Pablo en Éfeso
1 Mientras Apolos estaba en Corinto, Pablo estuvo recorriendo las regiones altas. Y sucedió que, cuando llegó a Éfeso, se encontró con algunos discípulos
2 y les preguntó: «¿Ustedes recibieron el Espíritu Santo cuando creyeron en el Señor Jesús?» Y ellos respondieron: «No, ¡ni siquiera habíamos oído hablar del Espíritu Santo!»
3 Pablo les preguntó entonces: «¿Pues qué enseñanza recibieron al ser bautizados?» Y ellos respondieron: «La del bautismo de Juan.»
4 Pablo les dijo: «El bautismo de Juan enseñaba el arrepentimiento. Le decía al pueblo que tenía que creer en el que vendría después de él, es decir, en Jesús.»
5 Al oír esto, pidieron ser bautizados en el nombre del Señor Jesús.
6 Cuando Pablo les impuso las manos sobre la cabeza, el Espíritu Santo vino sobre ellos, y empezaron a hablar en lenguas y a profetizar.
7 Eran doce hombres en total.
8 Durante tres meses Pablo estuvo yendo a la sinagoga, y allí predicaba sin ningún temor, y trataba de convencer a sus oyentes acerca del reino de Dios.
9 Pero algunos de ellos no creyeron, y delante de toda la gente hablaron mal del Camino. Entonces Pablo juntó a unos discípulos y se apartó de ellos; pero todos los días debatía en la escuela de Tiranno.
10 Esto se prolongó durante dos años, así que muchos de los judíos y griegos que vivían en la provincia de Asia llegaron a oír la palabra del Señor.
11 Dios, por medio de Pablo, hacía milagros tan extraordinarios
12 que muchos le llevaban los paños o delantales de los enfermos, y las enfermedades desaparecían y la gente quedaba libre de espíritus malignos.
13 Andaban por ahí algunos judíos exorcistas, que intentaban invocar el nombre del Señor Jesús sobre los que tenían espíritus malignos. Les decían: «En el nombre de Jesús, a quien Pablo predica, les ordenamos salir.»
14 Los que hacían esto eran los siete hijos de un judío llamado Esceva, que era jefe de los sacerdotes;
15 pero el espíritu maligno les respondió: «Yo sé quién es Jesús, y sé también quién es Pablo; pero ustedes, ¿quiénes son?»
16 Dicho esto, el hombre que tenía el espíritu malo se arrojó sobre ellos; y los derribó con tanta fuerza que los hizo huir desnudos y heridos.
17 Esto lo supieron todos los habitantes de Éfeso, tanto judíos como griegos, y les entró mucho temor, pero magnificaban el nombre del Señor Jesús.
18 Muchos de los que habían creído venían y confesaban sus malas prácticas.
19 De igual manera, muchos de los que practicaban la magia llevaron sus libros y los quemaron delante de todos. ¡Y el precio de esos libros era de cincuenta mil monedas de plata!
20 Y fue así como la palabra del Señor fue extendiéndose y difundiéndose con mucha fuerza.
21 Cuando Pablo vio esto, le pareció que luego de visitar Macedonia y Acaya debía ir a Jerusalén. Decía: «Después de estar allí, tengo que ir a Roma y ver qué pasa allá.»
22 Envió entonces a Macedonia a Timoteo y Erasto, que eran dos de sus ayudantes, pero él se quedó por algún tiempo en Asia.
El alboroto en Éfeso
23 Por esos días hubo un gran disturbio por causa de las enseñanzas del Camino.
24 Resulta que un platero llamado Demetrio hacía réplicas en plata del templo de la diosa Diana, con lo cual ganaban mucho dinero los artífices.
25 Demetrio reunió a los obreros y les dijo: «Amigos míos, ustedes saben que este oficio es para nosotros una buena fuente de ingresos.
26 Pero como han visto y sabido, Pablo ha persuadido a mucha gente de que no son dioses los que hacemos con nuestras manos. De esto ha convencido a mucha gente, no solo en Éfeso sino en casi toda Asia.
27 Esto no solo desacredita y pone en peligro nuestro negocio, sino también al templo de la gran diosa Diana, que es venerada en toda la provincia de Asia y en el mundo entero. ¡Esto la despoja de su divinidad y majestad!»
28 Cuando los artesanos oyeron esto, se llenaron de ira y gritaron: «¡Grande es Diana de los efesios!»
29 La ciudad entera se llenó de confusión, así que todos se fueron al teatro y se llevaron a rastras a Gayo y Aristarco, los compañeros macedonios de Pablo.
30 Pablo intentó enfrentarse al pueblo, pero los discípulos no lo dejaron.
31 También algunas de las autoridades de Asia, que eran sus amigos, le enviaron un mensaje, en el que le rogaban que no se presentara en el teatro.
32 Era tal la confusión entre la concurrencia que unos gritaban una cosa, y otros, otra; aunque la mayoría no sabía para qué se habían reunido.
33 De entre la multitud, los judíos sacaron a empujones a un tal Alejandro, que a señas pidió silencio, pues quería presentar su defensa ante el pueblo;
34 pero cuando supieron que era judío, todos a una voz gritaron durante casi dos horas: «¡Grande es Diana de los efesios!»
35 Una vez que la multitud se apaciguó, el escribano dijo: «Varones efesios, ¿quién no sabe que la ciudad de Éfeso es guardiana del templo de la gran diosa Diana, y de la imagen que cayó del cielo?
36 Esto nadie lo puede contradecir. Lo que ustedes deben hacer es calmarse y no actuar con precipitación.
37 Han traído ustedes a estos hombres, que no han profanado ni ofendido a nuestra diosa.
38 Si Demetrio y sus artífices tienen motivo de queja contra alguno, tenemos tribunales, y también procónsules. Ante ellos pueden presentar su acusación.
39 Y si tienen alguna otra demanda, eso puede resolverse en una asamblea legalmente constituida.
40 Por sucesos como el de hoy, corremos el riesgo de que se nos acuse de sedición, ya que nada justifica una reunión como esta.»
41 Dicho esto, el escribano disolvió la asamblea.
Pablo apwayam Éfeso
1 Apyékheykekxeyk axta Pablo yókxexma ekxámokmakxa axta meteymog élekhahéyak élyawe, neyseksa apha axta Apolo m'a Corinto, keñe axta apweykekxo m'a Éfeso apkelwetágweykekxexa axta énxet'ák apteme melya'ásseyam. 2 Axta aptemék Pablo apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Kélxaweykegkeya axta kéxegke Espíritu Santo, sekxók axta kéltéma megkólya'ásseyam?
—Axta aptemék apkelátegmoweykegkokxo s'e: Manlegeyk negko'o exénakpok xama enxoho Espíritu Santo.
3 Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a Pablo s'e:
—¿Háxko axta ekteme kélyaqpássesso yegmen kéxegke?
—Neykhe m'a ektémakxal'a chá'a apyaqpassáseyak yegmen Juan ma'a énxet'ák.
4 Axta aptemék apkelanagkama Pablo s'e:
—Naqso', apyaqpassáseykegkek axta chá'a yegmen Juan ma'a énxet'ák apkelyaqmagkasso axta chá'a apkelwáxok, apkeltennassegkek axta eyke chá'a apkeltémo etnahagkok melya'ásseyam ma'a apmáheyo axta ewak neptámen ma'a Juan, cham'a Jesús.
5 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa, kélyaqpassáseykegkek axta yegmen eñama nak Wesse' egegkok Jesús apwesey; 6 xama axta apnegkenma apmék Pablo apyetseksa'ák, apwéweykenteyk axta nahan Espíritu Santo apyetseksa'ák xa énxet'ák nak, apkelpaqmeyesmeyk axta nahan mók ektémakxa apkelpeywa, apkeltenneykha axta anhan chá'a amya'a eñama nak Dios. 7 Doce axta apyókxoho apkelennay'a m'a.
8 Apqántánxo pelten axta weykmok apmeyeykekxa chá'a Pablo m'a apchaqneykekxexa axta judíos, apkeltenneykegkaxa axta chá'a Dios appeywa meyke apkeye, apkelpaqhetcháseykha axta chá'a énxet'ák apkelenxáneykmo elmések apkelwáxok énxet'ák ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios. 9 Yetneyk axta eyke nápakha apkelyennaqtésso apkelwáxok, memáheyo etnahagkok melya'ásseyam, apkelxéneykha axta chá'a ekmaso nápaqta'awók énxet'ák ma'a Ámay Axnagkok nak. Keñe axta Pablo apteyapma nepyeseksa xa énxet'ák nak, apnaqleykekxeyk axta énxet'ák melya'ásseyam ma'a nélxekmowásamáxchexa apagkok axta m'a xama énxet apwesey axta Tirano. Cha'a apkelpaqhetcháseykegkaxa axta nahan chá'a yókxoho ekhem ma'a. 10 Apqánet apyeyam axta nahan apteme Pablo xa ektáha nak. Axta keñamak apkelháxenmo Wesse' egegkok appeywa apyókxoho m'a apheykencha'a axta yókxexma Asia, cham'a judíos nak tén han ma'a metnaha nak judíos. 11 Apkeláneyak axta chá'a Dios aqsok sempelakkasso agko' nak agweta' eñama apchásenneykekxa m'a Pablo. 12 Weykmók axta nahan chá'a kélsókasso kélyepetchesseyam apkelháxamap ma'a tetéyespok tén han apkelnaqta apkelyepetche axta chá'a apyempehek ma'a Pablo, apkeltaqmelweykmek axta anhan chá'a apkelháxamap, kelánteyepmeyk axta anhan chá'a apkelwáxok ma'a kelyekhama'.
13 Keñe axta nápakha judíos apkelweynchámeykha axta chá'a ámay, apkelántekkessessama axta chá'a apkelwáxok énxet'ák ma'a kelyekhama'. Apmáheyók axta eykhe elmaha yásenneykxak ma'a Jesús apwesey. Axta etnehek chá'a elának kelyekhama' s'e: “¡Éltamhók ko'o kólántépok yetlo sekxeyenma Jesús apwesey, cham'a apxeyenmo nak chá'a Pablo!”
14 Cháxa aptamheykegkaxa axta chá'a m'a siete apketchek axta m'a Esceva, apteme axta judío, tén han apkemha apmonye' apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. 15 Xama ekhem axta eyke kelátegmoweykegkok kelyekhama' m'a énxet'ák. Axta entemék élanagkama s'e: “Ekya'ásegkók ko'o Jesús, ekya'ásegkók nahan ma'a Pablo; ¿yaqsa eyke kéxegke?”
16 Keñe axta m'a énxet kelyekhama' axta ektawáseykha, apketámeykegko m'a énxet'ák nak, apyennaqte axta nahan keñamak apkelnápeykencha'a apyókxoho, apnaqtawáseykegkok axta yetlo apyennaqteyáseykha apyempehek. Meyke apáwa axta apkenyaheykegkok apkelánteyapma m'a tegma nak, apkelyensék axta anhan. 17 Apkellegayak axta nahan apyókxoho énxet'ák apheykha axta Éfeso, cham'a judíos tén han ma'a metnaha nak judíos, apkeláyók apagko' axta nahan. Cháxa ektémakxa axta ekyágweykmoho kélteméssesso eyeymáxkoho apwesey m'a Wesse' egegkok Jesús.
18 Apxámok axta anhan apkelwaya m'a aptamhéyak axta melya'ásseyam, apkelxeyenma chá'a nápaqta'awók énxet'ák ekyókxoho m'a aqsok ekmaso apkelánéyak axta, 19 apxámok axta anhan apkelwaya m'a énxet'ák aptamhéyak axta kelyohóxma'a, apkelsáyekmo chá'a weykcha'áhak apagkok, apkelwatneykekxeyk axta nahan chá'a nápaqta'awók énxet'ák. Cincuenta mil sawo selyaqye élmope élmomnáwa axta nahan chá'a wetamaxcheyk ekyánmaga kélyetsáteykekxo ekwánxa m'a weykcha'áhak nak. 20 Cháxa ektémakxa axta ekpayheykekxo Wesse' egegkok appeywa, tén han ekwetamaxko chá'a ekmowána.
21 Keñe axta natámen xa, ekxeyenma apwáxok Pablo emhagkok ma'a Macedonia, tén han ma'a Acaya, keñe emyekxak ma'a Jerusalén. Apxeyenmeyk axta anhan chá'a emhagkok Roma natámen apmeyeykekxa m'a Jerusalén. 22 Tén axta apkeltémo elmahagkok Macedonia apqánet appasmeykha aptamheykha, cham'a Timoteo tén han ma'a Erasto, keñe axta m'a apheykekxo aqsa yáma ekwenaqte m'a Asia.
Ekyennamáxma Éfeso
23 Yennamomchek axta exma Éfeso ekxénamaxko m'a Ámay Axnagkok 24 aptekkesso axta m'a xama énxet apwesey axta Demetrio apteme axta apkelane sawo ekmope élmomnáwa. Apkeláneyak axta chá'a sawo ekmope ekmomnáwa tegma apketkók kéleykmássesso, agkok nak ma'a aqsok kéláyókxa Artemisa. Awanhek axta nahan chá'a katnehek apwetasso selyaqye m'a énxet'ák ektáha axta chá'a appasmo aptamheykha m'a Demetrio. 25 Apcháncheseykekxeyk axta xa apkelxegexma'a nak, yetlo m'a ektéma axta nahan apkeltamheykha xa ektéma nak. Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Kélya'ásegkok kéxegke eñama chá'a segwetasso aqsok egagkok se'e nentamheykha nak. 26 Kélweteyak eyke kéxegke, kéllegayak nahan, cham'a apxeyenma nak chá'a Pablo, cham'a aqsok kéláyókxa énxet apkelane nak, megkatnaha aqsok kéláyókxa'; cháxa keñamak apkelyaqmagkassessama nak apkelwáxok apxámokma énxet, háwe ekwánxa agkok se'e Éfeso nak, xegkessamók kasawhekxohok ma'a ekyókxoho yókxexma nak Asia. 27 Asagkek sa' ko'óneyk katnehek xa, hakte kamasséssók sa' ma'a ektémakxa nak chá'a negkexeykekxa aqsok nenlane, kawakxohok sa' nahan ekmassegwayam apxénamap chá'a ekyókxoho yókxexma m'a tegma kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa Artemisa, kawañexkohok sa' kaxwók ma'a ektémakxa nak ekha kéláyo, ektaqmeleykencha'a nak chá'a ekxénamaxche m'a ekyókxoho yókxexma nak Asia, tén han ekyókxoho yókxexma keso náxop.”
28 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa, apkellómók apagko' axta. Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Megkamassegwomek Artemisa, aqsok kéláyókxa nak Éfeso!”
29 Sawheykekxók axta ekyennamáxma tegma apwányam. Kélchetámeykegkek axta Gayo, tén han ma'a Aristarco, cham'a apqánet énxet apkeleñama axta m'a Macedonia, apkelxegexma axta m'a Pablo. Kélyenyawáseykegkokxeyk axta kélya'áseykekxo m'a apchaqneykekxexa axta chá'a énxet'ák teatro. 30 Apmáheyók axta eykhe etaxnegwók Pablo m'a yaqwayam enxoho elpaqhetchesek énxet'ák, axta eyke yahayók ma'a énxet'ák apteme axta melya'ásseyam. 31 Apheykha axta anhan nápakha Pablo apkelxegexma'a nepyeseksa m'a apkelámha apmonye'e nak yókxexma Asia, apkeltémo axta kóltennássekxak megkeyméxko etaxnegwók ma'a teatro. 32 Apkelpáxameykha axta nahan cha'a neyseksa apchaqneykekxa nápakha énxet'ák apkelxeyenma chá'a xama aqsok, keñe axta anhan nápakha apkelxeyenma chá'a mók aqsok, hakte apyennegkessegkek axta exma énxet'ák, apxámok axta anhan melya'áseyak ektémakxa apchaqneykekxo énxet'ák. 33 Nápakha énxet'ák axta eyke apkeltennáseykha chá'a Alejandro m'a ektémakxa axta, cham'a Alejandro apyégeykegkokxo axta judíos aphesseykekxoho apmonye'e m'a énxet'ák. Apya'assegkek axta néten apmek Alejandro apkeltémo elwanmak énxet'ák, peya epaqmétek elmeyók judíos nápaqta'awók énxet'ák. 34 Xama axta apyekpelchágweykmo énxet'ák apteme judío ma'a Alejandro, wenaqtémok axta apkelyennaqtéssamo apkelpeywa. Axta aptemék se'e: “¡Megkamassegwomek Artemisa aqsok kéláyókxa nak Éfeso!”
35 Tén axta aptéma appaqmeyesma énxet aptáxésso axta chá'a weykcha'áhak ma'a tegma apwányam, cham'a apkelwanmeyásekxo axta énxet'ák: “Kélheykha nak Éfeso. Apyókxoho énxet apkelya'áseykegkohok apchánémakpo etaqmelchesek tegma apwányam se'e tegma kélpeykessamókxa nak chá'a Artemisa ekyawe nak kéláyo, tén han ma'a kéleykmássesso kélheyáseykegkoho nak, ektéyékmo axta eñama m'a néten. 36 Kólwanmeyekxa kéxegke, nágkóllána xama aqsok meyke sekxók élchetámeykha kélwáxok, hakte méko kawának kaxének ektáha megkamámnaqsoho xa. 37 Hakte cham'a énxet'ák kélnaqlánto exchek kéxegke metwáseykha m'a kélpeykessamókxa nak Artemisa, mexeyenmak nahan ekmaso aqsok m'a negáyókxa'. 38 Yetneyk agkok megkaleklo apwáxok Demetrio aptamhágkaxa nápakha énxet'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak xamo', cháxa apháncha'a énxet'ák segyekpelchémo xa, tén han appasmeykha nak apkeltamheykha; tásek eltennasseták ektáhakxa megkaleklo apwáxok nápaqta'awók xa apkelámha apmonye'e nak, elxének chá'a xama m'a ekpayhawo nak chá'a elxének elanagkokxak amya'a. 39 Yetneyk agkok nahan kéxegke mók aqsok yaqwayam kólxének, kéméxcheyk kóláneyha kelwesse'e apkelxegkessamól'a kélaqneykekxa', ekhawo nak ektémakxa m'a segánamakxa. 40 Tamháha ko'o ewáxok hẽlpehésseták nentekkessesso chá'a apkello énxet'ák ektáhakxa nak se'e sakhem nak. Ẽlmaxneyáha sa' agkok negko'o xa ektáhakxa nak ekyennamáxma, méko sa' antéhek yaqwayam agátegmowagkok.” 41 Xama axta aptéma appeywa xa, apkeláphássegkek axta énxet'ák.