Los Diez Mandamientos
(Ex 20.1-17)
1 Moisés llamó a todo Israel, y les dijo:
«Oye, Israel, los estatutos y decretos que yo pronuncio hoy en tus oídos. Apréndelos y asegúrate de ponerlos por obra.
2 El Señor nuestro Dios hizo un pacto con nosotros en Horeb.
3 Este pacto no lo hizo el Señor con nuestros padres, sino con todos nosotros, los que hoy estamos aquí con vida.
4 En el monte el Señor habló con ustedes cara a cara, desde en medio del fuego.
5 Yo estaba entonces entre el Señor y ustedes, para comunicarles la palabra del Señor, pues ustedes tuvieron temor del fuego y no subieron al monte. Y el Señor dijo:
6 »“Yo soy el Señor tu Dios. Yo te saqué de la tierra de Egipto, donde vivías como esclavo.
7 »”No tendrás dioses ajenos delante de mí.
8 »”No te harás imagen, ni semejanza alguna de lo que está arriba en el cielo, ni abajo en la tierra, ni en las aguas debajo de la tierra.
9 No te inclinarás ante ellas, ni las honrarás, porque yo soy el Señor tu Dios, fuerte y celoso. Yo visito en los hijos la maldad de los padres que me aborrecen, hasta la tercera y cuarta generación,
10 pero trato con misericordia infinita a los que me aman y cumplen mis mandamientos.
11 »”No tomarás en vano el nombre del Señor tu Dios, porque yo, el Señor, no consideraré inocente al que tome en vano mi nombre.
12 »”Observarás el día de reposo y lo santificarás, como yo, el Señor tu Dios, te lo he ordenado.
13 Durante seis días trabajarás y harás toda tu obra,
14 pero el día séptimo es de reposo en honor del Señor tu Dios. No harás en él ningún trabajo. Ni tú, ni tu hijo, ni tu hija, ni tu siervo, ni tu criada, ni tu buey, ni tu asno, ni ningún animal tuyo, ni el extranjero que viva dentro de tus ciudades, para que descansen tu siervo y tu criada lo mismo que tú.
15 Acuérdate de que fuiste siervo en tierra de Egipto, y que yo, el Señor tu Dios, te saqué de allá con mano fuerte y brazo extendido. Por eso yo, el Señor tu Dios, te ordeno que observes el día de reposo.
16 »”Honrarás a tu padre y a tu madre, como yo, el Señor tu Dios, te lo he ordenado, para que tu vida se alargue y te vaya bien en la tierra que yo, el Señor tu Dios, te doy.
17 »”No matarás.
18 »”No cometerás adulterio.
19 »”No robarás.
20 »”No presentarás falso testimonio contra tu prójimo.
21 »”No codiciarás la mujer de tu prójimo, ni su casa, ni su tierra, ni su siervo, ni su esclava, ni su buey, ni su asno, ni nada que le pertenezca a tu prójimo.”
El terror del pueblo
(Ex 20.18-26)
22 »El Señor dirigió estas palabras a toda su congregación en el monte, desde el fuego, la nube y la oscuridad. Las pronunció con voz potente, y no añadió más. Las escribió en dos tablas de piedra, que me entregó a mí.
23 Y cuando todos ustedes, los príncipes y ancianos de sus tribus, oyeron la voz, que salía de en medio de las tinieblas, y vieron que el monte estaba envuelto en llamas, vinieron a verme
24 y dijeron: “Ya hemos visto que el Señor nuestro Dios nos ha mostrado su gloria y su grandeza. También hemos oído su voz salir desde el fuego. Hoy hemos visto que el Señor habla a los mortales, y que estos aún siguen con vida.
25 Ahora bien, este gran fuego podría consumirnos; y si oímos otra vez la voz de nuestro Señor y Dios, seguramente moriremos. ¿Por qué tenemos que morir?
26 Y además, ¿qué somos los mortales, para oír la voz del Dios viviente hablar de en medio del fuego, como nosotros la oímos, y aún seguir con vida?
27 Acércate tú al Señor nuestro Dios, y atiende todo lo que él te diga, y luego tú nos repetirás todo lo que el Señor nuestro Dios te diga, y nosotros oiremos y actuaremos.”
28 »El Señor oyó la voz de sus palabras, cuando ustedes me hablaban, y me dijo: “Ya he oído la voz de este pueblo, y las palabras que ellos te han dicho. Y todo lo que han dicho está bien.
29 ¡Cómo quisiera yo que tuvieran tal corazón, que me temieran y cumplieran siempre todos mis mandamientos, para que a ellos y a sus hijos les fuera siempre bien!
30 Ve y diles que regresen a sus tiendas;
31 y tú, quédate aquí conmigo, que voy a decirte todos los mandamientos y estatutos y decretos que les enseñarás, para que los pongan por obra en la tierra que yo les doy en posesión.”
32 »Asegúrense, pues, de hacer lo que el Señor su Dios les ha ordenado. No se aparten ni a la derecha ni a la izquierda.
33 Sigan por el camino que el Señor su Dios les ha ordenado seguir, para que les vaya bien y vivan muchos años en la tierra que van a poseer.
Diez apkeltémókxa nak antéhek Dios
(Ex 20.1-17)
1 Apchánchesákxeyk axta apyókxoho énxet'ák Israel ma'a Moisés, aptáhak axta apkeláneya s'e:
“Israelitas, kóleyxho sa' se'e segánamakxa tén han nélánémaxchexa nak chá'a antéhek peya nak ko'o altennaksek se'e sakhem nak. Kóltaqmelchesho kélagko' sa' kélya'ásegwayam, kóllána sa' nahan.
2 “Enlánessegkek axta negko'o xama ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho Dios Wesse' egegkok ma'a egkexe Horeb nak. 3 Háwe axta ekwánxa agkok apkelánéssama m'a ẽlyapmeyk nano' nak, enlánessegkek negko'óxa negyókxoho, keso negháncha'a nak negaqnákxo s'e sakhem nak. 4 Apkelpaqhetchessegkek axta kéxegke Wesse' egegkok yetlo apkelweteyo m'a egkexe nak, neyseksa táxa eyáléwe. 5 Énmeykha axta ko'o neyseksa ekpayhókxa axta aphakxa Wesse' egegkok, kélmonye'e axta kéxegke, yaqwayam enxoho altennaksek chá'a m'a Wesse' egegkok appeywa. Hakte kéláyak axta kéxegke m'a táxa nak, axta kólchánteyk ma'a egkexe nak. Tén axta Wesse' egegkok aptéma appeywa s'e:
6 ‘Ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok, ektáha axta sélántekkesso kéxegke m'a Egipto, kéltémakxa axta kélásenneykha naqsa.
7 ‘Nágkóltegye mók aqsok kéláyókxa emonye' ko'o.
8 ‘Nágkóllána aqsa xama enxoho aqsok kéleykmássesso, nágkóleykmássesha aqsok ekhéyak nak néten, essenhan ma'a ekhéyak nak náxop, essenhan ma'a aqsok ekhéyak nak ma'a wátsam ekwányam awáxok, cham'a kóneg xapop nak. 9 Nágkólháxahák amonye'e xa, nágkólpeykesho nahan, hakte ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok, Dios apkelmeyeykha sekyaqmagkáseykekxoho nak chá'a ko'o apkeltémakxa élmasagcha'a m'a apyapmeyk ektáha nak chá'a ko'o setaqnagko, tén han ma'a apketchek, aptawán'ák ekweykekxoho m'a aptawán'ák apketchek nak, 10 altaqmelcheshok eyke chá'a ko'o ekyetlómo sélásekhayo apyókxoho m'a énxet ektáha nak chá'a ko'o seyásekhayo tén han apkeláneykegkoho nak chá'a m'a séltémókxa nak chá'a etnahagkok.
11 ‘Nágkóltawasha kélmeykha apwesey Dios Wesse' kélagkok, hakte megkatnehek chá'a meñassáseykegkoho Dios ma'a ektáha nak chá'a aptawassáseykha apmeykha m'a apwesey.
12 ‘Kaxén sa' kélwáxok ekhem néllókassamakxa nélyampe, yaqwayam kólpagkanchesek ma'a Wesse' egegkok, ekhawo m'a apkeltémókxa axta chá'a kóltéhek ma'a Dios Wesse' kélagkok. 13 Kóltemeykha chá'a wánxa seis ekhem, kóllána chá'a ekyókxoho aqsok ekyetnakxa enxoho chá'a yaqwayam kóllának xa ekhem nak, 14 keñe m'a ekhem siete ekteme néllókassamakxa nélyampe kélpagkanchessamakxa m'a Dios Wesse' kélagkok. Nágkóllána xama enxoho kéltamheykha xa ekhem nak, ekweykekxoho m'a kélketchek apkelennay'a nak, tén han ma'a kelwán'ák nak, tén han ma'a kélásenneykha apkelennay'a nak tén han ma'a kelwán'ák nak, tén han ma'a weyke kéltósso kélchakkassamo nak chá'a, tén han ma'a yámelyeheykok kélchánte nak, tén han ma'a ekyókxoho kélnaqtósso, tén han ma'a énxet apkeleñama nak mók apkelókxa apheykha nak ma'a tegma apkelyawe kélagkok, yaqwayam enxoho ellókasek nahan apkelyampe m'a kélásenneykha apkelennay'a nak tén han ma'a kelwán'ák nak ekhawo nak han kéxegkáxa. 15 Kaxén kéxegkáxa kélwáxok kélteme axta kélásenneykha naqsa kélheykegkaxa axta m'a Egipto, Dios Wesse' kélagkok axta eyke apkelántekkessók yetlo ekyawe agko' apmopwána m'a. Cháxa keñamak apkeltémo nak chá'a kóltéhek kéláyo Dios Wesse' kélagkok ma'a ekhem sábado.
16 ‘Kólteme kéláyo kélyapmeyk tén han kélchána, ekhawo m'a apkeltémókxa axta chá'a kóltéhek ma'a Dios Wesse' kélagkok, yaqwayam enxoho kawegqohok kélweynchámeykha tén han kataqmelek chá'a ekteyapma aqsok kéllanakxa enxoho chá'a neyseksók kélheykha m'a xapop apmésso axta m'a Dios Wesse' kélagkok.
17 ‘Nágkólaqha chá'a kélmók.
18 ‘Nágkóltawasha chá'a ektémakxa sẽlyamhopma.
19 ‘Nágkólmenyex chá'a.
20 ‘Nágkólteme chá'a kélmowána amya'a kólxének ekmaso kélmók.
21 ‘Nágkatsep chá'a kélnények kóllanok ma'a kélmók aptáwa'. Nágkatsep chá'a kélnények kóllanok ma'a kélmók apxagkok, tén han ma'a yókxexma apagkok nak, tén han ma'a apchásenneykha kelwána nak, tén han ma'a weyke aptósso nak, tén han ma'a yámelyeheykok apchánte nak, tén han ma'a ekyókxoho aqsok ektáhakxa enxoho chá'a apagkok ma'a kélmók.’
Énxet'ák apkelyegwakto
(Ex 20.18-26)
22 “Keso appeywa apkellegassama axta Wesse' egegkok appaqmeyesma axta ekyennaqte agko' ma'a neyseksa táxa eyáléwe tén han neyseksa yaphope ekyentaxno agko', kélaqneykekxo axta kélyókxoho m'a awhak egkexe nak. Tén axta mexéneykekxoho chá'a, apnaqtáxéssegkek axta ánet meteymog élpayhe xa appeywa nak, tén axta sélméssama ko'o. 23 Xama axta kéllegaya kéxegke xa kélpeywa ekteyapma axta m'a neyseksa ekyáqtésakxaxma tén han kélweteya axta eyáléwe m'a néten egkexe nak, kélyókxoho axta élya'eykekták ko'o kéxegke sélpaqhetchesseykto, kélteme nak chá'a kélámha kélmonye'e nepyeseksa énxet'ák kélagkok, tén han kélámha kélmonye'e nepyeseksa énxet'ák. 24 Axta kéltemék sélanagkama s'e: ‘Naqsók senxekmósa negko'o Dios Wesse' egegkok ma'a apcheymákpoho tén han ma'a apmopwána, nenleg'ak nahan appeywa ektepa m'a neyseksa táxa eyáléwe. Sakhem negko'o negwet'a Dios apmopwána elpaqhetchesek énxet meyke yaqwayam eletsapok. 25 ¿Yaqsa eyke katnehek óghok aqsa agmaskok hẽlwatnek se'e táxa ekmaso agko' nak? Nenlegákxeyk sa' agkok makham negko'o appeywa m'a Dios Wesse' egegkok, óletsapok sa'. 26 ¿Yaqsa énxet apwanchek yeyxhok Dios memassegwayam nak appeywa, appaqhetchesa enxoho m'a neyseksa táxa, ekhawo ektáhakxa nak negko'o nenleg'a, keñe megyetsepe'? 27 Xeyep akke payhawok épetchegwakxohok makham ma'a, yaqwayam yeyxhok ekyókxoho m'a aptáhakxa enxoho chá'a apcháneya m'a Dios Wesse' egegkok, keñe sa' hẽltennásseták chá'a negko'o m'a aptáhakxa enxoho chá'a apcháneya, anlanagkok sa' nahan chá'a negko'o m'a aptáhakxa enxoho chá'a sẽláneya.’
28 “Apháxenmók axta nahan kéltémakxa kélpaqmeyesma m'a Wesse' egegkok, cham'a sélpaqhetchessama axta kéxegke, tén axta aptéma seyenagkama s'e: ‘Ekleg'ak ko'o ekyókxoho aptáhakxa apcháneya xa énxet'ák nak, leyawók agko' nahan ewáxok. 29 ¡Katnoho annal'a chá'a élchetamso apkelwáxok xa ektáha nak, heyáwhok chá'a ko'o, elanagkok nahan chá'a yókxoho ekhem ma'a segánamakxa ahagkok nak, yaqwayam enxoho kataqmelek chá'a apheykha, ekweykekxoho m'a apketchek! 30 Exeg, yána sa' elmeyekxak makham ma'a apkelpakxeneykegkaxa nak; 31 keñe sa' xép exnekxak se'e sekhakxa nak, hakte altennaksek sa' ko'o exchep ekyókxoho m'a séltémókxa nak chá'a kóltéhek tén han segánamakxa tén han seyánamakxa nak chá'a kóltéhek yaqwayam sa' xeyep elxemósek, yaqwayam sa' elanagkok ma'a apkelókxa sekmaheyókxa nak ko'o agkések yaqwayam etnehek apagkok apagko'.’ 32 Kóllána sa' chá'a ekyókxoho m'a apkeltémókxa nak chá'a kóllának ma'a Dios Wesse' kélagkok, meyke kélyetnakhágwayam xama enxoho. 33 Kólyetlow ma'a ámay apxekmóssamakxa nak Dios Wesse' kélagkok, yaqwayam sa' kataqmelek chá'a kélheykha tén han kólhakha chá'a apxámokma apyeyam ma'a xapop apmáheyókxa nak egkések yaqwayam kóltéhek kélagkok kélagko'.