñe eyke énxet apteméssesamakpo apagko' apsexnánémap.