El alboroto en Tesalónica
1 Después de pasar por Anfípolis y Apolonia, llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga judía.
2 Pablo fue entonces a la sinagoga, como era su costumbre, y durante tres días de reposo debatió con ellos. Con base en las Escrituras,
3 les aclaró y explicó que era necesario que Cristo padeciera y resucitara de los muertos. Les decía: «Jesús, a quien yo les anuncio, es el Cristo.»
4 Algunos de ellos creyeron y se unieron a Pablo y a Silas, lo mismo que muchos griegos piadosos y numerosas mujeres nobles.
5 Pero los judíos que no creyeron se llenaron de envidia, así que lograron reunir a una turba de vagos y maleantes, y comenzaron a alborotar la ciudad, y en su búsqueda de Pablo y Silas irrumpieron en la casa de Jasón, pues querían expulsarlos del pueblo.
6 Como no los hallaron, llevaron a Jasón y a algunos hermanos ante las autoridades de la ciudad, mientras gritaban: «¡Esos que están trastornando el mundo entero, ya han llegado acá!
7 Jasón los ha recibido, y todos sus seguidores desobedecen los decretos de César. Dicen que hay otro rey, y que se llama Jesús.»
8 Al oír esto, el pueblo y las autoridades de la ciudad se alborotaron:
9 pero Jasón respondió por ellos, y los dejaron en libertad.
Pablo y Silas en Berea
10 Esa misma noche, los hermanos enviaron a Pablo y Silas hasta Berea. Y cuando estos llegaron allá, entraron en la sinagoga de los judíos.
11 Estos eran más nobles que los de Tesalónica, pues recibieron la palabra con mucha atención, y todos los días examinaban las Escrituras para ver si era cierto lo que se les anunciaba.
12 Entre los que creyeron, había distinguidas mujeres griegas y un buen número de hombres.
13 Cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea Pablo anunciaba la palabra de Dios, fueron allá para alborotar a las multitudes.
14 Pero de inmediato los hermanos enviaron a Pablo al mar, mientras Silas y Timoteo se quedaban allí.
15 Los encargados de trasladar a Pablo lo llevaron a Atenas; y a Silas y a Timoteo les ordenaron que se reunieran con él tan pronto como pudieran, y así lo hicieron.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo los esperaba en Atenas, su espíritu se enardeció al ver que la ciudad estaba entregada a la idolatría.
17 Por eso en la sinagoga discutía con los judíos y con hombres piadosos, y también con todos los que a diario acudían a la plaza.
18 Algunos filósofos de los epicúreos y de los estoicos discutían con él. Unos preguntaban: «¿De qué habla este parlanchín?» Y otros decían: «Es alguien que habla de dioses extranjeros.» Y es que les hablaba del evangelio de Jesús, y de la resurrección.
19 Entonces lo tomaron, lo llevaron al Areópago y le dijeron: «¿Nos puedes explicar qué es esta nueva enseñanza de la que hablas?
20 Porque esto suena extraño en nuestros oídos. Nos gustaría saber qué significa todo esto.»
21 (Y es que a todos los atenienses y extranjeros que allí vivían, no les interesaba nada que no fuera decir o escuchar cosas novedosas.)
22 Pablo se puso entonces en medio del Areópago, y dijo: «Varones atenienses, he observado que ustedes son muy religiosos.
23 Porque al pasar y observar sus santuarios, hallé un altar con esta inscripción: “Al Dios no conocido”. Pues al Dios que ustedes adoran sin conocerlo, es el Dios que yo les anuncio.
24 El Dios que hizo el mundo y todo lo que en él hay, es el Señor del cielo y de la tierra. No vive en templos hechos por manos humanas,
25 ni necesita que nadie le sirva, porque a él no le hace falta nada, pues él es quien da vida y aliento a todos y a todo.
26 De un solo hombre hizo a todo el género humano, para que habiten sobre la faz de la tierra, y les ha prefijado sus tiempos precisos y sus límites para vivir,
27 a fin de que busquen a Dios, y puedan encontrarlo, aunque sea a tientas. Pero lo cierto es que él no está lejos de cada uno de nosotros,
28 porque en él vivimos, y nos movemos, y somos. Ya algunos poetas entre ustedes lo han dicho: “Porque somos linaje suyo.”
29 Puesto que somos linaje de Dios, no podemos pensar que la Divinidad se asemeje al oro o a la plata, o a la piedra o a esculturas artísticas, ni que proceda de la imaginación humana.
30 Dios, que ha pasado por alto esos tiempos de ignorancia, ahora quiere que todos, en todas partes, se arrepientan.
31 Porque él ha establecido un día en que, por medio de aquel varón que escogió y que resucitó de los muertos, juzgará al mundo con justicia.»
32 Cuando los allí presentes oyeron hablar de la resurrección de los muertos, unos se burlaban, y otros decían: «Ya te oiremos hablar de esto en otra ocasión.»
33 Entonces Pablo se retiró de en medio de ellos;
34 pero algunos le creyeron y se unieron a él. Entre ellos estaba Dionisio, que era miembro del areópago, una mujer llamada Dámaris, y otros más.
Ekyennameykhaxma Tesalónica
1 Apkelyeykhágweykmek axta apkelxegama Pablo tén han Silas ma'a Anfípolis, tén han ma'a Apolonia, keñe apkelweykmo m'a Tesalónica, ekyetnamakxa axta nahan apchaqneykekxexa m'a judíos. 2 Aptaxnegweykmek axta Pablo m'a apchaqneykekxexa axta judíos, ekhawo aptémakxa axta chá'a ekyókxoho sábado, ántánxo semána axta nahan weykmohok apkeltennáseykha énxet'ák, apmeykencha'a chá'a m'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche Wesse' egegkok appeywa. 3 Apkeltennáseykha axta chá'a apxénamakpo yetsapok ma'a Mesías, tén han apxénamakpo exátekhágwók ma'a natámen apketsapma. Axta aptemék chá'a apkelanagkama s'e:
—Cháxa Jesús séltennásencha'a nak chá'a kéxegke, cháxa Mesías xa.
4 Nápakha judíos axta anhan melya'ásseykmok xa, apkelyetleykekxeyk axta m'a Pablo tén han Silas. Apxámok axta anhan melya'ásseyam ma'a griegos, apkelpeykessamo axta chá'a m'a Dios, xámok axta anhan ma'a kelán'ák kelwesse'e nak. 5 Apnathayak axta eyke m'a nápakha judíos apkelya'ásseyam axta, apcháncheseykekxeyk axta m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa apkelweynchámeykha axta aqsa chá'a m'a ámay, apkeltémo énnegkesek exma m'a tegma apwányam tén han etekkesek ektemegweykmohóxma. Apketámeykegkek axta anhan ma'a Jasón apxagkok, apkelchetamsama Pablo tén han ma'a Silas, yaqwayam enxoho elántekkesek yókxexma, enaqlakxések ma'a énxet'ák apxámokma. 6 Xama axta melwetágweykmo m'a, keñe axta kélyenyawáseykegkokxo aqsa Jasón kélyentameykekxo, tén han nápakha énxet'ák melya'ásseyam, nápaqta'awók ma'a apkelámha apmonye'e nak tegma apwányam. Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e:
—¡Keso énxet'ák aptekkessama nak chá'a ekyennamáxma ekyókxoho yókxexma, apkelwa'ak nahan se'e, 7 apheyáseykha nahan apxagkok ma'a Jasón! ¡Apyókxoho nahan aptawáseykha m'a wesse' apwányam segánamakxa apagkok, hakte apkelxeyenmeyk chá'a apyetnama pók wesse' apwányam, cham'a kéltéma nak Jesús!
8 Xama axta apkellegaya xa aqsok nak, apyennegkessegkek axta exma énxet'ák tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. 9 Keñe axta m'a Jasón tén han ma'a nápakha nak apyánmagkassama yaqwayam kólchexeykxa', kélchexeykekxeyk axta anhan.
Pablo tén han Silas apkelwayam ma'a Berea
10 Yáqtéssegkek axta, apkeltémók axta elpekhaksohok apkelxega énxet'ák melya'ásseyam Pablo tén han Silas elmahagkok ma'a Berea. Xama axta apkelweykmo m'a, apkelmaheykegkek axta apchaqneykekxexa judíos ma'a. 11 Cháxa énxet'ák judíos éltaqmela axta apkelwáxok, megkaxnémo axta ektémakxa apkelwáxok ma'a énxet'ák apheykha nak Tesalónica, apkelmomchek axta takha' amya'a eñama nak Dios yetlo ekmáyheykegkoho apkelwáxok. Yókxoho ekhem axta anhan chá'a apkelyetsátéyak ma'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche yaqwayam enxoho elwetak naqsók kexaha m'a ektémakxa axta kéllegasso. 12 Axta keñamak apxámokma apteme melya'ásseyam, apxámok axta anhan griegos apteme melya'ásseyam, cham'a kelán'ák kelwesse'e nak, tén han ma'a apkelennay'a nak. 13 Xama axta apkellegaya amya'a judíos apheykha axta Tesalónica apkeltenneykencha'a nahan Pablo Dios appeywa m'a Berea, apkelmaheykegkek axta anhan ma'a, aptekkessesseykmek axta nahan apyennegkessóxma énxet'ák ma'a, apkellókassesseykmek axta nahan apkelwáxok. 14 Apkeltémók axta eyke epekhaksohok apteyapma Pablo énxet'ák melya'ásseyam emhagkok ma'a neyáwa wátsam ekwányam, keñe axta Silas tén han Timoteo apkelheykekxo m'a Berea. 15 Apkelyetlamchek axta nahan Pablo ekweykmoho tegma apwányam Atenas ma'a énxet'ák ektáha axta apkelxegexma'a. Keñe axta apkelchexyeykmo makham yetlo apseykentámho Pablo appeywa apkeltémo elpekhaksohok ey'ókxak Silas tén han Timoteo.
Pablo apwayam Atenas
16 Neyseksa apkelhaxanma axta Pablo, Silas tén han Timoteo m'a Atenas, lókassegkek axta apwáxok apweteya ekxámokma kéleykmássesso m'a tegma apwányam nak. 17 Axta keñamak apkelpaqhetchásamákpoho Pablo judíos ma'a apchaqneykekxexa nak, tén han ma'a nápakha apkelpeykessamo axta chá'a Dios. Apkelpaqhetchásamákpók axta nahan chá'a m'a énxet'ák apchaqneykekxoho axta chá'a m'a apkelweynchámeykegkaxa axta chá'a énxet'ák. 18 Nápakha énxet'ák apkelxekmósso apnámakkok axta nahan apkelpaqhetchásamákpohok chá'a Pablo, cham'a epicúreos tén han estoicos. Axta aptemék chá'a apkelpaqmeyesma pók xam'a s'e:
—¿Yaqsa apxeyenma chá'a xa mey'áseyak nak aqsok?
Axta etnehek nahan chá'a apkelpeywa nápakha s'e:
—Aqsok kéláyókxa éleñama mók nekha kexaha apkelxeyenma chá'a.
Axta aptemék apkelpeywa énxet'ák xa ektáha nak, hakte apkeltenneykha axta chá'a Pablo m'a Jesús apwesey, tén han nennaqxétekhágwayam. 19 Keñe axta kélyentameykekxo m'a Areópago. Axta kéltemék kélmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Apwancheya hẽltennaksek, yaqsa nélxekmowásamáxche axnagkok se'e sensókasakmo nak xép? 20 Hakte ẽltennassegkek chá'a m'a aqsok manlegaya nak, néltamhók agya'asagkohok yaqsa ekteme xa.
21 Hakte cham'a apyókxoho énxet'ák apkeleñama nak Atenas, ekhawo nahan ma'a apkeleñama nak mók nekha apheykencha'a nak ma'a, wánxa axta aqsa apmenyeyk chá'a eleyxhok ma'a kaxwe amya'a ekxénamaxche nak tén han elxének chá'a.
22 Apkempeykekxeyk axta néten Pablo nepyeseksa énxet'ák ma'a Areópago. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
“Énxet'ák kéleñama nak Atenas, ekwet'ak ekxáma kéxegke m'a ektémakxa nak kéláyókxa. 23 Ekweynchámeykha axta ko'o sélányo m'a kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa, ekweteyak axta ko'o ekwatnamáxchexa nak aqsok ekyetno kéltáxésso s'e ektéma nak: ‘Dios megkólya'áseyak kélpagkanchesso s'e. Cháxa sekmako nak ko'o altennássak kéxegke xa, kélpeykessamo nak chá'a neyseksa megkólya'áseyak.
24 “Dios apkelane axta keso náxop tén han ekyókxoho aqsok ekhéyak nak awáxok, cham'a Wesse' néten ma'a, tén han keso náxop. Mexmak ma'a kañe' tegma énxet apkelane nak, 25 mopmenyeyk nahan kóllanaksek aqsok, hakte cham'a apteme chá'a segmésso negyókxoho ekyennaqte egnények ma'a, nennama tén han ma'a ekyókxoho aqsok nak.
26 “Xama énxet axta keñamak apxámaseykekxo apyókxoho pók aptémakxa énxet, yaqwayam enxoho esawhekxohok keso náxop; appekkenchessegkek axta nahan chá'a ekwánxa ekhem néxa apheykha tén han ma'a yókxexma yaqweykenxa chá'a exmakha, 27 yaqwayam enxoho ektamok ma'a Dios, máxa apkelpaknameykha sa' eykhe etnehek éteyekxa'. Naqsók chá'a negko'o ketók aphakxa enxama m'a Dios. 28 Hakte Dios negko'o segmésso negyennaqte, tén han negmowána óltaqheykha tén han negweynchámeykha chá'a; ekhawo ektémakxa nak apkelxeyenma m'a énxet'ák kélagkok apnaqtáxéseyak nak chá'a ekteyapma élchetámeykha apkelwáxok ektéma nak se'e: ‘Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios.’ 29 Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios, megkeyméxchek negko'o kaxének egwáxok apteme aphémo Dios ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa nak, tén han ma'a sawo ekmope ekmomnáwa nak, essenhan ma'a meteymog apkeleykmassáseykegkohol'a énxet ekxénakxa enxoho apwáxok eleykmássesha. 30 Axta yenmexmók Dios ektémakxa axta melya'áseyak aqsok énxet'ák ma'a nanók axta, keñe kaxwo' apkeltémo negko'o ólyaqmagkasek egwáxok Dios negyókxoho nak, ekweykekxoho m'a ekyókxoho yókxexma nak. 31 Hakte appekkenmeyk axta Dios xama ekhem yaqweykenxa elyekpelkohok apyókxoho énxet'ák keso náxop yetlo ekpéwomo aptémakxa eñama apchásenneykekxa xama énxet ektáha axta apkelyéseykha; cháxa apxekmóssama axta apyókxoho énxet'ák, cham'a apxátekhásseykmo axta.”
32 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa apnaqxétekhágwayam nak ma'a apkeletsapma, apkellektegmeykha axta chá'a nápakha, keñe axta nahan nápakha aptéma chá'a apkelpeywa s'e:
—Ageyxhok sa' makham exének mók ekhem xa.
33 Keñe axta apkexakhama Pablo xa énxet'ák nak. 34 Nápakha axta eyke nahan apkelyetlók, tén han aptamheykegko melya'ásseyam. Dionicio axta nahan aphak nepyeseksa xa énxet'ák nak, apkeñama axta xama nepyeseksa m'a apchaqneykekxexa nak énxet Areópago, keñe axta nahan xama kelán'a ekwesey axta Dámaris, tén han ma'a nápakha énxet'ák nak.