Mandato de David a Salomón
1 En los últimos momentos de su vida, el rey David le recomendó a Salomón, su hijo:
2 «Estoy por recorrer la senda de todos los mortales. ¡Ánimo, y pórtate como todo un hombre!
3 Cumple los mandamientos del Señor tu Dios, y no te apartes de sus caminos; sigue sus sendas y cumple con sus leyes y preceptos, tal y como están escritos en la ley de Moisés. Así prosperarás en todo lo que hagas y en todo lo que emprendas.
4 Si lo haces, el Señor confirmará la promesa que me hizo cuando dijo: “Si tus hijos caminan por mis sendas y se comportan ante mí con veracidad, y con todo su corazón y toda su alma, jamás te faltará un sucesor en el trono de Israel.”
5 »Tú bien sabes lo que me hizo Joab hijo de Seruyá, y lo que hizo con Abner hijo de Ner, y con Amasa hijo de Jéter. Los mató, y con ello desató una guerra sangrienta en tiempos de paz, con lo que se manchó de sangre de la cabeza a los pies.
6 Toma esto en cuenta, y haz lo que creas conveniente, pero no le permitas llegar a viejo y morir en paz.
7 Trata con bondad a los descendientes de Barzilay el galaadita. Quiero que los sientes a tu mesa, porque ellos me ayudaron cuando yo estaba huyendo de tu hermano Absalón.
8 En cuanto a Simey hijo de Gera, el benjaminita de Bajurín, aunque me lanzó una terrible maldición cuando yo iba rumbo a Majanayin, también fue al Jordán a recibirme. Ahí le prometí, delante del Señor, que mi espada no lo mataría.
9 Pero ahora él está en tus manos, y tú sabrás lo que debes hacer. Aunque ya está viejo, haz que baje al sepulcro bañado en su propia sangre.»
Muerte de David
(1 Cr 29.26-30)
10 Y David cayó en el sueño eterno, como sus padres, y fue sepultado en su ciudad.
11 Cuarenta años reinó en Israel, de los cuales, siete años reinó en Hebrón y treinta y tres en Jerusalén.
12 Salomón ocupó entonces el trono de David, su padre, y su reino se consolidó.
Salomón afirma su reino
13 Un día, Adonías hijo de Jaguit fue a visitar a Betsabé, la madre de Salomón, y ella le preguntó:
«¿Vienes en son de paz?»
Y Adonías respondió que sí,
14 y añadió:
«Quiero hacerte una petición.»
Betsabé le pidió que hablara,
15 y él dijo:
«Como bien sabes, el reino era mío; todo Israel había puesto en mí sus esperanzas de que yo reinara, pero el reino cambió de manos y ahora es de Salomón, mi hermano, porque esa fue la voluntad del Señor.
16 Pero te ruego que no me niegues lo que te voy a pedir.»
Betsabé le dijo:
«Dime qué es lo que quieres.»
17 Y Adonías le dijo:
«Por favor, habla con el rey Salomón y pídele que me dé por esposa a Abisag la sunamita. Yo sé que a ti no te negará lo que le pidas.»
18 Betsabé le dijo:
«Está bien. Yo hablaré por ti al rey.»
19 Y Betsabé fue a palacio para hablar con el rey Salomón en favor de Adonías. El rey se levantó a recibirla y se inclinó ante ella; luego se sentó en su trono y mandó traer una silla para su madre, y ella se sentó a su derecha.
20 Entonces Betsabé le dijo:
«Quiero hacerte una pequeña petición. Espero que no me la niegues.»
Y el rey le dijo:
«Pídeme lo que quieras, madre mía, que no te lo negaré.»
21 Y ella respondió:
«Deja que Adonías, tu hermano, tome por mujer a Abisag la sunamita.»
22 Pero el rey Salomón respondió a su madre:
«¿Por qué pides a Abisag la sunamita para Adonías? ¿También me vas a pedir que le entregue el reino, porque es mi hermano mayor? ¡Él cuenta ya con el apoyo del sacerdote Abiatar y de Joab hijo de Seruyá!»
23 Entonces el rey Salomón juró por el Señor, y dijo:
«Que el Señor me castigue duramente, y más aún, que con esta petición Adonías ha firmado su sentencia de muerte.
24 Juro por el Señor, que me ha puesto y confirmado en el trono de David, mi padre, y que ha establecido mi dinastía, como lo había prometido, que hoy mismo Adonías morirá.»
25 Entonces el rey Salomón ordenó a Benaías hijo de Joyadá que matara a Adonías, y Benaías fue y lo mató.
26 Luego, el rey le ordenó al sacerdote Abiatar:
«Regresa a Anatot, tu tierra. Mereces la muerte, pero no te mataré hoy porque has llevado el arca del Señor, nuestro Dios, en presencia de David, mi padre, y porque sufriste junto con él las mismas aflicciones.»
27 Así fue como Salomón quitó a Abiatar del sacerdocio en el templo del Señor, con lo que se cumplió su palabra contra los descendientes de Elí, como lo había afirmado en Silo.
28 Esta noticia llegó a oídos de Joab, que también había apoyado a Adonías, aunque no se había unido a Absalón. En cuanto lo supo, huyó al tabernáculo del Señor y se aferró a los cuernos del altar.
29 Cuando Salomón supo que Joab estaba en el tabernáculo del Señor, junto al altar, ordenó a Benaías hijo de Joyadá que fuera y le diera muerte.
30 Entonces Benaías fue al tabernáculo del Señor y le dijo a Joab:
«El rey te ordena que salgas.»
Pero Joab respondió:
«De ninguna manera. Prefiero morir aquí.»
Benaías regresó a palacio y le contó al rey lo que había dicho Joab.
31 Entonces el rey dijo:
«Pues cumple sus deseos. Mátalo y entiérralo, y borra así la sangre que Joab derramó injustamente, y que nos manchó a mi padre y a mí.
32 El Señor le hará pagar con su propia sangre, porque asesinó a dos hombres más justos y honrados que él. Los mató a filo de espada, y sin que mi padre David lo supiera. Mató a Abner hijo de Ner, que era general del ejército de Israel, y a Amasa hijo de Jéter, que era general del ejército de Judá.
33 La sangre de estos dos hombres recaerá sobre Joab y sobre todos sus descendientes; en cambio, sobre David y sus descendientes, y sobre su dinastía y su trono, el Señor derramará paz para siempre.»
34 Entonces Benaías hijo de Joyadá fue y atacó a Joab, y lo mató; y luego lo sepultaron en su casa en el desierto.
35 Su lugar como capitán del ejército lo asumió Benaías por orden del rey, y Sadoc ocupó el lugar de Abiatar como sacerdote.
36 Después, el rey mandó llamar a Simey, y le dijo:
«Construye una casa en Jerusalén, para que vivas allí; pero no se te ocurra salir.
37 Quiero que sepas que, si me entero que sales y cruzas el torrente de Cedrón, ese día morirás, y tú serás el único responsable de tu muerte.»
38 Y Simey le respondió:
«Estoy de acuerdo con lo dicho por Su Majestad. Así lo haré.»
Y Simey vivió en Jerusalén mucho tiempo.
39 Pero sucedió que, después de tres años, dos de sus criados huyeron a Gat, donde reinaba Aquis hijo de Macá. Cuando Simey supo que sus criados estaban en Gat,
40 aparejó su asno y fue a Gat en busca de sus criados; y cuando los halló, regresó a Jerusalén.
41 Pero Salomón se enteró de que Simey había salido de Jerusalén para ir a Gat, pero que había vuelto.
42 Entonces mandó llamar a Simey, y le dijo:
«Yo te advertí, y tú juraste por el Señor, que el día que salieras de tu casa, morirías. Y tú dijiste: “Estoy de acuerdo con lo dicho por Su Majestad.”
43 Entonces, ¿por qué faltaste a tu juramento ante el Señor, y desobedeciste la orden que yo te impuse?»
44 Y Salomón añadió:
«En el fondo de tu corazón tú bien sabes que le hiciste mucho daño a mi padre David. Ahora el Señor ha hecho que ese daño recaiga sobre ti mismo.
45 Yo, el rey Salomón, seré bendecido, y el trono de David se afirmará para siempre delante del Señor.»
46 Entonces el rey ordenó a Benaías hijo de Joyadá dar muerte a Simey, y Benaías lo hirió y lo mató. Con esto, el reino de Salomón quedó confirmado.
Ektemegwánxa néxa appeywa David appaqhetchesso m'a Salomón
1 Chágketwokmek axta yaqweykenxa yetsapok ma'a David. Axta keñamak aptáha apcháneya m'a apketche Salomón: 2 “Peyk ko'o aweygképok kaxwo', ektéma nak chá'a m'a apyókxoho énxet'ák. Ewasqápekxoho sa', etne sa' aptémakxal'a énxet. 3 Elyahakxoho sa' ma'a apkeltémókxa nak etnehek Dios Wesse' apagkok, elának ma'a apmopmenyého nak chá'a, tén han segánamakxa apagkok, apkeltémókxa nak antéhek, tén han ma'a apchánamakxa nak antéhek, ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche m'a Moisés segánamakxa apagkok, yaqwayam sa' kataqmelek chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a, tén han ma'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 4 Yaqwayam enxoho han elának Wesse' egegkok ma'a séltennassama axta ko'o elána', apxeyenma megkameykehek chá'a énámakkok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, cham'a apkelánegkoho enxoho chá'a ektémakxa aqsok apkelánéyak ma'a étchek, ektaqmela enxoho chá'a aptamhágkaxa nápaqtók ma'a, ekweykmoho kañók agko' apkelwáxok tén han élchetámeykegkaxa nak apkelwáxok.
5 “Apya'ásegkok xeyep setnéssessamakxa axta m'a Joab, Seruiá axta étche, cham'a apteméssessamakxa axta m'a apqánet sẽlpextétamo apkelwesse'e israelitas: apkelnapma axta m'a Abner, Ner axta apketche, tén han Amasá, Jéter axta apketche, cham'a ekmassegweykmo axta kempakhakma, aphéssessamo mók ma'a apkelnapma nak énxet'ák neyseksa kempakhakma, sesexnenagkama ko'o sephewaya ekyetno sekyógkexma. 6 Elána sa' aqsok yetlo apya'áseykegkoho, nágyoho kataqmelek apketsapma. 7 Keñe sa' ma'a Barzilai apketchek, apkeñama nak Galaad, kataqmalmakha sa' apwáxok elano', epásem sa' chá'a apto, hakte etaqmelchessegkek axta ko'o sényahama axta seyáya m'a apepma' Absalón. 8 Apheyk makham xamo' xép ma'a Simí, Guerá apketche, apteme nak benjaminita, apkeñama nak Bahurim. Cha'a apkeltémo axta ko'o hetnégwomhok exma ekmaso sekmaheykegko axta m'a Mahanaim. Keñe axta natámen sélanyexeykegko semoma takha' m'a wátsam nak Jordán, tén axta ko'o sekteméssesa naqsók agko' yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey magwaqhehe'. 9 Nágkapyósho aqsa elano'. Apwanchek xép aqsok, ey'asagkoho sa' yaqwánxa etnéssesek. Yának sa' emátog ekmaso agko'.”
David apketsapma
(1 Cr 29.26-30)
10 Apketsekkek axta David, keñe kélátawanyegwákxo kélpáxaqtessákxo m'a apyapmeyk nanók axta, ekpayho nak David Tegma Apwányam apagkok. 11 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, siete apyeyam axta apteme wesse' apwányam ma'a Hebrón, keñe treinta y tres apyeyam ma'a Jerusalén. 12 Keñe axta aptéma wesse' apwányam Salomón, apyaqmagkasa m'a David, apyáp axta, méko axta han ektemegweykmoho exma m'a aptémakxa nak wesse' apwányam.
Adonías apmassegwayam yetlo apkelxegexma'a
13 Apya'aweykxeyk axta Betsabé m'a Adonías, Haguit axta étche, cham'a Salomón egken. Kelmaxneyáha axta m'a:
—¿Ya eláwak apmeyánto s'e?
—Éhay —axta aptáhak apchátegmowágko. 14 Keñe axta aptáha makham se'e—: Yetneyk ko'o xama aqsok yaqwayam altennaksek xeye'.
—Héltennés —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
15 Ya'ásegkók xeye', ko'o axta eykhe payhawók atnehek wesse' apwányam, kelhaxnamáxchek han ekyókxoho Israel atnehek ko'o wesse' apwányam, axta aptáhak Adonías. Keñe apxaka yaqwayam etnehek wesse' apwányam ma'a eyáxeg, hakte nanók axta apxeyenma Wesse' egegkok etnehek ma'a. 16 Yetneyk eyke xama aqsok yaqwayam almaxneyha. Hegkés sa'.
—Exén —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
17 Aptáhak axta s'e:
—Éltamhók eykhe kalmaxneyha wesse' apwányam Salomón hegkések ko'o m'a Abisag, ekteme nak kelán'a sunamita yaqwayam atnehek etáwa'. Memyewek xeye' kalmaxnak ma'a.
18 —Táse', almaxnéssesek sa' xeyep wesse' apwányam ma'a —axta entáhak eyátegmowágko Betsabé.
19 Keñe axta ekxega Betsabé ekpaqhetchessákxo m'a wesse' apwányam Salomón, éltennássesa m'a Adonías. Apchampákxeyk axta néten wesse' apwányam apma takha' m'a egken, apháxahánteyk axta amonye'. Tén axta aphákxo makham ma'a néten aptaháno, apkeltamhók axta han kólsantagkasek taháno m'a egken; heyk axta m'a ekpayhókxa apkelya'assamakxa', 20 keñe axta ektáha eyáneya:
—Peykhe almaxnak xama aqsok. Hélyahakxoho sa'.
—Méme, hélmaxneyha sa' ekmakókxa enxoho hélmaxna', agkések sa', —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam.
21 —Yoho sa' exkak apepma' Adonías yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Abisag, ekteme nak sunamita —axta entáhak eyáneya.
22 —¿Yaqsa ektáha sélmaxneya nak Abisag, ekteme nak sunamita, yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Adonías? —axta aptáhak apchátegmowágko egken ma'a wesse' apwányam—. ¡Yaqsa ektáha mehélmaxneya nak kának agkeyásekxak ma'a sektémakxa nak wesse' apwányam, hakte eyapma' átnaha apketkok ko'o m'a, apxegexma han aptemék ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar tén han Joab, Seruiá étche nak!
23 Tén axta apteméssesa naqsók agko' appeywa wesse' apwányam Salomón yetlo apxeyenma apwesey Wesse' egegkok: “¡Heñássesagkohok sa' ko'o Dios ekyentaxno agko' megyetsapa enxoho Adonías, eñama xa aptémakxa nak appeywa. 24 Naqsók ko'o ektemessásak yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, setnéssesso axta ko'o wesse' apwányam sekyaqmagkasso m'a táta David, segkéssama axta megkatnégwayam néxa' yaqwayam etnahagkok kelwesse'e m'a étawán'ák nak, yetsapok sa' sakhem ma'a Adonías!”
25 Yetlókok axta han apmésso appeywa m'a Benaías, Joiadá apketche, yaqwayam yaqhek ma'a Adonías, apxegkek axta keñe apchaqha. 26 Keñe axta wesse' apwányam aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar: “¡Emyekxa Anatot apkeñémekxa axta! Payhawók eykhe exchep yetsapok, magwaqhek sa' eyke, hakte apseykha axta chá'a m'a Wesse' egegkok yántéseksek apagkok apmonye' m'a David, táta axta, hémók axta han aplegeykegkoho ektémakxa axta aplegeykegkoho m'a.” 27 Cháxa apkelwátéssessamakxa axta Salomón apteme apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Abiatar, temék axta m'a aptémakxa axta apkenagkama Wesse' egegkok ma'a yókxexma Siló, apxeyenma axta m'a Elí apketchek.
28 Appasmeykekxeyk axta Joab ma'a Adonías, keñe axta mepasmoma m'a Absalón; xama axta apleg'a amya'a Joab ma'a ektáhakxa axta, yetlókok axta apkenye apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmek axta m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. 29 Kéltennássekxeyk axta eyke wesse' apwányam Salomón apkenyaha Joab apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmo m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. Tén axta Salomón apcháphasa m'a Benaías, Joiadá axta apketche, apkeltamho ey'ammok yaqhegwók, 30 apmahágkek axta Benaías ma'a kélpakxanma appagkanamap, aptáhak axta apcháneya m'a Joab:
—Apkeltamhók xép etyapok ma'a wesse' apwányam.
Apchátegmowágkek axta Joab:
—¡Matyepe'! ¡Sa' watsapok se'e!
Aptaqháwok axta Benaías apmeyákxo aphakxa wesse' apwányam, apkeltennássekxo aptáhakxa appeywa m'a Joab. 31 Tén axta aptáha apchátegmowágko wesse' apwányam:
—Anteméssesek sa' ma'a apkeltamhókxa nak anteméssesek. Yaqha, keñe sa' yátawanyek, tén sa' kamassésaxchek táta aptawán'ák neptámen apxagkok, tén han ko'óxa m'a nélsexnánémaxche', sẽlsexnenagko ekyetno apyógkexma m'a Joab. 32 Wesse' egegkok sa' yának kaphewakxak apsexnánémap apagko' emátog ma'a Joab, hakte apkelnapmeyk axta Joab apqánet énxet meyke apkeltémakxa, tén han megkaxnémo axta aptémakxa, meyke apya'áseyak ma'a táta: cham'a Abner, Ner axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo israelitas, tén han Amasá, Jéter axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo m'a Judá. 33 Kápekxak sa' Joab apsexnánémap eñama apketsapma, ekweykekxoho m'a aptawán'ák neptámen meyke néxa. Tén sa' David keytek chá'a meyke ektáhakxa apha, eñama nak Wesse' egegkok, ekweykekxoho aptawán'ák neptámen, tén han yaqwayam nak etnahagkok chá'a kelwesse'e.
34 Keñe axta apxega Benaías apchaqhegwokmo m'a Joab. Kélátawanyegwákxeyk axta han Joab ma'a apxagkok, meykexa nak énxet. 35 Keñe axta wesse' apwányam apteméssesa Benaías sẽlpextétamo apkemha apmonye' apyaqmagkasso m'a Joab, keñe axta m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, apyaqmagkasso m'a Abiatar. 36 Tén axta apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, axta aptáhak apcháneya s'e:
—Elána sa' apxagkok se'e Jerusalén, yaqwayam sa' exek. Ná etyapho aqsa emhagkok mók nekha, 37 hakte aptekkek sa' agkok apyeykhákxo enxoho m'a alwáta' nak Cedrón, ey'asagkoho sa' peya yetsapok, apsexnánémap apagko' sa' etnehek.
38 Apchátegmowágkek axta Simí m'a wesse' apwányam:
—Táse'. Atnehek sa' xa apkeltamhókxa nak atnehek wesse'.
Ahóxek axta apha Simí m'a Jerusalén. 39 Keñe axta aptéma apqántánxo apyeyam, apkelxegánegkessama apqánet apkelásenneykha naqsa, apkelheykmek axta xamo' ma'a Aquís, apketche nak Maacá, wesse' apwányam axta m'a Gat. Xama axta kéltennássekxo Simí apkelweykmo apqánet apkelásenneykha naqsa m'a Gat, 40 yetlókok axta apkempeykekxa néten apkeltahanchesa yámelyeheykok apchánte, apxegkek axta apmahágko m'a Gat, aphakxa axta Aquís, apkelchetama m'a apkelásenneykha naqsa. Xama axta apwákxo makham Simí apkeñama m'a Gat yetlo apkelásenneykha naqsa, 41 keñe apleg'a Salomón aptepa Simí m'a Jerusalén apmahágko Gat, keñe apwa'akto makham. 42 Tén axta wesse' apwányam apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Ya axta ko'o altamhok etnéssesek naqso' appeywa yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey, aptepa enxoho exchep emhagkok mók nekha yetsapok? ¿Ya axta etnahak heyának se'e: Táse'? ¿Ya axta exénak hélyahakxoho'? 43 ¿Yaqsa ektáha melana m'a apteméssesa axta naqso' yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey? ¿Yaqsa ektáha melyahákxo nak séltamhókxa axta etnehek? 44 Apya'ásegkok xeyep ma'a apteméssessamakxa axta ekmaso m'a David, táta axta ko'o. Cháxa keñamak apkeltamho nak Wesse' egegkok kápekxak xeyep ma'a aqsok ekmaso apkelane. 45 Kataqmalmakha sa' eyke chá'a ko'o apwáxok hélanok ma'a Wesse' egegkok, ko'o Salomón, sektáha nak wesse', etnahágkok sa' chá'a apkelwesse'e nápaqtók Wesse' egegkok ma'a David aptawán'ák neptámen.
46 Yetlókok axta appaqhetchesso wesse' apwányam ma'a Benaías, Joiadá apketche, apxegkek axta keñe apchaqha m'a Simí. Cháxa ektémakxa axta aptéma wesse' apwányam Salomón meyke élya'assóxma.