David mata a Goliat
1 Los filisteos volvieron a reunir sus tropas en Soco, un pueblo de Judá, y acamparon en Efesdamín, entre Soco y Azeca.
2 También Saúl reunió a los israelitas y acamparon en el valle de Elá, y se prepararon para presentar combate.
3 Un valle separaba a los dos ejércitos. Los filisteos estaban de un lado del monte, y los israelitas estaban del otro lado.
4 De las filas del ejército filisteo salió un guerrero llamado Goliat, que era de Gat, el cual medía unos tres metros de altura.
5 Llevaba puesto un casco de bronce, y una cota de malla, también de bronce, que pesaba cincuenta y cinco kilos.
6 Unas placas de bronce le protegían las piernas, y llevaba al hombro una jabalina del mismo metal.
7 El asta de su lanza era gruesa como un rodillo de telar, y la punta era de hierro y pesaba unos seis kilos. Su escudero iba delante de él.
8 Con fuertes gritos, el filisteo les dijo a los soldados israelitas:
«¿Para qué se forman en orden de batalla? Yo soy un guerrero filisteo, y ustedes están al servicio de Saúl. Escojan a uno de sus guerreros, para que venga y luche contra mí.
9 Si en la pelea él me vence, nosotros nos pondremos a su servicio; pero si yo lo venzo, entonces ustedes serán nuestros esclavos.»
10 Todavía añadió el filisteo:
«En este día, yo desafío al ejército israelita. Que venga uno de sus guerreros y pelee contra mí.»
11 Cuando Saúl y el ejército de Israel oyeron el reto del filisteo, se quedaron atónitos y se llenaron de miedo.
12 David era hijo del efrateo Yesé, el de Belén de Judá. Tenía ocho hijos, y cuando Saúl era rey, él ya era de los más ancianos del pueblo.
13 Sus tres hijos mayores eran parte del ejército de Saúl y habían salido a luchar contra los filisteos. Se llamaban Eliab, el primogénito, Abinadab y Samá,
14 y siguieron a Saúl, pero como David era el menor,
15 iba y volvía del campamento de Saúl a Belén, porque tenía que cuidar las ovejas de su padre.
16 Durante cuarenta días seguidos, y a mañana y tarde, el filisteo Goliat estuvo desafiando a los israelitas.
17 Uno de esos días, Yesé le dijo a David, su hijo:
«Ve al campamento y llévales a tus hermanos veinte litros de trigo tostado y estos diez panes.
18 Lleva también diez quesos de leche, y entrégaselos al comandante del batallón; pero asegúrate de que ellos estén bien, y tráeme algo que pruebe que están bien.»
19 Mientras tanto, Saúl y su ejército luchaban contra los filisteos en el valle de Elá.
20 Y David se levantó muy temprano, dejó las ovejas al cuidado de otro, y fue a cumplir con el encargo de su padre Yesé. Llegó al campamento cuando el ejército salía en orden de batalla, lanzando gritos de combate,
21 y pudo ver cómo ambos ejércitos se formaban, uno frente al otro, para entrar en batalla.
22 Entonces David dejó el encargo en manos del que cuidaba las provisiones, y corrió a donde estaba el ejército para saber si sus hermanos estaban bien.
23 Pero mientras hablaba con ellos, oyó que Goliat, el guerrero filisteo, se puso en medio de los dos campamentos y lanzó el mismo desafío de los días anteriores.
24 También vio cómo, al ver al guerrero filisteo, los soldados israelitas se echaban a correr llenos de miedo,
25 mientras unos a otros se decían:
«¿Ya vieron a ese soldado? Siempre viene y nos desafía a pelear contra él. A quien lo venza, el rey Saúl lo colmará de riquezas y, además, le dará a su hija en matrimonio, y su familia quedará libre de pagar tributos.»
26 Entonces David les preguntó a los que estaban allí cerca:
«¿Qué recompensa se le dará a quien venza a este filisteo y libre a Israel de semejante afrenta? ¿Quién es este filisteo incircunciso, para provocar al ejército del Dios vivo?»
27 Los del ejército le dijeron lo mismo que ya le habían dicho, en cuanto a quien venciera al filisteo.
28 Pero cuando Eliab, su hermano mayor, lo oyó hablar con los soldados, se llenó de ira contra David y le dijo:
«¿A qué has venido? ¿Con quién dejaste nuestras pocas ovejas en el desierto? Yo sé que te crees muy valiente, y también sé que por malicia has venido a ver la batalla.»
29 David le respondió:
«¿Y qué es lo que he hecho? ¡Tú solo hablas por hablar!»
30 Y se apartó de su hermano, y fue con otros soldados para que le confirmaran lo que había oído, y le dieron la misma respuesta.
31 Pero alguien oyó el comentario de David, y cuando Saúl lo supo, mandó que lo llevaran a su presencia.
32 Entonces David le dijo a Saúl:
«Que no se desanime nadie por causa de ese filisteo; este siervo tuyo irá a pelear contra él.»
33 Pero Saúl le dijo:
«No creo que puedas pelear contra él, pues todavía eres muy joven y él ha sido un guerrero desde su juventud.»
34 David le respondió:
«Sí, yo soy el pastor de las ovejas de mi padre, pero cuando un león o un oso viene a llevarse algún cordero del rebaño,
35 yo salgo tras el león o el oso, y lo hiero y lo libro de sus fauces. Si el animal me ataca, con mis manos lo agarro por las quijadas, y lo hiero hasta matarlo.
36 No importa si es un león o un oso, tu siervo los mata. Y este filisteo incircunciso es para mí como uno de esos animales, porque ha provocado al ejército del Dios vivo.»
37 Todavía añadió David:
«El Señor me ha librado de las garras de leones y de osos, y también me librará de este filisteo.»
Y Saúl le respondió:
«Ve, pues, y que el Señor te acompañe.»
38 Entonces Saúl le puso a David su propia ropa, y le puso un casco de bronce sobre la cabeza, y lo cubrió con una coraza.
39 David se colocó la espada al cinto, e hizo el intento de caminar, pues nunca había portado un equipo así. Y como no pudo caminar, le dijo a Saúl:
«No puedo moverme con estas cosas, porque nunca las he usado.»
Y desechó esos arreos militares,
40 y tomando su bastón de pastor escogió del arroyo cinco piedras lisas y las puso en su morral; luego, tomó su honda y fue al encuentro del filisteo,
41 que también se encaminó hacia David, precedido de su escudero.
42 Y cuando el filisteo vio a David, lo miró con desprecio, pues este era un jovencito rubio y bien parecido.
43 Entonces el filisteo le gritó a David:
«¿Soy acaso un perro, para que vengas a darme de palos?»
Y maldijo a David en nombre de sus dioses,
44 y lo amenazó:
«Ven acá, que contigo voy a alimentar a las aves de rapiña y a los animales salvajes.»
45 Pero David le respondió:
«Tú vienes contra mí armado de espada, lanza y jabalina; pero yo vengo contra ti en el nombre del Señor de los ejércitos, el Dios de los escuadrones de Israel, a quien tú has provocado.
46 Hoy mismo el Señor te entregará en mis manos. Te voy a vencer, y te voy a cortar la cabeza, y los cadáveres de tus compatriotas se los voy a dar a las aves de rapiña y a los animales salvajes. Así en todos los pueblos se sabrá que hay Dios en Israel.
47 Toda esta gente va a saber que el Señor no necesita de espadas ni de lanzas para salvarlos. La victoria es del Señor, y él va a ponerlos a ustedes en nuestras manos.»
48 Y cuando el poderoso filisteo se encaminó para encontrarse con David, este rápidamente se colocó en línea de combate frente al filisteo,
49 metió su mano en el morral y, sacando una piedra, la colocó en su honda y la arrojó con fuerza al filisteo. La piedra se incrustó en la frente de Goliat, y este cayó con la cara al suelo.
50 Así fue como David venció al filisteo: con una honda y una piedra. Lo hirió de muerte sin necesidad de usar la espada.
51 Luego corrió y desenvainó la espada del filisteo, y se subió sobre él para rematarlo, y finalmente le cortó la cabeza. Y cuando el ejército de los filisteos vio que su gran guerrero estaba muerto, se dio a la fuga.
52 Pero los del ejército israelita y los de Judá lanzaron fuertes alaridos y se fueron por todo el valle, en persecución de los filisteos, y los siguieron hasta las puertas de Ecrón. Por todo el camino que va a Sagarayin, Gat y Ecrón, los filisteos quedaron tendidos y heridos de muerte.
53 Después de perseguir a los filisteos, los israelitas volvieron y saquearon su campamento.
54 Por su parte, David tomó la cabeza del filisteo y la llevó a Jerusalén, aunque las armas del guerrero las guardó en su tienda.
55 Saúl vio a David cuando salía para luchar contra el filisteo, y le preguntó a Abner, que era el general de su ejército:
«¿Quién es el padre de ese joven?»
Y Abner respondió:
56 «Su Majestad me va a perdonar, pero le juro que no lo sé.»
Entonces el rey ordenó:
«Pues averigua quién es su padre.»
57 Y cuando David volvía de matar al filisteo, Abner lo tomó del brazo y lo llevó ante Saúl, mientras David llevaba en su mano la cabeza del filisteo.
58 Y Saúl le preguntó:
«Dime, jovencito: ¿de quién eres hijo?»
Y David respondió:
«Mi padre es Yesé de Belén, siervo de Su Majestad.»
David apchaqhe Goliat
1 Apchánchesákxeyk axta sẽlpextétamo apagkok filisteos yaqwayam yempakha', axta apchaqnákxak ma'a Socó, apagkok axta m'a Judá, apkelpakxenwokmek axta m'a teyp Efes-damim, halep nak ma'a Socó tén han Azecá. 2 Apchaqnákxeyk axta han israelitas yetlo Saúl, apkelpakxenwokmek axta m'a ekyapwátegweykenxa nak xapop Elá, apkelánegkokxeyk axta aptamhágkaxa yaqwayam yempakhak ma'a filisteos. 3 Axta apkeleywekxak apchaqnágwa'a filisteos ma'a egkexe nak, keñe axta han israelitas ma'a mók egkexe nak, ekyapwate axta eyke m'a neyseksa nak. 4 Pelakkassek axta aptepa neyseksa apkeleweykekxa filisteos xama kempakhakma yáp, tres metros axta han apwenaqte, Goliat axta apwesey, axta apkeñamak ma'a tegma apwányam Gat. 5 Sawo ekyexwase axta han élánamáxche apketchesso apqátek, tén axta han apcháhakkasso apnények, cincuenta y cinco kilos axta han ekyentaxno. 6 Sawo élyexwase axta han ma'a apkeláhakkasso nak apexchakkok, tén axta han ma'a sawhéwa apkexanma axta chá'a apkapok. 7 Ekwányam axta m'a sawhéwa apagkok, awanhek axta apakxak, yentexek axta han, seis kilos axta han ekyentaxno naw'a m'a ahamtek nak. Apmonye' axta apxegak ma'a apkelsókáseykha axta chá'a apkelmeykha. 8 Apkenegwokmek axta Goliat, keñe axta aptáha apkeláneya israelitas se'e:
—¿Yaqsa ektáha kélchaqnágwa'a nak yaqwayam kólempakha'? filisteo ko'o, keñe kéxegke kélteme Saúl apkeláneykha, kólyésha sa' xama kéxegke yaqwayam sa' ko'o alnapaxche'. 9 Apmeyhek sa' agkok, seyaqha enxoho, negko'o sa' antéhek senláneykha kéxegke; émeyhek sa' agkok ko'o, seyaqha enxoho, nenláneykha sa' negko'o antéhek kéxegke. 10 Sakhem ko'o sélenxanakmo séllokásegko sẽlpextétamo israelitas: ¡Héláphásses kélxama yaqwayam sa' alnapaxchek ko'o!
11 Xama axta apleg'a Saúl tén han ma'a apyókxoho israelitas aptáhakxa appeywa m'a filisteo, teyekmek axta apkelwáxok, apkelakak axta.
12 Aphegkek axta han xama énxet ma'a Belén apwesey axta Jesé, apwányamók axta eyke aptemék, apyennaqtamakxa axta m'a Saúl. Ocho axta han apketchek xa énxet nak, cha'a apketche axta han xama m'a David. 13-14 Keñe axta apqántánxo átnaha apketkók apketchek, cham'a Eliab, Abinadab tén han Samá, apkelyetlama Saúl ma'a kempakhakma. Keñe axta m'a David apteme axta apsexyók apagko', 15 emyekxohok axta chá'a m'a appakxanmakxa axta Saúl, keñe etaqhohok chá'a emyekxak Belén, yaqwayam elanha apyáp apnaqtósso nepkések.
16 Axto'ók axta chá'a ey'otámhok ellókassetak israelitas xa filisteo nak, tén han taxnám, cuarenta ekhem axta weykmok apteméssesso xa ektáha nak.
17 Xama ekhem axta aptáha apcháneya apketche m'a Jesé, cham'a David:
—Elma sa' veinte kilos se'e hótáhap kélyexnáyam nak, keñe han se'e diez pán nak, elsakxés sa' ekmanyehe agko' apkelpepma m'a apkelpakxeneykegkaxa nak. 18 Elsakxés sa' han sẽlpextétamo apkemha apmonye' s'e diez weyke nagkeygmenek ekyenneykekxa nak. Elano sa' ektáhakxa apheykha m'a apkelpepma, hesantagkashok sa' han aqsok yaqwayam enxoho ay'asagkohok ektaqmela apheykha.
19 Keñe axta Saúl tén han David apkelpepma, tén han ma'a apyókxoho israelitas, apkelhayam axta m'a ekyapwátegweykenxa nak xapop Elá, apkelnápékpo m'a filisteos.
20 Keñe axta mók ekhem, axto'ók agko' axta apxatakha'a David, pók énxet axta han apkeltamhók elánésha m'a nepkések apnaqtósso, apxegkek axta apkelsákxo m'a nento apkelmésso axta m'a Jesé. Xama axta apwákxo m'a apkelpakxeneykegkaxa nak, appenchásegkek axta aptamhágkaxa yaqwayam elxog kempakhakma m'a sẽlpextétamo, apkelwónchessek axta apmako yempakha'. 21 Appayhawok axta han chá'a pók apkeleyweykekxa m'a israelitas tén han filisteos. 22 Apkexakkassekmek axta aqsa han David aqsok apkelseykha m'a apkeláneykha axta chá'a kélmeykha kélanchesso kempakhakma tén han ma'a nento, apkenyeyk axta apmahágko m'a apkeleyweykxexa axta aptaxnegwokmo, apkelmaxnegwokmo ektáhakxa apheykha apkelpepma. 23 Neyseksa apkelpaqhetchesso axta aptepa nepyeseksa apkeleyweykekxa filisteos ma'a kempakhakma yáp, apwesey axta Goliat, apkeñama axta tegma apwányam Gat, apkellókaságkek axta makham ma'a israelitas, apteméssessamakxa axta chá'a. Apleg'ak axta han ma'a David.
24 Apkelakawók apagko' axta han israelitas apkelwet'a xa énxet nak, apkenyahágkek axta apmonye', 25 axta aptáhak apkelpaqmeta s'e: “¿Kélwet'aya xa énxet apxegakmo nak? ¡Apxegakmek yaqwayam ellókasagkok ma'a énxet'ák Israel! Énxet apchaqhe enxoho xa, elmések sa' aqsok ekxámokma wesse' apwányam, egkések sa' han apketche kelwána yaqwayam etnehek aptáwa', megyánhek sa' han elyánmagkasek élmomaxche nak chá'a selyaqye m'a apnámakkok.”
26 Keñe axta David aptáha apkelmaxneyáncha'a m'a apchaqneykha axta nápakha:
—¿Yaqsa aqsok kólmések énxet apchaqhe enxoho xa filisteo, keñe han apmasséssesso enxoho apkelmegqakto m'a Israel? ¡Mékoho apagko' xa filisteo mey'áseyak nak Dios, kaqhok etnehek elxénmakha ekmaso Dios memassegwayam nak sẽlpextétamo apagkok xa ektáha nak!
27 Axta aptáhak makham apkelátegmowágko m'a aptáhakxa axta m'a sekxók axta, apkelxéna m'a aqsok yaqwayam kólmések ektáha enxoho apchaqhe m'a Goliat. 28 Keñe axta Eliab, apepma átnaha apketkok axta m'a David, aplege axta apkelpaqhetchesso m'a énxet'ák, aptaqnókók apagko' axta, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Yaqsa aptegyágwa'a apmeyókmo s'e? ¿Yaqsa apnegkenchásekxo yaqwayam kalanha m'a nepkések apqántawo apkellóncha'a nak yókxexma meykexa énxet? Ekya'ásegkók ko'o exchep apxegakmo apmako elanha kempakhakma.
29 —¿Yaqsa eyke sélana kaxwo'? —axta aptáhak apchátegmowágko David—, ekpaqmetche neykhe aqsa ko'o.
30 Tén axta appeynchákpoho apkelmaxneyáncha'a pók énxet, hawók axta aqsa han apchátegmowéyak ma'a aptáhakxa axta apepma'. 31 Apkeltennássekxeyk axta han Saúl ma'a ektáha axta chá'a aplege ektáhakxa apkelmaxneyeykha David, tén axta apkeltamho kólyentawakxa'. 32 Keñe axta David aptáha apcháneya Saúl:
—Méko kayelqaxchek eñama eyeye s'e filisteo nak, hakte ko'o sa' alnapaxchek ma'a, sektáha nak xép apkeláneykha wesse'.
33 —Mopwanchek xép exog apxakko' elnapakpok xa filisteo nak —axta aptáhak apchátegmowágko Saúl—, apketkok apagko' xép makham; nanók eyke apteme kempakhakma yáp ma'a, eyeynmo m'a aptémakxa axta wokma'ák.
34 Aptáhak axta apchátegmowágko David:
—Ko'o sektáha nak xép apkeláneykha wesse', éláneseykha chá'a ko'o apnaqtósso nepkések ma'a táta, ya'awak agkok chá'a m'a méwa, essenhan aqsok nawhak eklo kamok ma'a xama nepkések, 35 ayaqmaksek chá'a ko'o eymentagwakxa'; taqhegwokmek agkok peya enxoho hektámegma', almássesagkok chá'a amáxempenák keñe atekpagmakha chá'a ekwokmoho seyaqha. 36 Cháxa sektémakxa ko'o waqhek méwa essenhan aqsok nawhak eklo, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha wesse'. Kaxhok sa' han ektáhakxa xa filisteo mey'áseyak nak Dios, hakte apkellókaseykegkek chá'a m'a Dios memassegwayam nak sẽlpextétamo apagkok. 37 Wesse' semallahanchesso nak chá'a neyseksa sẽlnápomáxche m'a méwa tén han aqsok nawhak eklo, sa' han hemallahanchesek neyseksa apmáheyo heyaqhek xa filisteo.
Keñe axta aptáha apcháneya Saúl se'e:
—Exeg, Wesse' egegkok sa' etnehek apxegexma.
38 Tén axta Saúl apkeltamho kóltaxneyásekxak David ma'a apáwa apkelmeykha nak chá'a, tén han kólatchessesek apqátek ma'a élánamáxche nak sawo ekyexwase, tén han kóláhakkasek apnények ma'a kéláhakkasso nak chá'a kélnények. 39 Apkexneyk axta nepxet sókwenaqte m'a David, apyekkeynchessek axta han apxega aptáha xa ektáha nak, hakte axta kaltámeyek apkelmeykha xa ekyókxoho aqsok nak. Yetlókok axta han apteme apkenagko Saúl se'e:
—Mowanchek sekxega yetlo sélántaxneykekxa s'e aqsok nak, hakte meheltámeyeyk sélmeykha.
Tén axta kélhaxyawássesa makham ekyókxoho, 40 apmákxeyk axta yámet aptasqapeykha, apkelyésáha axta han cinco meteymog éláxñeyo m'a neyáwa alwáta' nak, apxatmeyk axta nahápa apagkok apseykha axta, mélwakto axta apmeykha apkenmeyncha'a apmonye' m'a filisteo. 41 Keñe axta filisteo aptaqmelchásegkoho apchágketchessekmo apkenmágkaxa m'a David. Apmonye' axta apxegak ma'a apkelsókáseykha axta chá'a apkelmeykha apkenchesso kempakhakma. 42 Apkelanawók axta filisteo m'a David, apwet'ak axta aptáha apketkok apagko', ektaqmalma apyempehek tén han apyókxa, axta yekawo', 43 axta aqsa aptáhak apcháneya s'e:
—¿Semhegya ko'o eyeneyk apsókmo nak yámet yaqwayam hetekpog?
Yetlókok axta han apyemneykha Goliat ma'a David, yetlo apxeyenma ekwesey m'a aqsok apcháyókxa'. 44 Axta aptáhak han apcháneya s'e:
—¡Exegma', almésagkok sa' ko'o exchep aphápetek yaqwayam etawagkok ma'a máma, tén han ma'a aqsok nawha'ák éllo!
45 Aptáhak axta apchátegmowágkokxo David se'e:
—Ey'awak xép yetlo sókwenaqte, sawhéwa tén han héwa, ay'ammok sa' eyke ko'o exchep yetlo Wesse' egegkok ekha apyennaqte apwesey, Dios apagkok nak ma'a Israel sẽlpextétamo apagkok, apkellókáseykegko nak chá'a exchep. 46 Hegkések sa' ko'o exchep ma'a Wesse' egegkok, sakhem sa' ko'o waqhek xép, keñe sa' ma'a sẽlpextétamo nak filisteos aphopák, almésagkok yaqwayam etawagkok máma, tén han aqsok nawha'ák éllo. Keñe sa' ekyókxoho nélwanmeygkaxa kólya'asagkohok apha xama Dios ma'a Israel. 47 Apyókxoho apchaqneykekxa nak se'e, elya'asagkohok sa' Wesse' egegkok mehegwagkasso teyp yetlo sókwenaqte tén han sawhéwa. Wesse' egegkok apagkok se'e kempakhakma nak, sa' hẽlmések negko'o yaqwayam ólmok kéxegke m'a.
48 Apkempákxeyk axta néten filisteo, apkelanyexágkek axta m'a David, apkenegwokmek axta han ekmanyehe agko' apmonye' yaqwayam elnapakpok: 49 Appogwatweykxeyk axta nahápa apagkok, aplekkek axta xama meteymog apketchesa m'a mélwakto apagkok apyenha m'a filisteo, ekpayhakxa nápat axta han apchaqhásawo', apkelpólégkek axta han apyaqnena filisteo ektaxna ekpayhakxa nápat ma'a meteymog. 50 Cháxa ektémakxa axta apchaqhama David ma'a filisteo, wánxa axta apmeykha m'a mélwakto, tén han xama meteymog. Méko axta han sókwenaqte apagkok, 51 keñe apkenyaha apkenegwokmo m'a ekpayhókxa axta apyetnakxa filisteo, apmeyk axta m'a sókwenaqte apagkok axta, keñe apleya apkelyetxeykxoho. Tén axta natámen apchaqhe apyaqténcháseykxoho apyespok.
Xama axta apwet'a filisteos apmatñà kempakhakma yáp apagkok apyennaqte, apkenyahágkek axta. 52 Tén axta apkelwónchesa peya yempakhak ma'a énxet'ák Israel tén han Judá, apmenxenchek axta ekweykekxoho m'a nentaxnamakxa nak Gat, tén han ma'a atña'ák nak Ecrón. Hágkek axta han aphopák sẽlpextétamo filisteos ma'a ekyókxoho ámay ekmahéyak nak Saaraim, ekweykekxoho m'a Gat tén han Ecrón.
53 Keñe axta natámen apmenxenma filisteos, apkelchexyekmek axta makham israelitas, keñe apkelmágko aqsok apagkok ma'a apkelpakxeneykegkaxa axta. 54 Keñe axta David apma m'a filisteo apqátek, apsákxeyk axta m'a Jerusalén, keñe axta m'a apkelmeykha apkenchesso nak kempakhakma, apnegkena m'a kañe' appakxanma.
55 Xama axta apwet'a Saúl peya elnapakpok David ma'a filisteo, axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a m'a Abner, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo apagkok:
—Abner, ¿yaqsa étche xa wokma'ák nak?
56 —May'ásegkok wesse', —axta aptáhak apchátegmowágko Abner.
—Etegyaha sa' amya'a —axta aptáhak apcháneya wesse' apwányam.
57 Apkexyekmek axta David natámen apchaqhe filisteo apsantámho m'a apqátek nak, apmeyk axta Abner apyentamákxo m'a aphakxa nak Saúl, 58 axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a Saúl se'e:
—Héltennés hana, ¿yaqsa enxoho exchep étche?
Apchátegmowágkek axta David:
—Jesé apketche ko'o, apha nak ma'a Belén, apchásenneykha nak xép wesse'.