Eliseo hace flotar el hacha
1 Un día, algunos de los profetas le dijeron a Eliseo:
«Mira, el lugar en que vivimos contigo ya nos resulta muy estrecho.
2 Vayamos al río Jordán y tomemos cada uno de nosotros una viga de allí, y levantemos allí mismo un lugar donde podamos vivir.»
Eliseo les dijo que fueran,
3 pero uno de ellos le pidió que los acompañara. Y Eliseo aceptó.
4 Y así, se fue al Jordán con ellos, y cuando llegaron allá cortaron la madera.
5 Pero sucedió que, mientras uno de ellos derribaba un árbol, el hacha se le cayó al agua; entonces comenzó a gritar:
«¡Ay, señor, el hacha era prestada!»
6 El varón de Dios le preguntó:
«¿Y dónde cayó?»
Cuando aquel le mostró el lugar, Eliseo cortó un palo y lo echó al agua, con lo que hizo que el hacha flotara;
7 entonces le ordenó que recogiera el hacha, y aquel extendió la mano y la sacó del agua.
Eliseo y los sirios
8 El rey de Siria estaba en guerra contra Israel, así que luego de consultar a sus oficiales dijo:
«Voy a instalar mi campamento en cierto lugar.»
9 Entonces el varón de Dios mandó a decir al rey de Israel:
«Ten cuidado de no pasar por tal lugar, porque los sirios van a acampar allí.»
10 Entonces el rey de Israel envió gente al lugar señalado por el varón de Dios, y este una y otra vez advirtió al rey que debía tener cuidado.
11 El rey de Siria se molestó mucho por esto, así que llamó a sus oficiales y les dijo:
«¿No me van a decir quién de ustedes está a favor del rey de Israel?»
12 Uno de sus oficiales dijo:
«Ninguno de nosotros lo está. Lo que pasa, mi señor y rey, es que el profeta Eliseo está en Israel, y es él quien va y le cuenta al rey de Israel todo lo que Su Majestad dice, incluso en la intimidad de su alcoba.»
13 Entonces el rey ordenó:
«Pues vayan y averigüen dónde está Eliseo, para que yo mande a que lo aprehendan.»
En cuanto le dijeron que Eliseo estaba en Dotán,
14 el rey mandó allá soldados de caballería, y carros de combate, y un gran ejército, los cuales llegaron de noche y sitiaron la ciudad.
15 Al día siguiente, por la mañana, el ayudante del varón de Dios salió y se encontró con que el ejército había sitiado la ciudad con su caballería y sus carros de combate. Entonces fue a decirle a Eliseo:
«¡Ay, señor mío! ¿Y ahora qué vamos a hacer?»
16 Y Eliseo le dijo:
«No tengas miedo, que son más los que están con nosotros que los que están con ellos.»
17 Acto seguido, Eliseo oró con estas palabras:
«Señor, te ruego que abras los ojos de mi siervo, para que vea.»
El Señor abrió los ojos del criado, y este miró a su alrededor y vio que en torno a Eliseo el monte estaba lleno de gente de a caballo, y de carros de fuego.
18 Y cuando los sirios se dispusieron a atacarlo, Eliseo oró así al Señor:
«Te ruego que hieras con ceguera a estos paganos.»
Y el Señor los dejó ciegos, tal y como Eliseo se lo pidió.
19 Luego, Eliseo les dijo:
«Este no es el camino correcto, ni esta ciudad es la que buscan. Síganme, y yo los llevaré hasta el hombre que buscan.»
Y los llevó a Samaria.
20 Y cuando llegaron allá, Eliseo dijo:
«Señor, ábreles los ojos, para que puedan ver.»
El Señor les abrió los ojos, y entonces vieron que se hallaban en medio de Samaria.
21 Al verlos, el rey de Israel le preguntó a Eliseo:
«¿Debo matarlos, padre mío?»
22 Y Eliseo le dijo:
«No, no los mates. ¿Acaso matarías a quienes con tu espada y con tu arco hicieras prisioneros? Más bien, dales pan y agua, y que coman y beban, y se vayan de regreso con sus amos.»
23 Entonces el rey les ofreció un gran banquete, y en cuanto terminaron de comer y de beber, los mandó de regreso a su señor. Y nunca más volvieron a merodear en Israel bandas armadas de Siria.
Eliseo y el sitio de Samaria
24 Después de esto, sucedió que el rey Ben Adad de Siria reunió a todo su ejército para ponerle sitio a Samaria.
25 A consecuencia de aquel sitio, hubo entonces mucha hambre en Samaria, al grado de que la cabeza de un asno se vendía en ochenta piezas de plata, y un puñado de «estiércol de paloma» costaba cinco piezas de plata.
26 Una mujer, al ver que el rey de Israel pasaba cerca de la muralla, gritó:
«Rey y señor mío, ¡sálvanos!»
27 Pero el rey le contestó:
«Si el Señor no te salva, ¿cómo voy a poder salvarte yo? ¿Acaso hay trigo en los graneros, o vino en los lagares?»
28 Sin embargo, el rey añadió:
«¿Qué te pasa?»
Y ella respondió:
«Esta mujer me dijo: “¡Trae acá tu hijo! ¡Vamos a comérnoslo hoy, y mañana nos comeremos el mío!”
29 Entonces cocinamos a mi hijo, y nos lo comimos. Al día siguiente yo le dije: “¡Trae acá tu hijo! ¡Vamos a comérnoslo!” ¡Pero ella lo ha escondido!»
30 Cuando el rey oyó las palabras de aquella mujer, se rasgó las vestiduras y así pasó por la muralla; entonces el pueblo pudo ver que por dentro traía puesto un cilicio.
31 Y el rey exclamó:
«¡Que Dios me castigue, y más aún, si no le corto hoy mismo la cabeza a Eliseo hijo de Safat!»
32 Eliseo estaba sentado en su casa, en compañía de los ancianos, cuando el rey envió a él un emisario. Pero antes de que el emisario llegara, Eliseo les dijo a los ancianos:
«¿Ya vieron cómo este asesino ha mandado a un hombre a cortarme la cabeza? Fíjense bien, y cuando llegue su emisario, cierren la puerta y no lo dejen entrar. ¡Tras ese hombre se oyen los pasos de su amo!»
33 Aún estaba Eliseo hablando con los ancianos cuando llegó el emisario del rey y dijo:
«Esta calamidad es de parte del Señor. ¿Qué más puedo esperar de él?»
Póte ekseykha takha' yegmen
1 Xama ekhem axta aptáha apcháneya Dios appeywa apkellegasso m'a Eliseo:
—Ketsék agko' xapop se'e negheykegkaxa nak xamo' xeyep. 2 Yoho sa' ólmahagkok negko'o m'a wátsam nak Jordán, sa' ólyaqténwók chá'a yenta'a enxama m'a yaqwayam sa' anlanagkok chá'a enxanák.
—Kólmohok sa' —axta aptáhak apchátegmowágko Eliseo.
3 —Hẽlyetlow sa' xép xa —axta aptáhak xama apcháneya m'a.
—Hoy, alyetlók sa' —axta aptáhak apchátemogwágko Eliseo.
4 Apkelyetlókek axta Eliseo ekweykmoho m'a Jordán. Apkelyaqtennágkek axta han yenta'a m'a énxet'ák nak. 5 Xama axta apyaqnegkesa xama yámet ma'a, keñe eknextegawo póte apagkok ektégwokmo neygmen. Tén axta apkelpáxameyncha'a:
—¡Hay, sẽlxekmósso! ¡Sekmeykha naqsa exchek ko'o xa póte nak!
6 —¿Háxko ektéyámxa'? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a m'a Dios appeywa aplegasso.
Tén axta m'a apxegexma apxekmósa ekpayhókxa ektéyámxa m'a póte. Keñe axta Eliseo apyaqtenna xama yámet, apyenyókek axta neygmen keñe ekyephagwa'akto póte eksóncha'a takha' yegmen.
7 —Emekxa' —axta aptáhak apcháneya Eliseo.
Apya'ássek axta apmek apmákxo póte m'a apxegexma.
Eliseo tén han énxet'ák Siria
8 Apkempakha'ak axta wesse' apwányam Siria m'a énxet'ák nak Israel, keñe axta apchánchesákxo sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok apkeltennasa yaqsa yókxexma elpakxenwók. 9 Keñe axta Eliseo apkeltamho kóltennássekxak ma'a wesse' apwányam nak Israel, apkeltamho memhagkehek ma'a yókxexma nak, hakte sirios axta peyk elmahagkok ma'a. 10 Tén axta wesse' apwányam Israel apkeláphasa sẽlpextétamo apagkok ma'a apcheysakxa axta emhagkok ma'a Dios appeywa aplegasso, cháxa ektémakxa axta apwagkásamákpo chá'a teyp ma'a.
11 Axta keñamak mey'ásegko aptáhakxa m'a wesse' apwányam nak Siria, apkeláneyáha axta sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok, keñe aptáha apkeláneya s'e:
—¡Héltennés hana! ¿Yaqsa enxama negko'o apwéhenayo chá'a m'a wesse' apwányam nak Israel?
12 Keñe axta xama aptáha apchátegmowágko:
—Wesse', méko neykhe. Eliseo eyke apkeltennasso chá'a wesse' apwányam nak Israel, apteme nak Dios appeywa aplegasso m'a Israel, cham'a ekyókxoho aptémakxa nak chá'a exchep apyexamakpoho appaqméteykha m'a apteyenmakxa nak.
13 Tén axta wesse' apwányam Siria aptáha s'e:
—Kóltegyaha sa' amya'a ekpayhókxa aphakxa, yaqwayam sa' aláphaksek ko'o nápakha énxet'ák yaqwayam emok.
Xama axta kéltennasa apha m'a Dotán, 14 apkeláphássek axta sẽlpextétamo apkelchánte nak yátnáxeg, keñe han yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma, tén han apxámokma apagko' sẽlpextétamo apkelxega nak náxop, axta'a axta apkelwokmok ma'a Dotán, apwakhegwokmek axta m'a tegma apwányam. 15 Axto'ók axta apxatakha'a Eliseo apkeláneykha, aptepók axta aqsa keñe apwet'a sẽlpextétamo apwakha'a m'a tegma apwányam nak, yetlo apkelchánte yátnáxeg tén han yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma; keñe apkeltennássekxo m'a Eliseo:
—Sẽlxekmósso. ¿Háxko sa' antéhek kaxwo'?
16 Apchátegmowágkek axta Eliseo:
—Nágkatneykha aqsa apwáxok, apxámok eyke negko'o nélxegexma'a, kaxnók ma'a.
17 Keñe axta Eliseo apkelmaxneya Wesse' egegkok aptáha s'e: “Wesse' egegkok, éltamhók ko'o exekmósek xeyep yaqwayam étak se'e.” Yetlókok axta han apxekmósso Wesse' egegkok ma'a Eliseo apkeláneykha, apwet'ak axta apsawhékxoho yátnáxeg apkelchánte m'a egkexe nak, keñe han yátnáxeg apkelyenyawasso éláléweykha táxa nepyáwa m'a Eliseo.
18 Xama axta peya ektámegmak ma'a sirios, axta aptáhak Eliseo apkelmaxneya Wesse' egegkok: “Éltamhók ko'o etnéssesagkok meyke apaqta'ák se'e énxet'ák nak.”
Keñe axta Wesse' egegkok aptemessásegko meyke apaqta'ák, apkeltamhókxa exchek etnéssesek ma'a Eliseo. 19 Tén axta Eliseo aptáha apkeláneya s'e:
—Háwe ámay se'e, háwe han tegma apyawe kélchetama nak. Hélyetlógma sa', anaqlók sa' ma'a aphakxa nak énxet kélchetama nak.
Keñe axta apnaqlákxo m'a Samaria. 20 Xama axta apkelwokmo m'a, axta aptáhak apkelmaxneya Eliseo s'e: “Wesse' egegkok, elwetásekxa makham exma s'e énxet'ák nak, yaqwayam sa' elweta'.” Apkelwet'ak axta apkelwokmo m'a kañe' tegma apwányam Samaria. 21 Xama axta apkelwet'a m'a wesse' apwányam nak Israel, apkelmaxneyáha axta Eliseo:
—¿Alnápoya sa' ko'o xa?
22 Apchátegmowágkek axta Eliseo:
—Ma', ná elnáhap aqsa. ¿Keltámeyak enxeykel'a exchep apkelnapma élmésso nak chá'a m'a sókwenaqte apagkok tén han yágke apagkok? Elmésák aptéyak tén han apyenéyak, keñe sa' elmeyásekxak makham ma'a wesse' apagkok.
23 Kéllánessek axta ektámáxche ekyawe, aptókagkek axta aptéyak tén han apyenágko apyenéyak. Keñe axta wesse' apwányam apkeláphasa makham, apkelmeyákxeyk axta chá'a m'a aphakxa wesse' apagkok. Cháxa ekmassegwánxa axta han apkelántaxnegweykekxa chá'a sirios ma'a israelitas xapop apagkok.
Tegma apwányam Samaria kélwakhegwayam
24 Apchánchesákxeyk axta apyókxoho sẽlpextétamo apagkok ma'a Ben-hadad, wesse' apwányam axta Siria natámen xa, apxegkek axta keñe apwakhegwokmo m'a Samaria yaqwayam ektamagkok. 25 Teyepmeyk axta meyk segaqhe m'a Samaria, hakte apwakhamákpók apagko' axta, meyke nentepakxa', ochenta sawok selyaqye aktek ekmope axta han weykmok ekyánmaga xama m'a yámelyeheykok apqátek, keñe axta cinco sawok selyaqye aktek élmope m'a un cuarto litro wáx'ay apteyáseykha.
26 Xama ekhem axta apweynchámeyncha'a wesse' apwányam Israel ma'a néten tegma kélhaxtegkesso nak, keñe ekwónencha'a xama kelán'a:
—¡Wesse', hepásem ko'o!
27 Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam:
—Agkok epasmak xeye' Wesse' egegkok, mowanchek ko'óxa apasmok, mowanchek han agkések hótáhap tén han vino. 28 ¿Yaqsa eyke ektáha exche'?
Chátegmowágkek axta m'a kelán'a:
—Keltamhók xeyk ko'o agkések hatte s'e kelán'a nak yaqwayam antók se'e sakhem nak, keñe ekxéna saka antók ma'a étche nak. 29 Neghanchek axta m'a hatte nak, keñe nentókagko. Keñe mók ekhem séltamho eykhe ko'o hegkések ma'a étche yaqwayam antók, póssek axta eyke.
30 Xama axta apleg'a wesse' apwányam ektáhakxa m'a kelán'a, apkelyepteyk axta aptaxno aplóko apagko'. Apkelwet'ak axta han énxet'ák aptaxnékxo m'a apáwa sẽlwáxaqxamól'a apya'asso kañe' aptaxno, hakte néten tegma axta apkenmáha. 31 Keñe axta aptáha wesse' apwányam se'e: “¡Heñássesagkohok sa' ekyentaxno agko' Dios se'e ekhem nak, mayaqténchesa enxoho apyespok ma'a Eliseo, apketche nak Safat!”
32 Apheyk axta apxagkok ma'a Eliseo yetlo m'a apkelámha apmonye'e nak. Apcháphássek axta eyke apkeláneykha m'a wesse' apwányam nak. Aptáhak axta han Eliseo apkeláneya m'a apkelámha apmonye'e, amonye' axta yaqwayam emmok ma'a wesse' apwányam apkeláneykha:
—Apcháphássek xama énxet apkeltamho eyaqtennek eyespok ma'a tekyawa yáp nak. Kólleyxmakha sa', apwa'ak sa' agkok ma'a apchápháseykha nak, kólápekxa sa' átog kólyennaqtések sa' kélméyak yaqwayam sa' metxehe', hakte étlógmohok sa' ma'a wesse' apagkok.
33 Neyseksa apkelpaqhetchesso axta apwa'a kélásenneykha m'a aphakxa nak Eliseo. Aptáhak axta apcháneya:
—Wesse' egegkok keñamak senteméssesso negko'o s'e aqsok ekmaso nak, ¡kaqhok ko'o aleyxek elának mók aqsok ma'a!