Viaje de Pablo a Jerusalén
1 Después de despedirnos de ellos, zarpamos y nos fuimos directamente a Cos, y al día siguiente a Rodas, y de allí continuamos a Pátara.
2 Allí dimos con un barco que se dirigía a Fenicia, así que nos embarcamos en él y zarpamos.
3 Del lado izquierdo pudimos ver Chipre, pero seguimos navegando hacia Siria y arribamos a Tiro, porque el barco tenía que descargar allí.
4 Como allí encontramos a los discípulos, nos quedamos con ellos siete días. Ellos, por medio del Espíritu, le decían a Pablo que no fuera a Jerusalén.
5 Cumplidos los siete días, salimos de la ciudad, y todos nos acompañaron con sus mujeres y sus hijos. En la playa nos pusimos de rodillas y oramos,
6 luego nos abrazamos unos a otros, y subimos al barco. Ellos, por su parte, volvieron a sus casas.
7 Nosotros seguimos navegando. Salimos de Tiro y arribamos a Tolemaida; allí saludamos a los hermanos y nos quedamos con ellos un día.
8 Al día siguiente, salimos y nos dirigimos a Cesarea; allí nos hospedamos en casa de Felipe el evangelista, que era uno de los siete
9 y que tenía cuatro hijas doncellas que profetizaban.
10 Durante los días que allí permanecimos, un profeta llamado Agabo llegó de Judea,
11 pues venía a vernos. Agabo tomó el cinto de Pablo, se ató con él las manos y los pies, y dijo: «El Espíritu Santo ha dicho: “Así atarán los judíos en Jerusalén al dueño de este cinto, y lo entregarán a los no judíos.”»
12 Al oír esto, nosotros y los de Cesarea le rogamos a Pablo que no fuera a Jerusalén.
13 Pero Pablo respondió: «¿Por qué lloran? ¡Se me parte el corazón! Por el nombre del Señor Jesús, yo estoy dispuesto no solo a que me aten, sino a que me maten en Jerusalén.»
14 Como no pudimos convencerlo, dejamos de insistir y le dijimos: «¡Que se haga la voluntad del Señor!»
15 Días después hicimos los preparativos y subimos a Jerusalén.
16 Algunos de los discípulos de Cesarea nos acompañaron; consigo llevaron a Mnasón, un antiguo discípulo de Chipre, en cuya casa nos hospedaríamos.
Arresto de Pablo en el templo
17 Cuando llegamos a Jerusalén, los hermanos nos recibieron con mucho gozo.
18 Al día siguiente entramos con Pablo en casa de Jacobo. Allí estaban reunidos todos los ancianos.
19 Después de saludarlos, Pablo les habló de su ministerio, y con mucho detalle les contó lo que Dios había hecho entre los no judíos.
20 Cuando ellos lo oyeron, glorificaron a Dios y le dijeron: «Hermano Pablo, ya hemos visto cuántos miles de judíos han creído, todos ellos celosos de la ley.
21 Lo que aquí se ha sabido es que a los judíos que están entre los no judíos les enseñas a renegar de las enseñanzas de Moisés, y que les dices que no circunciden a sus hijos ni observen nuestras costumbres.
22 ¿Qué dices a esto? Seguramente ya se sabe que has venido,
23 así que te recomendamos hacer lo siguiente: Hay entre nosotros cuatro hombres que están obligados a cumplir un voto.
24 Ve y purifícate con ellos, y paga para que les rasuren la cabeza. Así todos comprenderán que no es cierto lo que supieron acerca de ti, y que también tú obedeces la ley.
25 En cuanto a los creyentes no judíos, nosotros ya les hemos escrito y les recomendamos que no observen nada de esto, sino que se abstengan solamente de comer lo que se sacrifica a los ídolos, que no coman sangre ni animales ahogados, ni incurran en libertinaje sexual.»
26 Pablo tomó consigo a aquellos hombres, y al día siguiente se purificó con ellos y entró en el templo para dar a conocer los días cuando se cumpliría la purificación y se presentaría la ofrenda por cada uno de ellos.
27 Cuando estaban por cumplirse los siete días, unos judíos de la provincia de Asia lo vieron en el templo, así que alborotaron a toda la multitud y lo aprehendieron,
28 al tiempo que gritaban: «¡Varones israelitas, vengan a ayudarnos! Este es el hombre que por todas partes anda esparciendo sus enseñanzas en contra del pueblo, de la ley y de este lugar. Y no solo eso, sino que ha metido a unos griegos en el templo, con lo que ha profanado este santo lugar.»
29 Y es que en la ciudad ya habían visto a Pablo con Trófimo, el de Éfeso, y pensaban que Pablo lo había metido en el templo.
30 Así que había mucha inquietud en toda la ciudad; la gente se agolpó y se apoderó de Pablo, y entre todos lo sacaron del templo a rastras, y enseguida cerraron las puertas,
31 pues querían matarlo. Pero se dio aviso al tribuno de la compañía, de que había mucho alboroto en la ciudad de Jerusalén,
32 y este tomó soldados y centuriones, y se fue tras ellos. Cuando la gente vio al tribuno y a los soldados, dejó de golpear a Pablo.
33 Entonces llegó el tribuno y lo aprehendió, y ordenó que lo encadenaran; luego le preguntó quién era y qué había hecho.
34 Entre la multitud, unos gritaban una cosa, y otros, otra; y como a causa del alboroto el tribuno no podía entender nada con claridad, mandó que lo llevaran a la fortaleza.
35 Al llegar a las gradas, los soldados tuvieron que llevarlo en vilo, pues la multitud estaba muy violenta,
36 y todo el pueblo que venía detrás gritaba: «¡Mátenlo!»
Defensa de Pablo ante el pueblo
37 Cuando estaban por meter a Pablo en la fortaleza, este le dijo al tribuno: «¿Me permites decirte algo?» Y el tribuno respondió: «¿Sabes griego?
38 ¿Acaso no eres tú aquel egipcio sedicioso, que hace poco se sublevó y llevó al desierto a cuatro mil sicarios?»
39 Pablo le dijo: «No. Soy judío, y nací en Tarso de Cilicia, que no es una ciudad insignificante. Te ruego que me permitas hablar al pueblo.»
40 El tribuno se lo permitió. Entonces Pablo, de pie en las gradas, hizo una señal con la mano al pueblo, para que se callaran. En cuanto hubo silencio, les dijo en arameo:
Pablo apmeyeykekxa makham Jerusalén
1 Xama axta negkexeykekxo ẽlyáxeg'a, nélchántegkek axta yántakpayhe, nélpéwomók axta aqsa nahan nélmeheykegko m'a Cos, keñe axta mók ekhem nélweykekxo m'a Rodas, axta nahan néleñamak nélmaheykegko m'a Pátara. 2 Pátara axta anhan negwetágweykmok yántakpayhe ekmahéyak ma'a Fenicia, nélchántegkek axta xa yántakpayhe nak. 3 Negweteyak axta nahan Chipre neyseksa nélxega, nensagqalwa axta nahan peheweykekxak nélyeykhaya nélxegama ekwokmoho nélweykmo m'a Siria. Nélántaxnegweykmek axta anhan ma'a Tiro, hakte aqsok axta máheyók kakxakhagwakxak yántakpayhe m'a. 4 Nélwetágweykmek axta nahan énxet'ák melya'ásseyam ma'a, negheykmek axta nahan xamo' ekweykmoho siete ekhem. Apkeltémok axta nahan memyekxeyk Pablo m'a Jerusalén, hakte apkeltennassegkek axta Espíritu Santo xa énxet'ák nak apkeltémo yeksek emyekxa'. 5 Nélxegeykekxeyk axta makham ekyeykhaya siete ekhem. Ẽlyetleykekxeyk axta nahan apyókxoho yetlo apnaqteyegka'a tén han apketchek ekweykekxoho m'a teyp tegma apwányam, keñe axta m'a neyáwa nak néltekxeyeykegko entapnák xapop nentamheykegko nempeywa nélmaxnagko. 6 Tén axta nélpeykesamaxko, nélchántegkek axta negko'o yántakpayhe, keñe m'a énxet'ák apkeltaqhémo makham apxanák.
7 Negwagkassegkek axta néxa nélxega chá'a neyseksa wátsam ekwányam néleñama Tiro, nélweykekxo m'a Tolemaida, nélpeykesseykekxexa axta ẽlyáxeg'a keñe negheykekxo xama ekhem ma'a. 8 Mók ekhem axta entemék nélxegeykekxo makham, keñe nélweykekxo m'a Cesarea. Nélmeyeykekxeyk axta Felipe apxagkok, apteme axta tásek amya'a aplegasso, apteme axta nahan apkeñama nepyeseksa xama m'a siete appasmeykha nak apkeltamheykha énxet'ák kélápháseykha. Negheykmek axta nahan apxagkok. 9 Cuatro axta nahan apketchek kelwán'ák meyke anaqteyegka'a m'a Felipe, élxeyenmo axta chá'a m'a amya'a eñama nak Dios. 10 Xámokmeyk axta nahan ekhem negheykha negko'o m'a, apweykmo xama énxet Dios appeywa aplegasso apwesey axta Agabo apkeñama m'a Judea. 11 Xama axta apwaya negheykegkaxa, aplekkessayak axta Pablo aptete nepxet, apnaqtetchek axta apmék, tén han apmagkok, keñe axta aptéma appaqmeyesma s'e:
—Keso aptáhakxa nak appeywa Espíritu Santo s'e: Sa' etnehek etétek Jerusalén judíos ektáha nak apagkok se'e nentete nenxet nak, tén han egkések ma'a pók énxet'ák nak.
12 Xama axta nenlegaya negko'o xa, néltémók axta memhagkehek Pablo m'a Jerusalén negko'o tén han ma'a apkeleñama nak Cesarea. 13 Keñe axta Pablo aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—¿Yaqsa ektáha kéllekxagweyncha'a nak, tén han séllapwagkasa ko'o? Ekpenchessek eyke ko'o sektáhakxa yaqwayam hélpextétek tén han yaqwayam watsapok ma'a Jerusalén eñama sekxeyenma m'a Wesse' egegkok Jesús apwesey.
14 Néghayók axta eyke aqsa negko'o, hakte axta anlekweykmoho'. Axta nentemék nélpaqmeyesma s'e:
—Kalanaxchek sa' ma'a apmopmenyého nak Wesse' egegkok.
15 Nenláneykxeyk axta negko'o nentáhakxa natámen xa, keñe nélmeyeykekxo m'a Jerusalén. 16 Ẽlyetlamchek axta anhan nápakha ẽlyáxeg'a apkeleñama axta m'a Cesarea, ennaqleykekxeyk axta apxagkok xama énxet apkeñama axta Chipre apwesey axta Mnasón, apteme axta nanók mey'ásseyam, apmáheyók axta anhan hegmések yaqwánxa aghakha.
Pablo apteme meyk'a Santiago
17 Xama axta nélweykekxo Jerusalén, ẽlmomchek axta takha' ẽlyáxeg'a yetlo élpayheykekxa apkelwáxok. 18 Keñe axta mók ekhem, sẽlyetleykekxo negko'o Pablo nentéma meyk'a m'a Santiago, apheykha axta nahan apyókxoho apkelámha apmonye'e kélaqneykekxexa m'a. 19 Apkelpeykeseykegkek axta Pablo m'a énxet'ák nak, tén axta apkeltennáseykencha'a ekyókxoho m'a ektémakxa axta aqsok apkelane Dios nepyeseksa énxet'ák metnaha nak judíos eñama apchásenneykekxa m'a Pablo. 20 Xama axta apkellegaya xa, apkelteméssessegkek axta apcheymákpoho Dios. Axta aptemék apkenagkama Pablo s'e:
—Egyáxeg, apwet'ak xép apxáma apagko' judíos apteme melya'ásseyam, apyókxoho nahan apkelenxáneykmohok apkeltémo megkólyensemek kélyetleykekxa m'a Moisés segánamakxa apagkok nak. 21 Kéltennassegkek nahan apkelxekmóssama exnek xép apkeltémo elwátesagkok apkelyaheykekxoho Moisés segánamakxa apagkok ma'a apyókxoho judíos apheykha nak mók nekha, tén han apkeltennassama megkapayhawo kólyenyekhássesagkok nekha apyempe'ék ma'a apketchek, keñe exnek han meltémo exchep elyetlakxak ma'a nentémakxa nak negko'o. 22 ¿Háxko sa' antéhek? Hakte ellegak sa' amya'a énxet'ák apwa'a exchep. 23 Akke payhawók xép etnehek se'e: Apháha cuatro énxet'ák se'e negyeseksa nak negko'o, yaqwayam nak elanagkok ma'a apkeltennassama axta elanagkok ma'a Dios. 24 Enaqlow sa' xa énxet'ák nak, yáxñásekxa sa' xamo' ma'a aptémakxa', eyánmagkassesek sa' ekwánxa enxoho ekyánmaga yaqwayam enxoho elepwának elmopaksohok apkelyese. Keñe sa' apyókxoho énxet'ák elwetak megkatnaha naqsók ma'a ektémakxa nak apxénamap xép, exénakpok sa' nahan apkelyaheykekxoho m'a segánamakxa. 25 Nempenchessessek eyke negko'o nentáxéssesso weykcha'áhak néltamhókxa etnahagkok ma'a énxet'ák metnaha nak judíos apteme axta melya'ásseyam: megkeyméxchek etawagkok ápetek kélmésso nak ma'a aqsok kéleykmássesso, tén han éma, tén han ápetek nak ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, tén han melanagkehek ma'a ekmeyámáxchexa nak antéhek negmeykha mansexta.
Pablo apmomap kañe' tegma appagkanamap
26 Apnaqlamchek axta Pablo m'a cuatro énxet'ák nak, keñe axta mók ekhem apcháxñásekxo apyempehek Pablo xamo' xa énxet'ák nak; tén axta aptaxnama kañe' tegma appagkanamap apmáheyo eltennaksek ekwánxa ekhem kammok néxa m'a apkeltennassama axta elanagkok ma'a Dios, tén han ekwánxa chá'a ekhem esakxak xama m'a aqsok apmésso naqsa nak Dios.
27 Ketók axta yaqweykenxa kammok néxa siete ekhem, apweteya Pablo kañe' tegma appagkanamap ma'a nápakha judíos apkeleñama axta yókxexma Asia, tén axta aptekkessessama apyennegkessóxma énxet'ák. Apketámeykegkek axta m'a Pablo. 28 Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Israelitas, hempásem sa' negko'o! Keso énxet apweynchámeykencha'a nak ekyókxoho yókxexma apkelxekmóssama énxet'ák ma'a aqsok énmexma nak ma'a negókxa, tén han ma'a Moisés segánamakxa apagkok, tén han énmexma nak se'e tegma appagkanamap egagkok nak. Apkelántaxnéssa'ak nahan kaxwók nápakha griegos se'e tegma appagkanamap egagkok nak, aptawáseyha s'e Ekpagkanamaxchexa nak.”
29 Aptemegkek axta apkelpeywa énxet'ák xa ektáha nak, hakte apkelweteyak axta Pablo tegma apwányam ma'a nanók axta yetlo apxegexma m'a Trófimo, apkeñama axta m'a Éfeso, apkenagkamchek axta apyentameykekxa Pablo kañe' tegma appagkanamap ma'a Trófimo.
30 Sawheykekxók axta ekyennamáxma ekyókxoho kañe' tegma apwányam, apnaqtémeykegkek axta énxet'ák apkelmaheykegko m'a. Appathetmeyk axta nahan ma'a Pablo, aphésseykmek axta apmoma m'a teyp tegma appagkanamap, kélápeykegkokxeyk axta anhan ekmanyehe agko' ma'a atña'ák. 31 Ketók axta nahan apchaqhamakxa aplegágweykekxo amya'a sẽlpextétamo apwesse' romano eksawheykekxoho ekyennamáxma m'a tegma apwányam Jerusalén. 32 Apcháncheseykekxeyk axta sẽlpextétamo apagkok xa sẽlpextétamo apwesse' nak, tén han ma'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e nak, tén axta apketcheykegko apmaheykegko m'a apyennegkessamakxa axta exma énxet'ák. Xama axta apkelweteya m'a sẽlpextétamo apwesse', tén han ma'a sẽlpextétamo apagkok, apkelwátéseykegkek axta aptekpageykha m'a Pablo. 33 Tén axta apyepetchegweykmoho m'a sẽlpextétamo apwesse' nak, apmomchek axta m'a Pablo, apkeltémók axta nahan kólpextétek ánet cadenas. Keñe axta apkelmaxneyeykencha'a yaqsa énxet, tén han yaqsa aqsok apkeláneya. 34 Mók aqsok axta eyke chá'a apkelxeyenmak pók apkelyennaqtéssamo apkelpeywa xa énxet'ák nak, keñe axta anhan chá'a mók aqsok ma'a nápakha nak, mopwanchek axta apmáheyo ey'asagkohok sẽlpextétamo apwesse' m'a ektémakxa axta apyennegkessóxma énxet'ák; tén axta apkeltémo kólyentemekxak ma'a sẽlpextétamo apxanák nak. 35 Xama axta kélwagkassama Pablo m'a nélchánteykegkaxa axta néten antexek ma'a sẽlpextétamo apxanák, apcheynmeyk axta m'a sẽlpextétamo, axta ñémékxa apkellómo apagko' ma'a énxet'ák; 36 hakte apyókxoho axta apkelxegák neptámen, aptéma chá'a apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Kólaqha!”
Pablo apkeltenneykha nápaqta'awók énxet'ák
37 Xama axta ekmáheyo kóltaxnések ma'a kañe' sẽlpextétamo apxagkok, axta aptemék Pablo apkelmaxneyeykencha'a sẽlpextétamo apwesse' s'e:
—¿Ewancheya ko'o apaqhetchesek sekxók xép?
Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo sẽlpextétamo apwesse' s'e:
—¿Apwancheya exchep griego appeywa? 38 ¿Háweya exchep ma'a egipcio aptekkessama axta apkelnápomap énxet keñe apmaheykegko yókxexma meykexa énxet yetlo apkelxegexma'a cuatro mil kempakhakma yapmeyk?
39 Axta aptemék apkenagkama Pablo s'e:
—Judío ko'o, cha'a seyókxa m'a Tarso yókxexma Cilicia, eñamak ma'a xama tegma apwányam apyawe nak; heyho sa' eyke sekxók ko'o alpaqhetchesek ma'a énxet'ák.
40 Apméssegkek axta nahan ma'a sẽlpextétamo apwesse' nak, apkempeykekxeyk axta néten Pablo m'a néten nak nenchántamakxa antexek ma'a sẽlpextétamo apxanák, apya'assegkek axta néten apmek apkeltémo elwanmak énxet'ák. Xama axta apkelwanmeyeykekxo, apkelpaqhetchessegkek axta Hebreo appeywa aptéma apkelanagkama s'e: