La condonación de deudas
1 »Cada siete años condonarás las deudas.
2 Esta condonación se hará de la siguiente manera: Todo el que haya prestado algo a su prójimo o a su compatriota, lo relevará de la obligación de pagar la deuda. Ya no le exigirá que le pague, porque se proclamará la condonación de deudas en honor del Señor.
3 Podrás exigir del extranjero el pago de la deuda, pero si tu compatriota te debe algo, tú le perdonarás esa deuda.
4 Así no habrá entre ustedes ningún mendigo, porque el Señor tu Dios te bendecirá abundantemente en la tierra que va a darte en posesión,
5 siempre y cuando escuches fielmente la voz del Señor tu Dios y obedezcas y cumplas todos estos mandamientos que hoy te ordeno cumplir.
6 Puesto que el Señor tu Dios te bendecirá, como te lo ha prometido, podrás hacer préstamos a muchas naciones, pero tú no pedirás prestado nada; dominarás a muchas naciones, pero a ti nadie te dominará.
Préstamos a los pobres
7 »Cuando en alguna de tus ciudades, en la tierra que el Señor tu Dios te da, alguno de tus compatriotas se encuentre necesitado, no endurezcas tu corazón ni aprietes el puño para no ayudar a tu compatriota pobre.
8 Al contrario, abre tu mano con generosidad y préstale lo que le haga falta.
9 Ten cuidado de no abrigar en tu corazón pensamientos perversos, ni digas: “Ya está cerca el año séptimo, el de la condonación de deudas”, y veas con malos ojos a tu compatriota necesitado y no le des; porque él podrá clamar al Señor y este pecado contará contra ti.
10 No dejes de darle, ni seas mezquino de corazón cuando le des, porque por ello el Señor tu Dios te bendecirá en todo lo que hagas y en todo lo que emprendas.
11 En tu tierra nunca faltarán menesterosos; por eso yo te ordeno que abras tu mano y ayudes en tu tierra a tus compatriotas, y a los pobres y necesitados.
Leyes para los esclavos
(Ex 21.1-11)
12 »Si un compatriota hebreo, hombre o mujer se vende a ti y te sirve durante seis años, al séptimo año le darás la libertad.
13 Pero al darle su libertad no lo despedirás con las manos vacías,
14 sino que lo abastecerás generosamente, dándole de tus ovejas, de tu trigo y de tu vino, y de aquello con lo que el Señor te haya bendecido.
15 Acuérdate de que fuiste esclavo en Egipto, y que de allí el Señor tu Dios te rescató; por eso hoy te ordeno esto.
16 »Si tu esclavo te dice: “No quiero dejarte”, porque te ama a ti y a tu familia, y porque está a gusto contigo,
17 entonces tomarás una lesna y le horadarás la oreja contra la puerta, y para siempre será tu esclavo. Y lo mismo harás con tu esclava.
18 »No debes lamentar el darle su libertad, porque durante seis años te sirvió por la mitad de la paga de un jornalero, y el Señor tu Dios te bendijo en todo lo que hiciste.
Consagración de los primeros machos
19 »Todos los primeros machos de tus vacas y de tus ovejas los consagrarás al Señor tu Dios. No te servirás del primer macho de tus vacas, ni trasquilarás al primer macho de tus ovejas.
20 Tú y tu familia los comerán cada año delante del Señor tu Dios, en el lugar que el Señor elija.
21 »Si el macho tiene algún defecto, o si es ciego, o cojo, o tiene alguna falla, no lo ofrecerás en sacrificio al Señor tu Dios,
22 sino que lo comerás en tus ciudades. De él comerán tanto los que estén puros como los que estén impuros, como si se tratara de carne de gacela o de ciervo,
23 solo que no comerás su sangre, sino que la derramarás en el suelo, como si fuera agua.
Apyeyam ekmassésamaxchexa nak aqsa chá'a negméyak aqsok
1 “Yókxoho siete apyeyam sa' chá'a exchep emasséssesek aqsa chá'a apméyak aqsok ma'a pók.
2 “Sa' katnehek kélmassésseyam nak aqsa chá'a negméyak aqsok se'e: Apyókxoho énxet apmassáseykha nak chá'a xama aqsok apagkok pók, yohok sa' aqsa chá'a emok ma'a aqsok apmassáseykha. Melenxanmek sa' chá'a pók yának eyánmagkasek essenhan ma'a apchókxa xamo' nak, hakte kaxénaxchek sa' ektáha yeyam kélmassésseykenxa aqsa chá'a negméyak aqsok eñama m'a Wesse' egegkok. 3 Sa' eyke m'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa apwanchek sa' yának chá'a eyánmagkasek ma'a aqsok apmassáseykha, keñe sa' ma'a apchókxa xamo' nak, yohok sa' aqsa chá'a emha m'a aqsok apmassáseykha nak chá'a exchep. 4 Keñe sa' méko etnehek xama énxet enxoho meyke aqsok apagkok kélnepyeseksa kéxegke, hakte egkések sa' ektaqmalma apha Dios Wesse' apagkok ma'a apkelókxa apmáheyókxa nak egkések ekpayhémo nak yaqwayam egkeyásekxa', 5 apkelyahákxoho enxoho chá'a, apkelana enxoho chá'a ekyókxoho s'e apkeltémókxa nak chá'a antéhek sekmésa exchek ko'o exchep se'e sakhem nak. 6 Egkések sa' ektaqmalma apha m'a Dios Wesse' apagkok, ekhawo apkeltennassama axta chá'a etnéssesek, kaxek sa' chá'a aqsok apagkok yaqwayam elmássesha apxámokma apagko' ma'a pók aptémakxa nak chá'a énxet'ák, keñe sa' xép melmaxnayhek sa' chá'a kólmássesha xama aqsok enxoho, néten sa' etnehek xép nepyeseksa m'a apyókxoho pók aptémakxa nak chá'a énxet'ák, méko sa' kayeykhágwomhok chá'a exchep.
7 “Yetneyk sa' agkok énxet meyke aqsok apagkok apha nepyeseksa m'a apchókxa xamo', cham'a pók xam'a nak tegma apkelyawe apagkok apméssamakxa axta m'a Dios Wesse' apagkok, ná etne aqsa chá'a melányo, egkes sa' chá'a aqsok apagkok ma'a apchókxa xamo' ekyetnakxa nak chá'a eyeyméxchexa aqsok ma'a aphakxa; 8 ná emyágwakxa chá'a egkések aqsok ma'a, emássesha nahan chá'a m'a aqsok apkepmenyéxa enxoho chá'a. 9 Nágyoho chá'a katnehek élchetamso apwáxok ekmaso s'e: ‘Chágketwokmek siete apyeyam, kélmasséssamakxa nak aqsa chá'a negméyak aqsok’, melanók sa' chá'a exchep étak ma'a apchókxa xamo' nak, meyke nak aqsok apagkok, memássesha sa' nahan chá'a xama aqsok enxoho; apwóneyha sa' agkok Wesse' egegkok eltennaksek aptáhakxa exchep xa énxet nak, keñe sa' xép kaphemmok apkelane mey'assáxma. 10 Kéméxcheyk epasmok chá'a, meyke apyetlókasso eklo apwáxok, hakte aptemék sa' agkok xép xa ektáha nak, etaqmelchessesek sa' chá'a ekteyapma Dios Wesse' apagkok ma'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a, tén han ma'a apcheynókxa enxoho chá'a apkelane. 11 Megkameykkehek sa' chá'a énxet meyke nak aqsok apagkok keso náxop, cháxa keñamak séltamho nak ko'o elmésagkok chá'a aqsok xép meyke apmeyágweykekxa m'a apchókxa xamo' nak apkellegeykegkoho meyke aqsok apagkok, tén han ma'a meyke agko' nak aqsok apagkok apheykha m'a apchókxa.
Segánamakxa ekxeyenma nak énxet'ák kélásenneykha naqsa
(Ex 21.1-11)
12 “Kélméssek sa' agkok chá'a exchep ekha ekyánmaga yaqwayam etnehek apchásenneykha naqsa m'a aptémo xamo' nak hebreos, apkenna essenhan ma'a kelwána enxoho, seis apyeyam sa' aqsa chá'a etnehek apchásenneykha; keñe sa' ekwokmo enxoho chá'a siete apyeyam eyenyekxak makham. 13 Apkexeykxeyk sa' agkok chá'a, meláphaksek sa' aqsa chá'a kaltaqhekxak meyke élseykha, 14 elmésagkok sa' chá'a m'a apnaqtósso nepkések tén han apxámokma apagko' ma'a hótáhap apaktek tén han ma'a vino; elmésagkok sa' ma'a aqsok apagkok apkelmésso nak ma'a Dios Wesse' apagkok. 15 Kaxén xépxa apwáxok apteme axta kélásenneykha naqsa aphakxa axta m'a Egipto, tén han aptekkessama Dios Wesse' apagkok ma'a. Cháxa keñamak sekmésa nak ko'o kaxwók xa séltamhókxa nak chá'a etnehek.
16 “Apxénchek sa' agkok memako eyenyók xép ma'a apchásenneykha nak, eñama apchásekhayo exchep tén han ma'a apnámakkok nak, hakte tásek chá'a apteméssessamakxa, 17 keñe sa' emok xama aqsok kélahamtasso naw'a, épetchessók sa' ma'a apxagkok átog nak, eyagqaxqatchesek sa' apeykok; keñe sa' etnehek apchásenneykha naqsa apagkok apagko' meyke néxa. Sa' etnéssesek nahan ektáha enxoho kelwána apchásenneykha naqsa xa ektáha nak. 18 Nágkasagkoho chá'a apwáxok ekxeykxak ma'a apkelásenneykha naqsa nak, hakte seis apyeyam chá'a weykmok apkeltemessáseykha exchep ma'a, náxet ma'a ekweykenxal'a chá'a kélyánmagkasso aptamheykha xama énxet ekha nak chá'a kélyánmagkasso aptamheykha; egkések sa' chá'a ektaqmalma ekteyapma ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a exchep ma'a Dios Wesse' apagkok.
Kélnaqtósso kelennay'a élpagkanamaxche' émha amonye' nak chá'a ekpalleyam
19 “Elpagkanchesek sa' chá'a Dios Wesse' apagkok ma'a ekyókxoho émha amonye' ekpalleyam nak chá'a étkók kellennay'a m'a weyke apnaqtósso essenhan ma'a nepkések nak.
“Ná egkes aqsa chá'a ektamheykha m'a émha amonye' nak chá'a weyke étkok aptósso, ná eyesés nahan chá'a m'a apkemha apmonye' nak nepkések apketkok aptósso. 20 Yókxoho apyeyam sa' chá'a kóltawagkok yetlo kélketchek nápaqtók Dios Wesse' kélagkok ma'a yókxexma apkelyeságkaxa sa'. 21 Yetneyk sa' agkok chá'a xama ektemegweykmohoxma m'a ekyókxa, ektáha enxoho chá'a ekyaqteyeykha essenhan meyke aqta'ák, essenhan ekyetnakxa enxoho chá'a ekmaso m'a ekyókxa nak, mesakxések sa' chá'a apchaqhe m'a Wesse' egegkok. 22 Kóltawagkok sa' aqsa chá'a m'a tegma apwányam kélheykegkexa nak chá'a, apyókxoho énxet sa' nahan apwanchek etawagkok xa, megkeyxek sa' ma'a ektáhakxa enxoho chá'a élmanyása apyempe'ék tén han ma'a élmópeyo nak apyempe'ék, ektémól'a katawaxchek ma'a yátapopyet aphápetek tén han ma'a xenaq ápetek. 23 Sa' eyke megkólwanchek kóltók ma'a éma agkok nak, kólyegkenek sa' aqsa chá'a náxop ektémól'a kólyegkenek ma'a yegmen.