Defensa y muerte de Esteban
1 El sumo sacerdote le preguntó: «¿Es verdad lo que se dice?»
2 Y Esteban respondió:
«Escúchenme, padres y hermanos: El Dios de la gloria se le apareció a nuestro padre Abrahán mucho tiempo antes de que este viviera en Jarán, cuando aún estaba en Mesopotamia,
3 y le dijo: “Deja tu tierra y tu parentela, y ven a la tierra que te voy a mostrar.”
4 Entonces Abrahán dejó la tierra de los caldeos y se fue a vivir en Jarán; y cuando murió su padre, Dios lo trajo a esta tierra, donde ustedes viven ahora.
5 Y aunque no le dio siquiera un poco de terreno donde poner el pie, le prometió que esa tierra se la daría a su descendencia, a pesar de que él no tenía ningún hijo.
6 También le dijo Dios que sus descendientes vivirían cuatrocientos años en otras tierras, como extranjeros, y que allí los esclavizarían y los tratarían muy mal.
7 Pero añadió: “Yo juzgaré a la nación que los hará esclavos, y después de eso saldrán y me servirán en este lugar.”
8 Luego le dio el pacto de la circuncisión. Y Abrahán fue padre de Isaac, y lo circuncidó al octavo día. El hijo de Isaac fue Jacob; y Jacob fue el padre de los doce patriarcas.
9 Pero ellos, por envidia, vendieron a José, y él fue llevado a Egipto. Pero Dios estaba con él,
10 así que lo libró de todos sus sufrimientos y le dio sabiduría para congraciarse ante el faraón, rey de Egipto, quien lo nombró gobernador de su país y de su casa.
11 En ese tiempo se desató una hambruna en toda la tierra de Egipto y de Canaán, que trajo un gran sufrimiento. Y nuestros padres tampoco tenían qué comer.
12 Pero cuando Jacob supo que en Egipto había trigo, mandó por primera vez a nuestros padres a comprarlo.
13 La segunda vez, José les reveló a sus hermanos quién era él, y el faraón llegó a saber de dónde provenía José.
14 Luego, José mandó que llevaran a Egipto a su padre Jacob y a toda su familia, que eran setenta y cinco personas.
15 Así fue como Jacob llegó a Egipto, donde murió. Allí también murieron nuestros padres,
16 pero luego sus restos fueron trasladados a Siquén y puestos en el sepulcro que Abrahán había comprado a los hijos de Jamor.
17 »Cuando se fue acercando el tiempo de la promesa que Dios le hizo a Abrahán, el pueblo creció y se multiplicó en Egipto,
18 hasta que subió al trono otro rey, que no había conocido a José.
19 Este rey fue astuto y cruel con nuestro pueblo; maltrató a nuestros padres para que murieran sus niños y no se propagaran.
20 Por ese tiempo nació Moisés, niño que agradó a Dios. Durante tres meses lo criaron sus padres,
21 pero cuando estaba en peligro de morir, la hija del faraón lo recogió y lo crio como a su propio hijo;
22 lo educó en la sabiduría de los egipcios, y él llegó a tener poder por sus conocimientos y por lo que hacía.
23 »Cuando Moisés cumplió cuarenta años, sintió deseos de visitar a sus hermanos israelitas.
24 Así lo hizo. Pero al ver que un egipcio maltrataba a uno de ellos, hirió al egipcio para vengar el maltrato a su hermano.
25 Moisés creía que los israelitas sabían que Dios los liberaría por medio de él; pero ellos no lo entendieron así.
26 Al día siguiente, vio que unos de ellos reñían, y queriendo ponerlos en paz les dijo: “Ustedes son hermanos; ¿por qué se maltratan?”
27 Pero uno de ellos le dijo: “¿Y quién te ha nombrado nuestro gobernador y juez?
28 ¿Acaso quieres matarme, como lo hiciste ayer con el egipcio?”
29 Al oír esto, Moisés huyó a la tierra de Madián, y allí vivió como extranjero, y se casó y tuvo dos hijos.
30 »Después de cuarenta años, un ángel se le apareció en el desierto del monte Sinaí, entre las llamas de una zarza que ardía.
31 Moisés se quedó maravillado de esa visión, y se acercó para observar bien. Entonces oyó la voz del Señor, que le decía:
32 “Yo soy el Dios de tus padres. Soy el Dios de Abrahán, de Isaac y de Jacob.” Moisés temblaba de miedo y no se atrevía a mirar.
33 Pero el Señor añadió: “Descálzate los pies, porque estás pisando un lugar sagrado.
34 He estado viendo la aflicción que sufre mi pueblo en Egipto, y sé cómo gime. Por eso he venido a librarlos. Prepárate, porque voy a enviarte a Egipto.”
35 »A este Moisés, a quien los israelitas rechazaron al preguntarle: “¿Quién te ha nombrado nuestro gobernador y juez?”, fue a quien Dios mismo envió como gobernador y libertador por medio del ángel que se le apareció en la zarza.
36 Y Moisés liberó a los israelitas al realizar, durante cuarenta años, prodigios y señales en Egipto, en el Mar Rojo y en el desierto.
37 Fue este mismo Moisés quien dijo a los israelitas: “Dios hará que surja entre los hermanos de ustedes un profeta, como me hizo surgir a mí.”
38 Este es el mismo Moisés que estuvo en el desierto con todo el pueblo y con nuestros padres, y que en el monte Sinaí les comunicaba lo que el ángel le decía. Fue él quien recibió las palabras de vida que debía comunicarnos.
39 Pero nuestros padres no quisieron obedecerlo. Al contrario, lo rechazaron porque en su corazón querían volver a Egipto.
40 Por eso le dijeron a Aarón: “Haz unos dioses que nos guíen, porque no sabemos qué le sucedió a Moisés, el que nos sacó de Egipto.”
41 Fue así como se hicieron un ídolo con forma de becerro, y a la hechura de sus manos le ofrecieron sacrificios y le hicieron fiesta.
42 Entonces Dios se apartó de ellos, y los entregó a rendir culto a los astros que veían en el cielo. Así está escrito en el libro de los profetas:

»“Israelitas, ¿acaso en el desierto
me ofrecieron ofrendas y sacrificios
durante cuarenta años?
43 ”Lejos de eso, llevaron el tabernáculo de Moloc
y la estrella de su dios Refán.
¡Esas fueron las imágenes que se hicieron para adorarlas!
Por eso los llevaré más allá de Babilonia.”

44 »Nuestros padres tuvieron en el desierto el tabernáculo del testimonio, que Dios mismo ordenó cuando le dijo a Moisés que lo hiciera conforme al modelo que le había mostrado.
45 Y ellos lo recibieron y lo introdujeron con Josué cuando tomaron posesión de la tierra de las naciones, a las que Dios arrojó de la presencia de nuestros padres. Y el tabernáculo estuvo con ellos hasta los días de David.
46 David fue del agrado del Señor y quiso edificarle un tabernáculo al Dios de Jacob,
47 pero fue Salomón quien lo edificó,
48 aunque es verdad que el Altísimo no habita en templos hechos por manos humanas. Porque el profeta dice:

49 »“Así dice el Señor:
El cielo es mi trono,
y la tierra es el estrado de mis pies.
¿Qué casa pueden edificarme?
¿En qué lugar pueden hacerme descansar?
50 ¿Acaso no soy yo quien hizo todo esto?”

51 »¡Pero ustedes son duros de cabeza, de corazón y de oídos! ¡Siempre se oponen al Espíritu Santo! ¡Son iguales que sus padres!
52 ¿A qué profeta no persiguieron? Mataron a los que antes habían anunciado la venida del Justo, el mismo a quien ustedes entregaron y mataron.
53 Ustedes, que recibieron la ley por medio de ángeles, no la obedecieron.»
54 Cuando ellos oyeron a Esteban decir esto, se enfurecieron tanto que hasta les rechinaban los dientes.
55 Pero Esteban, lleno del Espíritu Santo, levantó los ojos al cielo y vio la gloria de Dios, y a Jesús a su derecha.
56 Dijo entonces: «Veo los cielos abiertos, y que el Hijo del Hombre está a la derecha de Dios.»
57 Pero ellos, lanzando un fuerte grito, se taparon los oídos y arremetieron contra Esteban,
58 y lo sacaron de la ciudad y lo apedrearon. Los testigos falsos pusieron sus ropas a los pies de un joven que se llamaba Saulo,
59 y mientras lo apedreaban, Esteban rogaba: «Señor Jesús, recibe mi espíritu.»
60 Luego cayó de rodillas y clamó con fuerte voz: «Señor, no les tomes en cuenta este pecado.» Y dicho esto, murió.
Esteban apchátegmowéyak amya'a
1 Apkelmaxneyeykha axta apkemha apmonye' apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Esteban, naqsók kexaha m'a ektáhakxa axta amya'a apxénamap. 2 Axta aptemék apchátegmoweykegko s'e: “Elyapma tén han apkelwányam nak, héleyxho hana sekxo': Apxekmowásamákpók axta Dios egagkok ekha apcheymákpoho m'a egyáp nanók axta negko'o Abraham, aphamakxa axta m'a Mesopotamia, amonye' aphayam axta m'a Harán. 3 Axta aptemék apkenagkama s'e: ‘Etyep sa' xa yókxexma apagkok nak, ekxa sa' nahan ma'a apteme apnámakkok, emhók sa' ma'a xapop sekmakókxa nak axekmósek.’ 4 Keñe axta Abraham apteyapma m'a Caldea, apheykmek axta m'a Harán. Tén axta apketsapma m'a apyáp, tén axta Dios apyentameykmo Abraham se'e xapop kélheykegkaxa nak kaxwók kéxegke. 5 Axta eyke egkeyáseykekxak Dios ketsék enxoho yaqwayam etnehek apagkok ma'a xapop nak; weykmók axta megkésso m'a apkenmeykegkaxa enxoho. Apkeltennassegkek axta eyke egkések yaqwayam enxoho emekxak aptawán'ák neptámen ma'a apketsapma enxoho (méko axta eyke makham apketchek ma'a Abraham) 6 Apkeltennassegkek axta anhan Dios etnahagkok máxa pók énxet'ák apkekhegwayam megkatnahakxa xapop apagkok ma'a aptawán'ák neptámen, tén han etnahagkok kélásenneykha naqsa, tén han kólnaqtawasagkohok ekweykmoho cuatrocientos apyeyam. 7 Axta nahan aptemék apkenagkama Dios se'e: ‘Allegássesagkohok sa' ko'o énxet'ák apteméssesso nak kélásenneykha naqsa m'a aptawán'ák neptámen, keñe sa' elántépok ma'a, hélpeykeshok sa' ko'o s'e yókxexma nak.’ 8 Apkeltémók axta nahan Dios elának chá'a Abraham ma'a sẽlqahasso kélyenyekhamól'a egyempehek magkenatchesso ekyetnama ekhémo mók apkelpaqhetchásamákpoho m'a Dios. Axta keñamak apyenyekhássessama nekha apyempehek Abraham ma'a apketche Isaac ekweykmo axta ocho ekhem aptéyam. Hawók axta anhan apteméssessamakxa apketche m'a Isaac, cham'a Jacob, hawók axta anhan apteméssessamakxa apketchek ma'a Jacob, apteme axta apyapmeyk ma'a doce pók aptémakxa nak énxet'ák Israel.
9 “Cháxa Jacob axta apketchek xa, aptamhéyak axta negko'o ẽlyapmeyk nano', apnathaya axta m'a apyáxeg José, apyamasma axta ekha ekyánmaga yaqwayam enxoho kólyentemekxak ma'a Egipto. Dios axta eyke apxegexma m'a José, 10 apmallahanchessegkek axta ekyókxoho aplegeykegkoho. Apméssegkek axta apya'áseyak, apméssegkek axta anhan yaqwayam yásekhohok ma'a faraón, cham'a wesse' apwányam Egipto, apteméssessama axta José apkeláneykha apchókxa m'a Egipto, tén han ma'a wesse' apwányam apxagkok apyawe nak.
11 “Tén axta ekteyapma meyk segaqhe tén han ekmaso nenlegeykegkoho m'a ekyókxoho kañe' Egipto tén han Canaán, méko axta entemék aptéyak ma'a ẽlyapmeyk nano' axta negko'o. 12 Xama axta aplegaya amya'a Jacob ekyetnama nento m'a Egipto, apkeláphássegkek axta elmahagkok apketchek ma'a, cham'a ẽlyapmeyk nano' axta negko'o. Cháxa ektémakxa axta eyeynókxa apkelxega xa énxet'ák nak. 13 Xama axta apkelmeyeykekxo makham, apkeltennásamákpek axta José m'a apkelpepma, cháxa apya'ásegweykenxa axta nahan faraón apkenyémékxa m'a José. 14 Wenaqtémok axta nahan natámen, keñe José apkeltémo kólyentemekxak apyáp ma'a Egipto, yetlo m'a apyókxoho apnámakkok, setenta y cinco axta apyókxoho m'a. 15 Cháxa ektémakxa axta Jacob apheykmo m'a Egipto; axta apketsapweykmok nahan ma'a. Axta nahan apkeletsapweykmok ma'a ẽlyapmeyk nano' axta. 16 Kélseykekxeyk axta Jacob apexchakkok ma'a Siquem, kélátawanyegweykekxeyk axta m'a takhaxpop apmomakxa axta Abraham, apagkok axta m'a Hamor apketchek apyánmagkassama selyaqye, cham'a Siquem nak.
17 “Xama axta eyágketweykmo ekhem yaqweykenxa katnehek ma'a appekkencháseykekxa axta appeywa Dios ma'a Abraham, apxámeykekxeyk axta énxet'ák Israel ma'a Egipto, apxámeykegkek apagko' axta; 18 chaqhémók axta nahan apcheynamokxa apmà aptamheykha xama wesse' apwányam ma'a Egipto, megkatnaha axta apyekpelchémókxa m'a José. 19 Apkelyexancháseykha axta énxet'ák egagkok xa wesse' apwányam nak, apnaqtawáseykegkók axta m'a ẽlyapmeyk nano'; apkeltémok axta chá'a ekxeygkok apketchek kaxwe appalleyam tén han yohok aqsa chá'a eletsapok. 20 Chaqhémók axta anhan apteyekmo Moisés xa. Sakcha'a aptaqmalma axta m'a, ekleklamo apwáxok ma'a Dios, apqántánxo pelten axta nahan ekwánegkesso m'a chána. 21 Xama axta kélpekkenma apxakkók ma'a sakcha'a, momchek axta m'a faraón apketche kelwána, wánegkessegkek axta nahan, máxa étche agko' axta temék. 22 Axta keñamak kélxekmóssama Moisés ma'a negya'ásegwayam eñama nak egipcios, énxet ekha ekmowána appeywa axta nahan ma'a, apwanchek axta anhan elának aqsok.
23 “Cuarenta apyeyam apagkok axta apweykmok Moisés ekxeyenma apwáxok etnehek meyk'a m'a israelitas, apteme axta apnámakkok apagko'. 24 Xama axta apweteykegkoho aptawáseykegkoho egipcio xama m'a israelitas, apya'áyekmek axta Moisés apmasma, aphéssessamók axta nahan mók, apchaqhama m'a egipcio. 25 Hakte xeyenmék axta apwáxok Moisés elya'ásegwók apkelyáxeg'a israelitas apmáheyo elwagkasek teyp Dios eñama m'a Moisés; axta eyke elya'ásegweykmok ma'a. 26 Mók ekhem axta entemék, apweteykegkók axta makham Moisés apkelnápomákpo apqánet israelita xamo'. Axta aptemék apkelanagkama apmáheyo eykhe enókasha s'e: ‘Kélyáxeg xamo' neykhe kéxegke; ¿yaqsa ektáha kéltawásegkoho nak kélmók?’ 27 Keñe axta m'a ektáha axta aptawáseykegkoho pók apyégama m'a Moisés. Axta aptemék apkenagkama s'e: ‘¿Yaqsa ekteméssesso exchep apkemha apmonye' tén han segyekpelchémo negyeseksa negko'o? 28 ¿Apmakók enxeykel'a heyaqhek ko'o xa, ektáha axta apchaqha egipcio m'a hem axta?’ 29 Xama axta aplegaya Moisés xa, apkenyegkek axta apmaheykegko m'a yókxexma Madián. Cha'a apheykenxa axta nahan aptéma aphayam megkatnahakxa apchókxa m'a, apwetágweykmek axta anhan apqánet apketchek ma'a.
30 “Cuarenta apyeyam axta temék ekyeykhe, apxekmowásamákpók axta xama Dios apchásenneykha Moisés, cham'a nekha nak egkexe Sinaí yókxexma meykexa nak énxet, máxa táxa eyáléwe axta entemék xama maktek. 31 Pelakkassegkek axta nahan Moisés apweteya ektémakxa aqsok kélxekmósso. Xama axta apchágketchesseykmoho apkeltémo kataqmelekxohok apkelányo, aplegayak axta Wesse' egegkok appeywa ektéma s'e: 32 ‘Ko'o sekteme Dios apagkok ma'a apyapmeyk nano' nak xép. Ko'o sekteme Dios apagkok ma'a Abraham, Isaac tén han ma'a Jacob.’ Yetlómók axta nahan apkelpexyennama apcháya m'a Moisés, axta emáheyók chá'a elano'. 33 Keñe axta Wesse' egegkok aptéma apkenagkama s'e: ‘Elhaxyawés apkelatchesso apmagkok, ekpagkanamaxche s'e apwa'akxa nak xép. 34 Tásek ko'o sekwete ektémakxa apkellegeykegkoho énxet'ák ahagkok apheykencha'a nak ma'a Egipto. Eklegayók nahan ko'o élpayheykha apatña'ák, ekweywenteyk eyke ko'o yaqwayam alwagkasek teyp. Wáphaksek sa' kaxwók xép ma'a Egipto.’
35 “Mopmenyeyk axta eykhe énxet'ák Israel ma'a Moisés, axta eykhe anhan aptemék apkenagkama s'e: ‘¿Yaqsa ekteméssesso exchep apkemha apmonye' tén han segyekpelchémo?’, apcháphassegkek axta eyke Dios yaqwayam etnehek apkemha apmonye' tén han apkelwagkasso teyp yetlo appasmo m'a Dios apchásenneykha apxekmowásamákpoho axta neyseksa maktek. 36 Moisés axta m'a apkelántekkessama axta Egipto m'a ẽlyapmeyk nano', natámen axta apkelane aqsok sempelakkasso nak agweta', tén han magkenatchesso nak agweta' ma'a yókxexma nak, tén han ma'a Wátsam Ekwányam Ekyexwase nak, tén han ma'a yókxexma meykexa nak énxet ekweykmoho cuarenta apyeyam. 37 Cháxa Moisés aptéma axta anhan apkelanagkama israelitas se'e: ‘Dios sa' etekkesek xama Dios appeywa aplegasso kélnepyeseksa kéxegke sekhawo nak ko'o.’ 38 Moisés axta anhan ma'a appaqhetchessama axta chá'a Dios apchásenneykha m'a egkexe Sinaí tén han apkeltennáseykekxa chá'a amya'a m'a ẽlyapmeyk nano', cham'a apheykegkaxa axta énxet'ák Israel ma'a yókxexma meykexa nak énxet; tén han apxawáya axta m'a amya'a segméssamo nak ekyennaqte egnények yaqwayam henlegaksek negko'o.
39 “Axta eyke emáheyók elyahakxohok ma'a ẽlyapmeyk nano', mopmenyeyk axta, apmáheyok axta aqsa eltaqhohok ma'a Egipto. 40 Axta aptemék apkelanagkama Aarón se'e: ‘Henlanés negko'o dios egagkok yaqwayam enxoho hennaqlawha, hakte magya'ásegkok negko'o ektáhakxa m'a Moisés ektáha axta sẽlántekkesso negko'o m'a Egipto.’ 41 Keñe axta apkeláneykegko xama kéleykmássesso ekho weyke étkok kennawo', apkennáhakkassegkek axta aqsok apnaqtósso yaqwayam egkések, apkelánessegkek axta apkelsawássessamo m'a aqsok kéleykmássesso ektáha axta apkeláneyak apagko'. 42 Axta keñamak apkexakhama Dios ma'a énxet'ák nak, apchahayók axta aqsa apkelpeykessamo m'a yaw'a aphéyak nak néten. Hakte temegkek eknaqtáxésamaxche Dios appeywa apkellegasso weykcha'áhak apagkok se'e:

“Israelitas,
¿élméssegkeya axta ko'o kéxegke
aqsok ektekyawa
tén han aqsok sélmésso naqsa
ekweykmoho cuarenta apyeyam ma'a
yókxexma meykexa énxet nak?
43 Mehelméssók.
Kélpatamchek axta aqsa kélsama
m'a dios Moloc axagkok,
kélsamchek axta anhan ma'a
yaw'a kéleykmássesso
agkok nak ma'a dios Refán,
kéleykmássesso aqsok kéláyókxa
ektáha axta kéxegke kélagko'
kéllánéyak yaqwayam kólpeykesho'.
Ekeso éñamakxa
peya nak alántekkesek kéxegke
alya'aksek ma'a teyp Babilonia.”

44 “Apyetnegkek axta nahan appakxanma ẽlyapmeyk nanók ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho Dios ma'a yókxexma meykexa nak énxet, apkelánamap axta ekhawo m'a aptémakxa axta apkenagkama Dios ma'a Moisés, apkeltémo axta exnéshok apkelane m'a ektémakxa axta apkelánamap ma'a apweteya axta. 45 Apxaweykekxeyk axta ẽlyapmeyk nanók xa kélpakxanma nak, apsáyekmók axta anhan apkelxegeykmo m'a énxet'ák Josué axta apkelxegexma'a, cham'a apyementamoma axta xapop apagkok ma'a pók énxet'ák, apkelántekkessessama axta apmonye'e m'a Dios. Cha'a apyetneykxa axta nahan ma'a ekweykmoho aptéma wesse' apwányam ma'a David. 46 Leklamók axta nahan apwáxok Dios aptémakxa m'a David, tén axta apmáheyo elanaksek David tegma yaqwánxa exek ma'a Jacob Dios apagkok; 47 Salomón axta eyke apkelane m'a Dios tegma appagkanamap apagkok. 48 Mexek eyke chá'a Dios ma'a kañe' tegma énxet nak apkelane. Ekhawo aptémakxa axta apxeyenma Dios appeywa aplegasso:

49 “Néten ko'o ekteme sekhamakxa,
keñe náxóp sélteyammomakxa'.
¿Háxko apteme tegma
peya nak héllanaksek ko'o?,
axta aptemék Wesse' egegkok.
¿Háxko sa' ekteme
séllókassamakxa sekyampe?
50 Ko'o sekteme sélane xa ekyókxoho aqsok nak.”

51 “Keñe axta aptáha makham Esteban— makke kamassegweykmok kéxegke kélteme élyennaqte kélwáxok, megkólmenyeyk kéxegke kóleyxhok ma'a Dios, hawók kélwáxok ma'a ektémakxa nak apkelwáxok ma'a énxet'ák melya'áseyak nak Dios. Kélenmexeykha aqsa chá'a m'a Espíritu Santo. Kélhawók ma'a kélyapmeyk nanók axta. 52 ¿Yaqsa axta Dios appeywa aplegasso metwáseykegkoho m'a kélyapmeyk nanók axta kéxegke? Apkelnapmeyk axta chá'a m'a apkelxeyenma axta chá'a apmáheyo ewak ma'a apteme nak appéwomo. Keñe apwaya m'a apteme nak appéwomo, kélpelakkassessama kéxegke kélsexnenagkama, kélaqhegkek axta nahan. 53 Kéxegke kélxaweykegko axta m'a segánamakxa apmésso axta Dios, apchásenneykekxo axta egkések ma'a apkelásenneykha, megkólyaheykekxa'.”
Esteban apketsapma
54 Xama axta apkellegaya xa amya'a nak, apkellómók apagko' axta, apkeltakxegkek axta apma'ák aptaqnagkama Esteban. 55 Apkenmexmók axta eyke néten yetlo apláneyo apwáxok Espíritu Santo, apweteyak axta Dios apcheymákpoho, tén han apkenmeykencha'a Jesús ma'a ekpayhókxa apkelya'assamakxa'. 56 Keñe axta aptéma appaqmeyesma s'e:
—¡Kóllano! Ekwet'ak ko'o ekmayhékxo néten, ekwet'ak nahan apkenmeyncha'a ekpayhókxa apkelya'assamakxa Dios ma'a ektáha nak Apketche énxet.
57 Apkelapmeyk axta eyke apeyk'ák apyókxoho xa énxet'ák nak, kelpayheykha axta apatña'ák apketámeykegko appathetweykmo m'a Esteban. 58 Kéltekkessegkek axta tegma apwányam, tén axta kélyetnaya meteymog; keñe axta m'a aptamhéyak axta apkelmopwancha'a amya'a apkelxeyenma m'a Esteban, apnegkencháseykekxeyk axta apkelnaqta xama wokma'ák apwesey axta Saulo kéltamho eltaqmelchessesek.
59 Axta aptemék Esteban aptéma nempeywa nélmaxnagko neyseksa kélyetne meteymog se'e: “Wesse' Jesús, ema sa' ko'o ehagák.” 60 Tén axta apkeltekxekxama aptapnák xapop. Axta aptemék apyennaqtéssamo appeywa s'e: “¡Wesse', ná eyaqmagkásekxa aqsa melya'assáxma nak se'e énxet'ák nak!”
Xama axta aptéma appeywa xa, yetlómók axta apketsapma.