1 Entonces Jonatán, el hijo de Saúl, le dijo al criado que le llevaba las armas:
«Ven, vamos a pasar al otro lado, a la guarnición de los filisteos.»
Pero de esto nada le dijo a su padre,
2 que se encontraba bajo un granado en Migrón, en el extremo de Gabaa, acompañado de unos seiscientos hombres.
3 El efod lo llevaba Ajías hijo de Ajitob, que era hermano de Icabod hijo de Finés, el hijo de Elí, sacerdote del Señor en Silo. Nadie en el pueblo sabía que Jonatán se había ido.
4 Jonatán procuraba llegar a la guarnición de los filisteos pasando entre los desfiladeros, pero en ambos lados había dos peñascos agudos, conocidos como Boses y Sene;
5 uno de ellos estaba situado al norte, hacia Micmas, y el otro al sur, hacia Gabaa.
6 Entonces Jonatán le dijo a su escudero:
«Ven, vamos a pasar a la guarnición de estos incircuncisos, y espero que el Señor nos ayude. Para él no es difícil vencer al enemigo con muchos hombres o con pocos.»
7 Su escudero le respondió:
«Haz todo lo que tienes pensado hacer. Adelante, que estoy contigo y te apoyo en todo.»
8 Y Jonatán le dijo:
«Acerquémonos, para que nos vean esos hombres.
9 Si al vernos nos dicen que los esperemos aquí, entonces nos quedaremos y no subiremos.
10 Pero si nos dicen que vayamos a donde ellos están, vayamos; esa será la señal de que el Señor los ha entregado en nuestras manos.»
11 Salieron entonces de su escondite, para que los vieran los filisteos que estaban en la guarnición; y estos, al verlos, dijeron:
«Miren, ¡los hebreos ya están saliendo de las cuevas donde estaban escondidos!»
12 Y desde la guarnición les gritaron:
«Vengan acá, con nosotros. Queremos decirles una cosa.»
Entonces Jonatán le dijo a su escudero:
«Ven, sígueme, que el Señor los ha puesto en manos de Israel.»
13 Y subió Jonatán, trepando con manos y pies, y seguido por su escudero, y empezó a luchar contra los filisteos; a los que caían delante de él, su escudero los remataba.
14 En esa primera lucha mataron como a veinte hombres, en un espacio reducido.
15 Entonces el pánico se apoderó de todo el campamento, en el campo y en toda la guarnición; y cuando lo supieron los espías, también se llenaron de miedo; y el pánico aumentó porque hubo un temblor de tierra.
16 Desde Gabaa de Benjamín los centinelas de Saúl vieron cómo la multitud de filisteos corría desconcertada de un lado para otro, en completo desorden.
17 Entonces Saúl dijo a los que estaban con él:
«Pasen revista. Veamos quién de los nuestros se fue.»
Al pasar revista, se dieron cuenta de que faltaban Jonatán y su escudero.
18 Entonces Saúl le dijo a Ajías:
«Trae el arca de Dios.»
En ese entonces el arca de Dios estaba con el pueblo de Israel.
19 Y mientras Saúl hablaba con el sacerdote, el desorden que había en el campamento de los filisteos iba en aumento. Entonces Saúl le dijo al sacerdote:
«Espera, no la traigas.»
20 Y Saúl reunió al pueblo que estaba con él, y fueron al campo de batalla, y allí vieron que los filisteos estaban tan confundidos que unos a otros se atacaban con sus espadas.
21 Además, los hebreos que desde hacía mucho tiempo habían vivido entre los filisteos, y que luchaban en su ejército, se pusieron a favor de los israelitas y se pasaron al bando de Saúl y Jonatán.
22 Lo mismo pasó con todos los israelitas que estaban escondidos en los montes de Efraín: cuando supieron que los filisteos huían, también bajaron a perseguirlos.
23 La batalla llegó hasta Bet Avén, y así salvó el Señor al pueblo de Israel.
24 Ese día los israelitas se vieron en aprietos, pues tenían mucha hambre porque Saúl había hecho jurar al pueblo que no comerían en todo el día, hasta que se hubieran vengado de sus enemigos. Cualquiera que desobedeciera quedaría bajo maldición.
25 En cierto momento, el ejército israelita llegó a un bosque en el que había tanta miel que parecía brotar del suelo.
26 Al entrar en él, vieron cómo la miel escurría de los árboles; pero nadie extendió la mano para probar la miel, por temor a la maldición.
27 Sin embargo, como Jonatán no había oído a su padre poner bajo juramento al pueblo, alargó la punta de una vara que traía en la mano, la remojó en un panal de miel, y se la llevó a la boca, con lo que recobró el ánimo.
28 Pero uno de los soldados le dijo:
«Tu padre nos hizo jurar solemnemente, cuando dijo: “Maldito sea todo el que hoy tome alimento.” Por eso el pueblo desfallece de hambre.»
29 Pero Jonatán le respondió:
«Mi padre ha causado un gran daño al pueblo. ¡Mírenme! Solo probé un poco de miel, ¡y ya me reanimé!
30 ¿Qué habría pasado si el pueblo hubiera tenido libertad de comer del botín arrebatado al enemigo? ¡El estrago entre los filisteos hubiera sido mayor!»
31 Ese día los filisteos fueron heridos de muerte desde Micmas hasta Ayalón, pero el pueblo estaba muy cansado,
32 así que se lanzó sobre el botín, y tomaron ovejas, vacas y becerros, y los degollaron, y los comieron con sangre y todo.
33 Pero alguien dio aviso a Saúl, y le dijo:
«El pueblo ha ofendido al Señor, porque está comiendo la carne con sangre y todo.»
Entonces Saúl les dijo:
«¡Todos ustedes son unos pecadores! Rueden esa piedra grande, y pónganla aquí.»
34 Luego les dijo:
«Sepárense y mézclense entre el pueblo, y díganles que cada uno me traiga sus vacas o sus ovejas, para que las degüellen y puedan comer carne sin sangre, y así no ofendan al Señor.»
Esa misma noche todos los israelitas llevaron personalmente sus vacas, y las degollaron allí.
35 Saúl, por su parte, construyó allí su primer altar al Señor,
36 y dijo:
«Esta misma noche, y hasta el amanecer, vamos a atacar a los filisteos. Les quitaremos todo lo que tienen, y no dejaremos con vida a ninguno de ellos.»
Sus hombres le dijeron:
«Haz todo lo que te parezca mejor.»
El sacerdote les dijo:
«Antes consultemos a Dios.»
37 Entonces Saúl consultó al Señor:
«¿Debo perseguir a los filisteos? ¿Le darás la victoria a tu pueblo Israel?»
El Señor no le dijo nada ese día,
38 así que Saúl llamó a los jefes del pueblo y les preguntó:
«Díganme quién ha pecado hoy, y cuál ha sido su maldad;
39 porque juro por el Señor, el salvador de su pueblo Israel, que el culpable morirá, aun si el culpable es mi hijo Jonatán.»
Y como todo su ejército permaneció callado,
40 Saúl ordenó:
«Ustedes quédense de un lado, y mi hijo Jonatán y yo nos pondremos del otro lado.»
Y ellos respondieron:
«Haz lo que te parezca mejor.»
41 Entonces Saúl le dijo al Señor:
«Concédenos un sorteo perfecto.»
Como la suerte cayó sobre Jonatán y Saúl, y el pueblo quedó libre,
42 Saúl dijo:
«Ahora echen la suerte entre mi hijo Jonatán y yo.»
Como la suerte cayó sobre Jonatán,
43 Saúl le preguntó:
«Confiésame qué es lo que has hecho.»
Y Jonatán le dijo:
«Es verdad que comí un poco de miel, la cual tomé con la punta de la vara que traía en la mano. ¿Y por eso tengo que morir?»
44 Y Saúl respondió:
«Que Dios me añada mayor castigo, si no cumplo mi promesa. Hijo mío, ¡tienes que morir!»
45 Entonces el pueblo le dijo a Saúl:
«¿Tiene que morir tu hijo Jonatán, cuando ha sido él quien salvó al pueblo de Israel? ¡De ninguna manera! Juramos por el Señor que ni uno solo de sus cabellos caerá a tierra. Lo que él hizo hoy, lo hizo de acuerdo al plan de Dios.»
De esta manera el pueblo de Israel impidió la muerte de Jonatán.
46 Y como Saúl dejó de perseguir a los filisteos, estos se fueron a sus tierras.
47 Después de tomar posesión del reino de Israel, Saúl luchó contra todos los enemigos que lo rodeaban: luchó contra los moabitas, los amonitas, los edomitas, los reyes de Soba y los filisteos; y por dondequiera que iba, salía victorioso.
48 Con el ejército que reunió, derrotó a los amalecitas y libró a Israel de quienes lo saqueaban.
49 Saúl tuvo cinco hijos: Los varones fueron Jonatán, Isví y Malquisúa. Las mujeres fueron Merab, la mayor, y Mical, la menor.
50 La mujer de Saúl se llamaba Ajinoán, y era hija de Ajimaz. El general de su ejército era su primo Abner hijo de Ner.
51 Su padre, Cis, era hermano de Ner, el padre de Abner; y los dos eran hijos de Abiel.
52 Mientras Saúl fue rey, la guerra contra los filisteos fue encarnizada. Por eso todos los hombres valientes y aptos para la guerra pasaban a formar parte de su ejército.
Jonatán
1 Xama ekhem axta Jonatán, apketche nak Saúl, aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Exegma', óltámeyekxak alwáta' agketamagkok apheykegkaxa nak sẽlpextétamo filisteos, cham'a neyp nak.
Axta eyke eltennásak apyáp Jonatán, 2 axta appakxenweykmok Saúl ma'a nekha egkexe, kóneg yántakyexna axta aphak, kélchexakkassamakxa axta chá'a apyempe'ék hótáhap, yetlo apkelxegexma'a seiscientos sẽlpextétamo. 3 Ahías axta apchánémakpok chá'a eswok ma'a efod, Ahitub axta apketche, Icabod axta apephénem, Finees axta apketche, aptáwen axta m'a Elí, apteme axta apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Siló.
Axta elya'ásegkok énxet'ák apxega m'a Jonatán. 4 Xénchek axta apwáxok emmok ma'a apheykegkaxa axta sẽlpextétamo filisteos. Kelánmeyk axta han ánet meteymog élyawe negyeykheykekxexa axta chá'a, kéltéma axta ekwesey xama Bosés, keñe mók Sene. 5 Xama axta kemhak nexcheyha, ekpayho nak Micmás, keñe axta mók ma'a ekpayho nepyeyam, ekpayho nak Guibeá. 6 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Nók, ólyeykhekxak ma'a neyp nak, apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák meyke nak kélyenyekhássáseyak nekha apyempe'ék. Lapmaxcheyk sa' elának aqsok Wesse' egegkok hempasmok negko'o, hakte yeskohok hegmallahanchesek ma'a, megkeyxek nenxámokma essenhan egqántawo'.
7 —Elána sa' ekxénakxa enxoho apwáxok elána', ekpenchessek eyke ko'óxa sektáhakxa yaqwayam apasmok aqsok apmáheyo elána' —axta aptáhak apchátegmowágko m'a apchásenneykha.
8 Tén axta Jonatán aptáha apcháneya:
—Nók, ólyeykhekxak sa' neyp apheykegkaxa nak ma'a énxet'ák, ólxekmósaxkohok sa' han. 9 Apkeltamhók sa' agkok anleyxek ma'a nenchaqnágwánxa enxoho, peya enxoho hegya'áwa', anchaqnaha sa' aqsa m'a, magya'ammek sa' ma'a apheykegkaxa nak. 10 Apkeltamhók sa' agkok agya'ammok, agya'ammok sa', hakte sa' katnehek magkenatchesso peya hẽlmallanchesek ma'a Wesse' egegkok.
11 Apkelxekmowásekpok axta han apheykegkaxa axta filisteos xa apqánet nak. Xama axta apkelwet'a, axta aptáhak apkelpaqmeta s'e: “Kólenmexho hana, apkelántekkek kaxwók hebreos meteymog áxwa apkelyexanmomakxa axta.” 12 Yetlókok axta han kélwóneykha Jonatán, tén han ma'a apchásenneykha nak:
—¡Hegya'áwa', xama aqsok sa' óltennaksek!
Tén axta Jonatán aptáha apcháneya m'a apchásenneykha:
—Hétlógma sa', egkések sa' yaqwayam elmok israelitas Wesse' egegkok xa énxet'ák nak.
13 Aplókegkek axta han apmék apchánta Jonatán, yetlo apchásenneykha. Tén ma'a apkexeykenta axta chá'a náxop ma'a Jonatán, apchaqhak axta chá'a ekmanyehe agko' ma'a apchásenneykha. 14 Veinte énxet axta han apkelnápak Jonatán yetlo apchásenneykha xa émha amonye' apketámeyak nak, megkayawakxa nak exma'. 15 Apkelmeneygkók apagko' axta han apyókxoho apheykha axta m'a apkelpakxeneykegkaxa nak, tén han ma'a teyp apkelpakxeneykegkaxa nak. Apkelmeneygkók apagko' axta han ma'a sẽlpextétamo apheykha axta mók apkelpakxeneykegkaxa, tén han ma'a kempakhakma yapmeyk. Chaqhawók axta han ekyawheyncha'a xapop, kelyegweyxcheyk axta ekwányam agko'.
16 Keñe m'a énxet'ák apkelhaxneykha apagkok axta m'a Saúl, apheykencha'a axta m'a Guibeá, apkelwet'a filisteos apkenyahágko apkexpaqna. 17 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a sẽlpextétamo ektáha axta apkelxegexma'a:
—Kólyetsátekxa sa' yaqsa méko negyeseksa negko'o.
Kélyetsátekxeyk axta, keñe méteyákpo m'a Jonatán yetlo apchásenneykha. 18 Aptáhak axta Saúl apcháneya Ahías:
—Esanta sa' efod Dios nak apagkok, hakte axta yetnók ma'a nepyeseksa nak israelitas.
19 Yágwokmók axta melya'áseyak aptamhágkaxa filisteos neyseksa apkelpaqhetchásamákpoho Saúl ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. Tén axta Saúl aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok:
—Katnehek agkok xa, ná esanta aqsa.
20 Yetlókok axta han apchaqneykekxa apyókxoho sẽlpextétamo yetlo Saúl, apkempakha'ak axta. Apchaqhákxeyk axta aqsa han chá'a pók ma'a filisteos, hakte awanhek axta ekteyapma nepyeseksa melya'áseyak aptamhágkaxa. 21 Appasmeykxeyk axta han israelitas Saúl axta apkelxegexma'a tén han Jonatán ma'a hebreos, nanók appáxaqwayam axta m'a filisteos, apkelyetlo axta han ma'a sẽlpextétamo apagkok. 22 Xama axta apkelleg'a apkenyahágko filisteos ma'a israelitas, apkelyexánegwayam axta m'a neyseksa egkexe nak Efraín, apkelamhágkek axta han apkempakha'a. 23 Wokmók axta apkelnápomap ma'a yókxexma nak Bet-avén, cháxa apkelmallahanchesakxa axta han Wesse' egegkok Israel xa ekhem nak.
Saúl apteméssesso naqso' appeywa
24 Massék axta apkelyenna énxet'ák Israel xa ekhem nak, hakte axta etókagkok aptéyak xama enxoho, hakte naqsók axta aptáha appeywa Saúl se'e: “Kóllegássesagkohok sa' énxet ektáha enxoho apto xama aqsok ma'a megkayáqtésa enxoho makham, mayaqmagkásekxexa enxoho ko'o makham setnéssessamakxa m'a sélenmexma.” 25 Apkelwokmek axta sẽlpextétamo m'a naxma, aphakxa axta yányawhéna'. 26 Xama axta apkelántaxna naxma m'a énxet'ák, kenyeyk axta yányawhéna' apyegmenek ektémól'a yegmen; méko axta eyke ektawa, hakte cheyxcheyk axta m'a aptáhakxa axta apteméssesso naqso' appeywa Saúl. 27 Keñe axta Jonatán, meñé axta aptáhakxa apteméssesso naqsók appeywa m'a apyáp apmésso m'a sẽlpextétamo, apya'asa yámet apmeykha axta, apkeltekxeya naw'a pápa' apagkok yányawhéna', aptókek axta han, yetlókok axta han apyenneykekxoho makham. 28 Tén axta aptáha apcháneya xama sẽlpextétamo israelitas se'e:
—Apméssek xeyk appeywa ekmámnaqsoho sẽlpextétamo m'a apyáp, apxéna kóllegássesagkohok ektáha enxoho ekto xama aqsok se'e sakhem nak. Cháxa keñamak ekmassa agko' nak apkelyenna énxet'ák.
29 Axta aptáhak apchátegmowágko Jonatán:
—Asagkek apteméssesakxa énxet'ák egagkok ma'a táta. Hélano ko'o, ekyennákxók natámen sekto s'e yányawhéna' nak, 30 exchek ekyágwánxa agkok elyennákxohok énxet'ák aptókagko enxoho sakhem ma'a aqsok apkelyementaméyak nak nélenmexma. ¡Apxámok xeyk etnehek nélnapma m'a filisteos!
31 Cháxa ekhem apkelnapakxa axta israelitas ma'a filisteos, eyeynmo apkelnápomap ma'a Micmás, ekweykekxoho m'a Aialón. Massék agko' axta apkelyenna m'a sẽlpextétamo israelitas, 32 tén axta apketámegko apkelma m'a aqsok apkelyementaméyak axta apkelenmexma, apkelmágkek axta nepkések, weyke, tén han weyke étkók, apkelnapchek axta, aptókagkek axta ápetek yetlo éma. 33 Nápakha énxet'ák axta apkelya'aweykxak Saúl apkeltennásseykxo, aptáha apcháneya s'e:
—Apkelánegkek melya'assáxma énxet'ák nápaqtók Wesse' egegkok, hakte aptókagkek ápetek yetlo éma.
Keñe axta aptáha Saúl se'e:
—¡Kéxegke kélteme kélyenseyam kélyetleykha Dios! Hélsantagkas sa' ko'o xama meteymog ekyawe, kólyettelegwásenta sa'. 34 Kólpaqhetches sa' énxet'ák, kóltennés sa' han héntegkásenták chá'a ko'o xama weyke kennawók aptósso s'e, essenhan ma'a nepkések, yaqwayam enxoho kólaqhek kéxegke, tén han kóltók, nágkóllána megkólya'assáxma nápaqtók Wesse' egegkok kóltawagkok ápetek yetlo éma.
Cháxa axta'a nak, xama énxet axta chá'a apyentamákxohok apagko' ma'a weyke kennawók aptósso, matñék axta han chá'a m'a. 35 Apkelánessek axta han Saúl kélwatnéssamakxa chá'a aqsok ma'a Wesse' egegkok, apmonyók axta han apkelane xa ektéma nak. 36 Keñe axta aptáha apkeláneya Saúl:
—Ólántépok sa' se'e axta'a nak agketamagkok filisteos, ólyementamok sa' aqsok apagkok ekwokmoho élsaka, meyke negáyam xama enxoho énxet.
Axta aptáhak apkelátegmowágko apyókxoho s'e:
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek.
Keñe m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok, aptáha s'e:
—Ólmaxnak sa' sekxók Dios.
37 Keñe axta Saúl apkelmaxneya Dios. Axta aptáhak apcháneya s'e:
—¿Ewancheya ko'o amenxenek filisteos? ¿Egkéseya sa' yaqwayam elmok ma'a israelitas?
Axta eyke yátegmowágkok Wesse' egegkok xa ekhem nak. 38 Keñe axta Saúl aptáha s'e:
—Kólmeyenta hana s'e kélyókxoho kélámha kélmonye'e nak sẽlpextétamo, kóltegyaha sa' amya'a yaqsa élana sakhem megkay'assáxma. 39 ¡Naqsók ko'o sektáha sekpeywa nápaqtók Wesse' egegkok, apkelwagkasso nak teyp ma'a Israel, yetsapok sa' ma'a ektáha enxoho apteme, megkeyxek sa' ma'a ektáha enxoho apteme m'a hatte Jonatán!
Méko axta xama enxoho apchátegmowéyak sẽlpextétamo. 40 Keñe axta Saúl aptáha apkeláneya m'a apyókxoho énxet'ák nak Israel:
—Kólchaqnágwata sa' kéxegke s'e, keñe sa' ko'o tén han hatte Jonatán, anchaqnágwók á mók nekha nak.
—Etne m'a ekleyawókxa enxoho apwáxok etnehek —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a sẽlpextétamo.
41 Tén axta Saúl aptáha s'e:
—Wesse', Dios apagkok nak Israel, ¿yaqsa ektáha meheyátegmowágko nak sakhem, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha? Ko'o sa' agkok sélane may'assáxma, essenhan ma'a hatte Jonatán, sa' eyke kólya'asagkohok ektepa enxoho Urim ma'a ektawásamáxche xama aqsok; Israel sa' agkok apkeláneyak melya'assáxma, énxet'ák apagkok nak xép, katyapok sa' ma'a Tumim.
Jonatán tén han Saúl axta han pehewokmok eyaqhémo, keñe axta énxet'ák megkaphewokmo apkelsexnánémap. 42 Keñe axta aptáha makham Saúl se'e:
—Kóltawásekxak makham yaqwayam kólya'asagkohok hatte tén han ko'o.
Keñe axta eyaqhawo apsexnánémap ma'a Jonatán, 43 Tén axta aptáha apcháneya Saúl ma'a Jonatán:
—Héltennés aqsok apkelane.
Keñe axta Jonatán aptáha apkeltennasa:
—Ektókek xeyk ko'o ketchetsék yányawhéna' apyegmenek sétchesso exchek naw'a yámet sekmeykha nak chá'a. Ekheyk eyke ko'o s'e, payhawok amátog.
44 Axta aptáhak Saúl se'e:
—¡Dios sa' ko'o heyaqhek megyetsapa enxoho exchep Jonatán!
45 Keñe axta énxet'ák aptáha apchátegmowágko Saúl se'e:
—¡Mopwanchek yetsapok Jonatán, hakte apkelmallahanchessegkek kempakhakma m'a énxet'ák Israel! ¡Móltamhók negko'o katnehek xa! ¡Naqsók negko'o nentáha nélpeywa yetlo nenxeyenma Wesse' egegkok, móghók kólteméssessamhok exma ekmaso xama enxoho! Hakte Dios appasmak apkelana nak se'e sakhem nak.
Cháxa apwagkasa axta teyp énxet'ák ma'a Jonatán megya'awo yetsapok. 46 Keñe axta Saúl apkelwátésa apkelamhéyak ma'a filisteos, apkelmeyákxeyk axta makham ma'a apkeleñamakxa.
47 Xama axta aptéma wesse' apwányam Saúl ma'a Israel, apkelnápomákpek axta apkelenmexma ekyókxoho yókxexma, axta m'a Moab, Amón, Edom, tén han ma'a wesse' apwányam Sobá, tén han ma'a filisteos. Emallánek axta chá'a m'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 48 Apchánchesákxeyk axta sẽlpextétamo keñe apyaqmasa m'a Amalec, keñe apkelmallahanchessama nepyeseksa Israel ma'a apketámeyam axta chá'a.
49 Keso Saúl apketchek axta s'e: Jonatán, Isví tén han Malquisúa. Tén axta ánet apketchek kelwán'ák: Merab, ekteme axta katnaha étkok, keñe sexyók ma'a Mical. 50 Ahinóam axta ekwesey aptáwa' m'a Saúl, Ahimaas axta apketche. Abner axta apwesey m'a sẽlpextétamo wesse' apagkok, Ner axta apketche, Saúl axta apyakka'. 51 Saúl axta apyáp ma'a Quis, keñe axta Abner apyáp ma'a Ner, Abiel axta apketchek xa apqánet nak.
52 Asagkók axta kempakhakma, apkempakhamakpo axta m'a filisteos, apyennaqtamakxa axta m'a Saúl; axta keñamak Saúl apwet'a enxoho chá'a énxet apyennaqte, megyeye emhagkok eyesagkexa', etnéssesek chá'a sẽlpextétamo apagkok.