Senaquerib invade a Judá
(2 R 18.13-37Is 36.1-22)
1 Después de estas muestras de fidelidad, el rey Senaquerib de Asiria vino e invadió a Judá, y acampó contra las ciudades fortificadas, con la intención de conquistarlas.
2 Al ver Ezequías que Senaquerib había venido con la intención de combatir a Jerusalén,
3 se reunió con sus príncipes y con sus valientes, y con su apoyo acordaron cegar las fuentes de agua que estaban fuera de la ciudad.
4 Mucha gente se reunió, y fueron cegadas todas las fuentes y el arroyo que corría a través del territorio, pues decían: «¿Por qué han de hallar los reyes de Asiria muchas aguas cuando vengan?»
5 Después Ezequías tomó la decisión de reconstruir todos los muros caídos, hizo más altas las torres, y construyó otra muralla exterior; fortificó además a Milo, en la ciudad de David, y ordenó que se hicieran muchas espadas y escudos.
6 Puso capitanes de guerra al frente del ejército, y los reunió en la plaza a la entrada de la ciudad, y apelando a su corazón les dijo:
7 «¡Ánimo! ¡Esfuércense y no tengan miedo del rey de Asiria, ni de toda la multitud que viene con él! ¡Con nosotros está alguien que es más poderoso!
8 Él cuenta con el apoyo humano, pero nosotros contamos con el Señor nuestro Dios, para ayudarnos y dar la pelea por nosotros.»
Y el pueblo confió en las palabras del rey Ezequías de Judá.
9 Después de esto, mientras el rey Senaquerib de Asiria sitiaba a Laquis con todo su ejército, envió a Jerusalén unos mensajeros a decirle al rey Ezequías de Judá, y a todos los de Judá que estaban en Jerusalén:
10 «Así dice Senaquerib, rey de los asirios: “¿En quién confían ustedes para resistir el sitio en Jerusalén?
11 Ezequías los está engañando, al decirles que el Señor su Dios los va a librar de mi mano. Más bien, ¡los va a entregar a la muerte, al hambre y a la sed!
12 ¿Acaso no es Ezequías el mismo que ha derribado sus lugares altos y sus altares, y el que ha dicho a Judá y a Jerusalén: ‘Solo delante de este altar adorarán, y sobre él quemarán incienso’?
13 ¿Acaso no se han enterado de lo que mis padres y yo hemos hecho con todos los pueblos de la tierra? ¿Acaso los dioses de esas naciones pudieron librar de mi mano a su tierra?
14 Entre todos los dioses de las naciones que mis padres destruyeron, ¿qué dios hubo que pudiera salvar de mis manos a su pueblo? ¿Qué va a hacer el Dios de ustedes para librarlos de mi mano?
15 Que no los engañe Ezequías. No le crean, ni se dejen seducir. Si ninguno de los dioses de todas esas naciones y reinos pudo librar a su pueblo de mis manos, ni de las manos de mis padres, ¡mucho menos el Dios de ustedes va a poder librarlos de mi mano!”»
16 Y los siervos de Senaquerib dijeron muchas cosas más en contra de Dios el Señor, y en contra de su siervo Ezequías.
17 Además, escribió cartas en las que blasfemaba contra el Señor y Dios de Israel, y hablaba contra él, pues decía: «Los dioses de otras naciones y países no pudieron librar de mis manos a su pueblo, ni tampoco el Dios de Ezequías podrá librar de mis manos al suyo.»
18 Esto lo decían en lengua judaica al pueblo de Jerusalén que estaba sobre las murallas, y lo hacían a voz en cuello, para espantarlos y atemorizarlos, y poder así conquistar la ciudad.
19 Hablaban contra el Dios de Jerusalén como si hablaran contra los dioses de los pueblos de la tierra, que son hechura humana.
El Señor libra a Ezequías
(2 R 19.1-37Is 37.1-38)
20 Ante esto, el rey Ezequías y el profeta Isaías hijo de Amoz oraron y clamaron al cielo.
21 Entonces el Señor envió un ángel, que destruyó a los soldados más valientes del ejército del rey de Asiria, y también a sus jefes y capitanes. Y así, el rey de Asiria regresó avergonzado a su país, y allí sus propios hijos lo mataron a filo de espada en cuanto entró en el templo de su dios.
22 Así fue como el Señor salvó a Ezequías y a los habitantes de Jerusalén de las manos del rey Senaquerib de Asiria, y de las manos de todos, y les dio reposo por todos lados.
23 Entonces muchos trajeron a Jerusalén ofrendas para el Señor y ricos presentes para el rey Ezequías de Judá; y en consecuencia Ezequías fue engrandecido delante de todas las naciones.
Enfermedad de Ezequías
(2 R 20.1-11Is 38.1-22)
24 Por esos días Ezequías cayó gravemente enfermo, y casi murió. Pero oró al Señor, y el Señor le respondió y le dio una señal.
25 Pero Ezequías no correspondió al bien que le había sido hecho, sino que se envaneció su corazón, y por eso la ira de Dios vino contra él y contra Judá y Jerusalén.
26 Pero después de haberse enaltecido, Ezequías se humilló, y con él los habitantes de Jerusalén, y mientras Ezequías estuvo con vida, la ira del Señor no vino sobre ellos.
Ezequías recibe a los enviados de Babilonia
(2 R 20.12-19Is 39.1-8)
27 Y tuvo Ezequías riquezas y gloria, muchas en gran manera; y adquirió tesoros de plata y oro, piedras preciosas, perfumes, escudos, y toda clase de joyas deseables.
28 Asimismo hizo depósitos para las rentas del grano, del vino y del aceite, establos para toda clase de bestias, y apriscos para los ganados.
29 Adquirió también ciudades, y hatos de ovejas y de vacas en gran abundancia; porque Dios le había dado muchas riquezas.
30 Este Ezequías cubrió los manantiales de Guijón la de arriba, y condujo el agua hacia el occidente de la ciudad de David. Y fue prosperado Ezequías en todo lo que hizo.
31 Pero en lo referente a los mensajeros de los príncipes de Babilonia, que enviaron a él para saber del prodigio que había acontecido en el país, Dios lo dejó, para probarle, para hacer conocer todo lo que estaba en su corazón.
Muerte de Ezequías
(2 R 20.20-21)
32 Los demás hechos de Ezequías, y sus misericordias, he aquí todos están escritos en la profecía del profeta Isaías hijo de Amoz, en el libro de los reyes de Judá y de Israel.
33 Finalmente, Ezequías descansó entre sus antepasados, y lo sepultaron en el lugar más prominente de los sepulcros de los hijos de David, honrándole en su muerte todo Judá y toda Jerusalén; y reinó en su lugar Manasés su hijo.
Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Re 18.13—19.37Isa 36—37)
1 Keñe axta natámen xa, tén han natámen apxekmósso meyenseyam apyetleykha Wesse' egegkok ma'a Ezequías, apwa'a m'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, apkelántaxnegwa'ak axta m'a Judá, apwakhegwa'ak axta m'a tegma apkelyawe élyennaqte axta kélhaxtegkesso nepyáwa', apmakók axta emok.
2 Xama axta apwet'a Ezequías apwa'a Senaquerib apmako han ektamagkok ma'a Jerusalén, 3 apkelmaxneyáha axta m'a apkelámha apmonye'e apagkok, tén han sẽlpextétamo, apkeltamho elapagkokxak ma'a élánteyapmakxa nak chá'a yegmen, ekhéyak axta m'a teyp tegma apwányam, leyawók axta apkelwáxok aptáhakxa apkeláneya. 4 Tén axta apchaqnákxo apxámokma apagko' énxet, apkelápegkokxeyk axta ekyókxoho élánteyapmakxa yegmen, tén han ma'a atamnek nak chá'a yegmen, ekyetno nak kañe' xapop, yaqwayam enxoho melwetyehek ekyawe yegmen apkelwa'a enxoho m'a apkelwesse'e apkelwányam nak Asiria.
5 Apyennaqteyásekxók axta apwáxok Ezequías, apkelánekxeyk axta m'a kélhaxtegkesso nak nepyáwa tegma, apkelánekxeyk axta han tegma apkelwenaqte m'a néten nak, tén han xama kélhaxtegkesso m'a yókxexma nak. Apyennaqtéssek axta han aphaxtegkesso m'a ámay kélekhesso nak xapop nenchántamakxa m'a David Tegma Apwányam apagkok, apkelanak axta han ekxámokma agko' ma'a sawhéwa tén han kéláhakkásamáxche'. 6 Tén axta apnegkena chá'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' apagkok ma'a énxet'ák, apchánchesákxeyk axta m'a ekyawakxa nak exma, átog nak ma'a tegma apwányam, apkelwasqakkásekxók axta aptáha apkeláneya s'e: 7 “¡Kólyennákxoho sa'! ¡Kólyennaqteyásekxoho sa' kélwáxok! Nágkóle, nágkólyelqaxche apmonye' m'a wesse' apwányam Asiria, tén han ma'a apyókxoho sẽlpextétamo apxámokma apkelxegexma'a nak, nenxámok negko'o kaxnók ma'a apqántawo'. 8 Énxet apkelyennaqte apchásenneykekxak ma'a, keñe negko'o apheyk Dios Wesse' egegkok yaqwayam hempasmok némpakhe.” Xama axta eklegáxko appeywa m'a wesse' apwányam Ezequías, apkelyennákxók axta m'a énxet'ák.
9 Tén axta m'a wesse' apwányam Senaquerib, apkeñama axta m'a Asiria, apketámegko axta m'a Laquis yetlo m'a apyókxoho sẽlpextétamo apagkok, apkeláphasa nápakha sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok ma'a Jerusalén, yaqwayam eltennaksek Ezequías, wesse' apwányam axta m'a Judá, keñe han ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha axta m'a Jerusalén, keso amya'a nak:
10 “Aptáhak apcháphássesa appeywa Senaquerib, wesse' apwányam nak Asiria s'e: ‘¿Yaqsa ektáha megkatnaháncha'a nak kélwáxok, kélháncha'a nak aqsa Jerusalén neyseksa kélwakhamaxche'? 11 Apkeltennássek sa' agkok kéxegke Ezequías elwagkasek teyp Dios Wesse' kélagkok neyseksa sekmáheyo almok, cháxa apkelyexanchásencha'a xa, tén han peya yának kólmaskok kéxegke meyk élnapma, keñe han hem élnapma. 12 ¿Háwe enxeykel'a Ezequías apmasséseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿Háweya apkeltémo elpeykeshok tén han elmések aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han Jerusalén? 13 ¿Yagkólya'ásegkok kéxegke ko'o tén han élyapmeyk nano', nenteméssessamakxa axta negko'o apyókxoho énxet'ák apheykha nak mók apkelókxa? ¿Kelwagkassegkeya axta chá'a teyp aqsok apcháyókxa xa énxet'ák nak sélmoma chá'a ko'o? 14 ¡Méko axta xama enxoho aqsok apcháyókxa nak xa énxet'ák nak, apmassésseykmo axta élyapmeyk nano', yaqwayam kawagkasek teyp ma'a eyókxa' sekmomakxa axta chá'a ko'o! ¿Yaqsa ektáha ekxéna nak kélwáxok elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok? 15 Nágkólho elyexanchesha Ezequías; nágkóltemésses naqsók ma'a aptáhakxa enxoho apkeláneya, hakte méko axta xama aqsok kéláyókxa apagkok axta m'a énxet'ák ekmowána kalwagkasek teyp énxet'ák agkok sélmoma axta ko'o, tén han apkelmoma axta m'a élyapmeyk nano', ¡ekyágwánxa agkok mopwanchek elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok sélma enxoho ko'o kéxegke!’”
16 Apxegkásegkók axta aqsa makham apxéneykha apkenmexeyncha'a Dios Wesse' egegkok ma'a apkelámha apmonye'e apagkok axta m'a wesse' apwányam Asiria, keñe han apkenmexeyncha'a m'a apkeláneykha Ezequías. 17 Aptáxéssek axta han Senaquerib weykcha'áhak apwanyeyncha'a m'a Wesse' egegkok, Dios apagkok nak Israel, aptáhak axta appeywa s'e: “Mopwanchek elwagkasek teyp énxet'ák apagkok ma'a Dios apagkok nak Ezequías sélmá enxoho ko'o, ekhawo ektémakxa axta aqsok apcháyókxa énxet'ák ma'a mók apkelókxa megkamowagko axta kalwagkasek teyp sélmoma ko'o.”
18 Apkelpaqhetchessek axta ekyennaqte agko' Senaquerib apkelámha apmonye'e apagkok ma'a énxet'ák Jerusalén, apchaqneyncha'a axta m'a néten nak meteymog kélhaxtegkesso tegma, apkelyennaqtéssek axta apkelpeywa apkelpaqmeta hebreo appeywa peya elyegwakkasek, tén apkeltamho yé', keñe emok ma'a tegma apwányam nak. 19 Axta aptáhak apkelxénáncha'a Dios nak Jerusalén ma'a aptáhakxa axta apkelxéneykha m'a aqsok apcháyókxa axta m'a pók énxet'ák, aqsok kéláyókxa apkeláneyak apagko' axta m'a énxet'ák.
20 Tén axta wesse' apwányam Ezequías tén han Dios appeywa aplegasso Isaías, Amós axta apketche, aptamhágko nempeywa nélmaxnagko apkeltamho epasmok ma'a Dios. 21 Keñe axta Wesse' egegkok apcháphasa xama apchásenneykha, apsawhawók axta apkelnapa m'a apyókxoho sẽlpextétamo, keñe han sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e tén han ma'a sẽlpextétamo apkelwesse'e apheykenxa axta m'a wesse' apwányam Asiria, apmegqágweykxók apagko' axta aptaqháwo makham ma'a apchókxa'. Xama axta aptaxnegwákxo m'a apkelpeykessamókxa axta chá'a aqsok apcháyókxa, axta apchaqhegwakxohok han apketchek apagko' nak ma'a.
22 Cháxa ektáhakxa axta apkelwagkasa teyp Wesse' egegkok ma'a Ezequías tén han ma'a apheykha nak Jerusalén, neyseksa apmáheyo elmok ma'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, keñe han neyseksa apmáheyo elmok ma'a apyókxoho pók apkelenmexma nak, meyke ektáhakxa apheykha axta aptemessásak ma'a apyókxoho apheykha nak nepyáwa'. 23 Apxámok axta énxet apkelseykenta Jerusalén aqsok apkelmésso naqsa Wesse' egegkok, tén han aqsok apkelmésso naqsa élmomnáwa m'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá. Cháxa eyeynókxa axta apxénamap ektaqmela ekyókxoho apheykegkaxa énxet'ák.
Ezequías apháxamap tén han aptaqmelwayam
(2 Re 20.1-11Isa 38.1-22)
24 Cháxa eyaqhémókxa axta han apháxamákpo ekyentaxno agko' Ezequías xa ekhem nak; apkelmaxnagkamchek axta eyke Wesse' egegkok, apchátegmowágkek axta apxekmósa xama aqsok magkenatchesso. 25 Axta eyke egkéssók ekxeyenma apwáxok Ezequías ma'a Wesse' egegkok, eñama ektaqmalma apteméssessamakxa', apmomchek axta aqsa ekyawe agko' eyeymáxkoho apwáxok, axta keñamak aptaqnagkama m'a Wesse' egegkok, keñe han apkeltaqnaweykegko m'a énxet'ák nak Judá tén han Jerusalén.
26 Chaqhegkek axta apwáxok aptémakxa eyeymáxkoho apwáxok nápaqtók Dios ma'a Ezequías, aptamhágkek axta han ma'a apyókxoho apheykha nak Jerusalén. Massegkek axta apkeltaqnawéyak, neyseksa apha makham ma'a Ezequías.
Ezequías ekxámeykekxa aqsok apagkok
27 Xámeykekxeyk axta aqsok apagkok Ezequías, ekha kéláyo axta aptemék, apxámáseykekxeyk axta sawo ekmope élmomnáwa, sawo ekyátekto élmomnáwa, meteymog élmomnáwa éltaqmalma, sokmátsa, kéláhakkásamáxche' tén han mók ektémakxa nak chá'a aqsok élmomnáwa. 28 Apkeláneyak axta han tegma apwáxok apyawe yaqwayam kólxatmok ma'a hótáhap apaktek, anmen yámet égmenek tén han pexmok égmenek, keñe han kélnaqtósso axanák yaqwayam kólyáqkasek chá'a m'a mók ektémakxa nak kélnaqtósso, tén han nepkések apkelleykegkaxa, yaqwayam ellawha chá'a m'a nepkések. 29 Apkeltémok axta han elanakpok tegma apkelyawe, xámokmeyk axta weyke apnaqtósso, tén han nepkések, hakte apkelméssegkek axta Dios ekxámokma agko' aqsok apagkok.
30 Ezequías axta han apkeltémo kólápekxak ekteyapmakxa axta chá'a yegmen ma'a Guihón, cham'a eñama axta m'a néten, apya'ásenteyk axta atamnek ma'a kóneg, ekpayho nak taxnegwánxa ekhem ma'a David Tegma Apwányam apagkok. Tásek axta ekteyapma ekyókxoho aqsok apkelane m'a Ezequías.
Ezequías apkelma takha' kélapháseykha apkeleñama axta Babilonia
(2 Re 20.12-19Isa 39.1-8)
31 Apyenyeykekxeyk axta apxakkók Dios ma'a Ezequías yaqwayam enxoho épkónek, tén han ékpelkohok ektémakxa élchetamso apwáxok, cham'a apkeláphassama axta nápakha apkelásenneykha m'a apkelwesse'e nak Babilonia, yaqwayam enxoho ey'ammok tén han eltennaksek ma'a aqsok sempelakkasso nak agweta', ekteyapma axta m'a apchókxa nak.
Ezequías apketsapma
(2 Re 20.20-21)
32 Ektémakxa axta apweynchámeykha Ezequías, tén han aptamheykha eñama nak ekxeyenma apwáxok Dios, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a kelwesse'e apkelwányam axta Judá tén han Israel. 33 Xama axta apketsapma Ezequías, kélátawanyegwákxeyk axta m'a kélátawanyamakxa axta chá'a David apnámakkok, cham'a kañe' ekyetno nak néten. Apyókxoho énxet'ák Judá tén han Jerusalén axta kellapwámegkok apketsapma; keñe apyaqmagkasa apteme wesse' apwányam ma'a apketche Manasés.