Reinado de Ezequías
(2 Cr 29.1-2)
1 Oseas hijo de Elá tenía tres años de reinar sobre Israel cuando Ezequías hijo de Ajaz, comenzó a reinar sobre Judá.
2 Tenía entonces veinticinco años, y reinó veintinueve años en Jerusalén. Su madre se llamaba Abí, y era hija de Zacarías.
3 Ezequías hizo lo recto a los ojos del Señor, como antes lo había hecho David su padre.
4 Quitó los altares de los montes y despedazó las imágenes, cortó los símbolos de Asera y destruyó la serpiente de bronce que había hecho Moisés, a la que hasta entonces los israelitas le quemaban incienso, y la llamó Nejustán.
5 Ezequías puso su esperanza en el Señor, Dios de Israel, y ni antes ni después de él hubo otro rey como él entre todos los reyes de Judá,
6 pues siguió al Señor y no se apartó de él; al contrario, obedeció los mandamientos que el Señor le prescribió a Moisés.
7 El Señor estaba con Ezequías. Adondequiera que él iba, tenía éxito. Se rebeló contra el rey de Asiria, y no se puso a su servicio.
8 Además, combatió a los filisteos hasta Gaza y sus fronteras, y desde las torres de las atalayas hasta la ciudad fortificada.
Caída de Samaria
9 En el séptimo año del reinado de Oseas hijo de Elá sobre Israel, que era el cuarto año del reinado del rey Ezequías de Judá, el rey Salmanasar de Asiria atacó la ciudad de Samaria y la sitió.
10 Tres años después logró conquistarla. En el año sexto del reinado de Ezequías, que era el noveno año del reinado de Oseas sobre Israel, Samaria fue conquistada.
11 El rey de Asiria hizo prisioneros a los israelitas, y los llevó cautivos a Asiria. Los puso en las ciudades de Jalaj y Jabor, junto al río Gozán, y en las ciudades de los medos.
12 Y es que los israelitas no obedecieron a la voz del Señor, su Dios, sino que faltaron a su pacto. No lo obedecieron, ni pusieron por obra todo lo que Moisés, el siervo del Señor, había mandado.
Senaquerib invade a Judá
(2 Cr 32.1-19Is 36.1-22)
13 En el año catorce del reinado de Ezequías, el rey Senaquerib de Asiria atacó todas las ciudades fortificadas de Judá, y las conquistó.
14 Y el rey Ezequías de Judá envió a decirle al rey de Asiria, que estaba en Laquis:
«He pecado. Aléjate de mí, y yo haré todo lo que me impongas.»
El rey de Asiria impuso al rey Ezequías de Judá un tributo de nueve mil novecientos kilos de plata y novecientos noventa kilos de oro,
15 y Ezequías entregó toda la plata que había en el templo del Señor y en los tesoros del palacio real.
16 Además, removió el oro de las puertas y quiciales del templo del Señor, que el mismo rey Ezequías había recubierto de oro, y se lo entregó al rey de Asiria.
17 Después el rey de Asiria envió desde Laquis un gran ejército contra el rey Ezequías. Venía comandado por el Tartán, el Rabsaris y el Rabsaces, y estos vinieron y atacaron a Jerusalén. Cuando llegaron, acamparon junto al acueducto del estanque de arriba, en dirección al Campo del Lavador.
18 Allí, llamaron al rey, pero salieron a hablar con ellos el mayordomo Eliaquín hijo de Hilcías, el escriba Sebna, y el canciller Yoaj hijo de Asaf.
19 Y el Rabsaces les dijo:
«Vayan y díganle a Ezequías que así dice el gran rey de Asiria: “¿Qué base tienes para estar tan confiado?
20 Sin base alguna, aseguras contar con planes y fuerzas para declararme la guerra. ¿Pero cuál es tu apoyo para rebelarte contra mí?
21 Tú confías en Egipto, que no es más que un roto bastón de caña. Si te apoyas en ese bastón, acabarás con la mano atravesada. Eso es el faraón, el rey de Egipto, para todos los que en él confían.
22 Y si ustedes me dicen que confían en el Señor, su Dios, ¿acaso no es el mismo Dios cuyos altares Ezequías quitó, ordenando a Judá y a Jerusalén adorar solamente delante del altar de Jerusalén, que él mando hacer?”
23 »Ezequías, yo te sugiero que le des rehenes a mi señor, el rey de Asiria, que ha dicho: “Yo te daré dos mil caballos, si tú tienes otros tantos jinetes para que los monten.”
24 Aunque confíes en Egipto, y en sus carros de guerra y en su caballería, no podrás hacerle frente al menor de los capitanes de mi señor.
25 ¿Acaso crees que he venido aquí sin que el Señor me haya ordenado destruirlo? El Señor me ha dicho: “Ataca a ese país y destrúyelo.”»
26 Eliaquín hijo de Hilcías, y Sebna y Yoaj, le dijeron al Rabsaces:
«Por favor, háblanos en arameo, que nosotros lo entendemos. No nos hables en la lengua de Judá, que el pueblo que está sobre la muralla te va a escuchar.»
27 Pero el Rabsaces les contestó:
«¿Y acaso mi señor me ha enviado a decirles esto a ustedes y a su amo, y no a la gente que está sobre la muralla, expuestos como están a comerse, lo mismo que ustedes, su propio excremento y a beberse su propia orina?»
28 Dicho esto, el Rabsaces se levantó y en la lengua de Judá clamó a gran voz:
«¡Escuchen las palabras del gran rey de Asiria!
29 Así ha dicho el rey: “No se dejen engañar por Ezequías, porque él no podrá librarlos de mi mano.
30 No dejen que Ezequías los haga confiar en el Señor, aunque les asegure que el Señor los salvará, y que esta ciudad no será entregada en mis manos.
31 No le hagan caso.”
»Así dice el rey de Asiria: “Hagan las paces conmigo, y salgan a mi encuentro. Coma cada uno de ustedes sus uvas y sus higos; beba cada uno de ustedes el agua de su pozo,
32 hasta que yo venga y los lleve a una tierra como la de ustedes, donde hay trigo y vino, pan y viñas, olivas, aceite y miel. Así no morirán, sino que seguirán con vida. No le hagan caso a Ezequías, que los engaña cuando les dice que el Señor los librará.
33 ¿Acaso alguno de los dioses de las otras naciones ha librado a su tierra de mis manos?
34 ¿Dónde están los dioses de Jamat y de Arfad? ¿Dónde están los dioses de Sefarvayin, Hena, y Guivá? ¿Acaso esos dioses pudieron librar a Samaria de mi mano?
35 ¿Qué dios de todos los dioses de estas tierras ha librado de mi poder a su país, para que el Señor libre de mi mano a Jerusalén?”»
36 Pero el pueblo guardó silencio y no respondió nada, porque el rey había dado órdenes de no responderle.
37 Luego, el mayordomo Eliaquín hijo de Hilcías, el escriba Sebna y el canciller Yoaj hijo de Asaf fueron a ver a Ezequías, y con sus vestiduras rasgadas repitieron lo dicho por el Rabsaces.
Ezequías apteme wesse' apwányam Judá
(2 Cr 29.1-2)
1 Apcheynamók axta apteme wesse' apwányam Ezequías, Ahaz axta apketche, wesse' apwányam axta Judá, ekweykmo axta apqántánxo apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel. 2 Veinticinco apyeyam apagkok axta Ezequías, veintinueve apyeyam axta apteme wesse' apwányam Jerusalén. Abí axta ekwesey egken, Zacarías axta apketche kelwána. 3 Leklamók axta apwáxok Wesse' egegkok ektémakxa aqsok apkelane m'a Ezequías, ekhawo ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane m'a David, apyáp nano' axta. 4 Axta apmassésseyam ma'a kélpeykessamókxa axta chá'a kéleykmássesso, nekha'a étkók axta aptemessáseykekxak ma'a meteymog kéláyókxa', apkelekkexeykekxeyk axta m'a kéleykmássesso nak Aserá, apkelpáxqátekxeyk axta m'a yéwa kéleykmássesso élánamáxche nak sawo ekyexwase, Moisés axta apkelane, apkelwatnamakxa nak makham aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a israelitas, keñe apteméssessama ekwesey Nehustán.
5 Axta ey'ásseykmok Wesse' egegkok ma'a Ezequías, Dios nak Israel. Méko axta aphawo m'a, axta exnémok ma'a apmonye'e apkelwesse'e apkelwányam axta Judá, tén han ma'a neptámen axta. 6 Axta eyenseykmok apyetleykha Wesse' egegkok, axta han eyámasmak xama enxoho, apkeláneyak axta ekyókxoho segánamakxa apagkok, apkeltémókxa axta etnehek Wesse' egegkok ma'a Moisés. 7 Axta keñamak appasmoma chá'a Wesse' egegkok, aptaqmelchessessegkek axta chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a.
Apkenmexeykekxeyk axta Ezequías ma'a wesse' apwányam nak Asiria, apxénchek axta metnehek apkeláneykha. 8 Apmenxenmeyk axta han ma'a filisteos ekweykmoho m'a Gaza, tén han ma'a ektemegwánxa nak néxa xapop apagkok, eyeynmo m'a tegma netno', apchaqneykegkaxa nak apkelhaxneykha, ekweykekxoho m'a tegma apkelyawe apkelyennaqte nak.
Tegma apwányam Samaria apmomap
9 Apwakhegweykmek axta tegma apwányam Samaria m'a Salmanasar, wesse' apwányam axta Asiria yetlo sẽlpextétamo apagkok, apketámegkek axta, cham'a ekweykmo axta cuatro apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías, ektéma axta han siete apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel, 10 keñe axta ektéma apqántánxo apyeyam apmoma. Chaqhawók axta apmomakpo Samaria ekweykmo axta seis apyeyam apteme wesse' apwányam Ezequías, keñe nueve apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas ma'a Israel. 11 Apkelántekkessek axta wesse' apwányam Asiria apheykegkaxa israelitas apnaqleykekxo m'a Asiria, keñe apkelhésseykmo m'a Halah, yókxexma nak Habor, wátsam nak ma'a Gozán, tén han tegma apkelyawe apagkok axta medos. 12 Temegkek axta xa ektáha nak, hakte axta elyeheykekxohok ma'a Dios Wesse' apagkok, aptawáseykha axta aqsa m'a ekhémo mók apkelpaqhetchásamákpoho, axta elyeheykekxohok ekyókxoho apkeltémókxa axta etnahagkok ma'a Moisés, apteme axta Wesse' egegkok apkeláneykha, axta han eláneykegkok.
Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Cr 32.1-19Isa 36.1-22)
13 Apketámeykegkek axta wesse' apwányam Senaquerib wesse' apwányam axta m'a Asiria apyókxoho tegma apkelyawe apkelyennaqte axta m'a Judá, cham'a ekweykmo axta catorce apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías. Apkelmomchek axta nahan. 14 Keñe axta Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, apcháphássesa amya'a m'a wesse' apwányam Asiria, apha nak ma'a Laquis. Axta aptáhak appeywa apcháphássesso s'e: “Asagkek ko'o sektáhakxa'. Etyep sa' makham se'e seyókxa nak, ayánmagkasek sa' ko'o m'a ekwánxa enxoho apkeltamho ayánmagkasek.”
Tén axta wesse' apwányam Asiria apkeltamho eyánmagkasek chá'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, nueve mil novecientos kilos sawo ekmope ekmomnáwa, keñe novecientos noventa kilos ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa. 15 Keñe axta Ezequías apkelmésa ekyókxoho sawo ekmope ekmomnáwa ekheykegko axta m'a Wesse' egegkok nak tegma appagkanamap apagkok, keñe han ma'a aqsok élmomnáwa ekheykegko axta m'a apxagkok nak wesse' apwányam. 16 Apkelhaxyawássek axta han Ezequías ma'a atña'ák nak Wesse' egegkok tegma appagkanamap apagkok, tén han ma'a nekhaw'ék nak, apkelyepetchesso apagko' axta m'a sawo ekyátekto ekmomnáwa, tén axta apkelmésa m'a wesse' apwányam Asiria.
17 Tén axta wesse' apwányam Asiria apcháphasa xama sẽlpextétamo ekyawe kéláyo aphakxa m'a wesse' apwányam Ezequías, cham'a apkeláneykha apcháyo axta chá'a, keñe han pók sẽlpextétamo apkemha apmonye', apnaqlo m'a sẽlpextétamo apxámokma, axta apkelmahágkok ma'a Jerusalén, apkeleñama Laquis yaqwayam ektamagkok. Xama axta apkelwokmo m'a Jerusalén, keñe apkelpakxenwokmo m'a nekha yegmen atamnek ekmeyeykekxa nak ma'a néten kélyátamakxa yegmen, cham'a ámay ekmahéyak nak Kélyexwássessamakxa Apáwa. 18 Tén axta apwónéncha'a m'a wesse' apwányam, tén han Eliaquim, Hilquías axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' m'a tegma apyawe nak, keñe han ma'a Sebná, apteme axta weykcha'áhak aptáxésso, tén han Joah, Asaf axta apketche, apteme axta appasmeykha aptamheykha wesse' apwányam, apkelántekkek axta apkelanyexakmo. 19 Cha'a aptáhakxa axta han apkeláneya sẽlpextétamo apkemha apmonye' asirios:
—Kóltennés sa' Ezequías se'e wesse' apwányam appeywa nak, wesse' apwányam nak Asiria: ‘¿Yaqsa apcháyo exchep megkatnaheykencha'a chá'a apwáxok? 20 ¿Xeyenmeyk enxeykel'a exchep apwáxok nempeywa ektaqmela ekhawo m'a ektémakxa nak ektaqmalma nenláneykekxa nentáhakxa, tén han negyennaqte yaqwayam agmallánek ma'a kempakhakma? ¿Yaqsa apchásenneykekxo exchep apmáheyo nak hénmexek ko'o? 21 Ekweteyak ko'o exchep apchásenneykekxo m'a Egipto. Máxa eyke yámámok énté m'a Egipto, aptasqapáha agkok xama énxet, kalyetxa', kamallahanwomhok nahan apmek. Cháxa apteméssessamakxa apyókxoho ektáha nak chá'a apyepetchegwayam ma'a faraón, wesse' apwányam nak ma'a Egipto. 22 Kéltemék agkok séláneya kéxegke s'e: Akke negko'o negáyók ma'a Dios Wesse' egegkok, ¿háweya Ezequías apmassésseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿háweya apkeltémo elpeykeshok wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han ma'a Jerusalén, cham'a ekwatnamáxchexa nak aqsok ma'a Jerusalén? 23 Elpaqhetchesakpoho wesse' ahagkok, wesse' apwányam nak Asiria: almések sa' ko'o exchep dos mil yátnáxeg, apwet'a enxoho m'a yaqwayam elchántek. 24 Mopwanchek xép emenxenek sẽlpextétamo asirios mékcha'awo apagko' nak, ¿apkelhaxneyk enxeykel'a exchep elxawak yátnáxeg tén han yaqwayam nak elchántek apkeleñama m'a Egipto? 25 ¿Apkeneykeya nahan axñekmok ko'o meyke Wesse' egegkok yaqwayam aktámegma', tén han amasséssók se'e apchókxa nak? ¡Neykhe apkeltémo ko'o aktámegmak kéxegke m'a tén han amasséssók!’
26 Aptáhak axta Eliaquim, Sebná tén han Joah apchátegmowágkokxo sẽlpextétamo asirios se'e:
—Hẽlpaqhetches arameo appeywa, anleghok negko'o m'a. Náhẽlpaqhetches hebreo appeywa, hakte aphaxnawók apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma.
27 Tén axta sẽlpextétamo asirios aptáha s'e:
—Háwe wesse' apagkok, háwe nahan wánxa kéxegkáxa, apkeltémo altennaksek ko'o wesse' apwányam Asiria s'e aqsok nak. Apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma, hakte kélhawók kéxegke m'a, kóltewekxak sa' kélye', kólyenagkokxak sa' nahan ma'a yegmen kélagkok.
28 Tén axta apkempákxo néten ma'a sẽlpextétamo apwesse', apyennaqtéssek axta appeywa appaqmeta hebreo appeywa, aptáhak axta s'e:
—Kóleyxho aptáhakxa exchek appeywa apcháphássesso m'a wesse' apwányam, wesse' apwányam nak Asiria: 29 ‘Nágkólho elyexanchesha m'a Ezequías; mopwanchek elwagkasek teyp neyseksa sélmá kéxegke.’ 30 Apkeltamhók sa' agkok kóltéhek kéláyo Wesse' egegkok ma'a Ezequías, aptáha enxoho elának se'e: ‘Naqsók sa' hẽlwagkasek teyp ma'a Wesse' egegkok; megkéshek sa' yaqwayam emok wesse' apwányam Asiria s'e tegma apwányam nak’, 31 nágkólyahakxa aqsa. Eyáphássek xeyk ko'o wesse' apwányam Asiria altennássak kéxegke yaqwayam enxoho kólyepetchekxa', tén han kólmésaxche aqsa, keñe sa' kélxama kélwanchek chá'a kóltawagkok ma'a anmen yámet ekyexna eñama nak ma'a neyseksa anmen yámet kélcheneykekxa, tén han ma'a higo yámet, kólyenagkok sa' nahan yegmen ma'a yámelchet kélagkok kélagko' nak. 32 Keñe sa' enaqlakxak ma'a xama apchókxa ekhémo nak ma'a kélókxa nak kéxegke, xama apchókxa apkemhakxa nak ma'a hótáhap tén han ma'a anmen yámet, yaqwayam sa' kóllanagkok ma'a kelpasmaga tén han vino, ekyetnamakxa nak han pexmok égmenek agkok ma'a olivo yámet, tén han ma'a yányawhéna'. Keñe sa' tásek katnehek kélheykha megkóletsepek sa'. Eyke nágkólyahakxoho m'a Ezequías, hakte apkelyexancháseyha apkeltennasa peya elwagkasek teyp ma'a Wesse' kélagkok. 33 ¿Yetnéya chá'a xama aqsok kéláyókxa mók apchókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apma m'a wesse' apwányam Asiria? 34 ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Hamat tén han ma'a Arpad? ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Sefarvaim, Hená tén han Ivá? ¿Awancha'aya kalwagkasek teyp énxet'ák Samaria neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? 35 ¿Yaqsa axta aqsok kéláyókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? ¿Yaqsa eyke ektéma ekxeyenma nak kélwáxok Wesse' egegkok apwanchek ewagkasek teyp ma'a Jerusalén?
36 Apkelwanmeyágkek axta m'a énxet'ák nak, axta yátegmowágkok xama enxoho, hakte apkeltamhók axta megyátegmowagkehek xama enxoho m'a wesse' apwányam. 37 Tén axta m'a Eliaquim, apkemha apmonye' axta m'a tegma apyawe; ekweykekxoho m'a Sebná aptáxésso axta chá'a weykcha'áhak, tén han ma'a Joah appasmeykha axta chá'a aptamheykha m'a wesse' apwányam, apkelyepta apkelnaqta apkellegágkoho ekyentaxno apkelwáxok, yetlókok axta han apkelmeyeykekxa aphakxa m'a Ezequías, apkeltennássekxo aptáhakxa apcháneya m'a sẽlpextétamo ekyawe kéláyo.