Un profeta de Judá amonesta a Jeroboán
1 Mientras Jeroboán estaba frente al altar de Betel dispuesto a quemar incienso, un profeta de Judá llegó a Betel por órdenes del Señor,
2 y comenzó a hablar en contra del altar. Dijo:
«Altar, altar, así ha dicho el Señor: “La dinastía de David va a tener un descendiente. Se llamará Josías, y él sacrificará sobre ti a los sacerdotes que sobre ti queman incienso. En lugar de incienso, sobre ti se quemarán huesos humanos.”»
3 Ese mismo día, el profeta dijo:
«Como señal de que el Señor ha hablado, el altar se hará pedazos y las cenizas que hay en él serán esparcidas.»
4 Cuando el rey Jeroboán escuchó las palabras que aquel varón de Dios pronunció en contra del altar de Betel, lleno de ira extendió el brazo y ordenó: «¡Deténganlo!» Pero el brazo que había extendido se le secó, y ya no lo pudo doblar.
5 Y en efecto, el altar se hizo pedazos y las cenizas se esparcieron, con lo que se cumplió la señal que el varón de Dios había anunciado por órdenes del Señor.
6 Entonces el rey le dijo al varón de Dios:
«Te pido que ruegues por mí ante el Señor tu Dios, para que mi brazo sea sanado.»
El varón de Dios rogó al Señor, y el brazo del rey fue sanado y volvió a estar como antes.
7 Entonces el rey le dijo al varón de Dios:
«Ven a comer a mi palacio. Quiero hacerte un regalo.»
8 Pero el varón de Dios contestó:
«Aun si me dieras la mitad de tu palacio, no podría acompañarte. Tampoco podría comer ni beber agua en este lugar.
9 El Señor me dio órdenes precisas. Me dijo: “No comas ni bebas nada, ni regreses por el mismo camino.”»
10 Y el profeta volvió por otro camino, y no por el que había tomado para ir a Betel.
11 Pero había en Betel un viejo profeta, cuyo hijo había estado cerca del altar y había visto y oído lo sucedido. Este fue con su padre y le contó lo que el profeta había hecho en Betel, y lo que le había dicho al rey.
12 El viejo profeta le preguntó:
«¿Y por dónde se fue el profeta?»
Cuando sus hijos le mostraron el camino que el varón de Dios había tomado para regresar a Judá,
13 él les ordenó que aparejaran su asno; y en cuanto sus hijos lo hicieron, él lo montó
14 y se fue por el camino que había tomado el varón de Dios. Poco después lo halló sentado a la sombra de una encina. Se detuvo y le preguntó:
«¿Eres tú el varón de Dios que vino de Judá?»
El varón le respondió:
«Sí, yo soy.»
15 Entonces el viejo profeta le dijo:
«Ven a mi casa, y come pan conmigo.»
16 Pero el varón de Dios le respondió:
«No puedo volver contigo, ni acompañarte, ni tampoco puedo comer ni beber agua en este lugar,
17 porque el Señor me dijo: “No comas pan ni bebas agua allí, ni regreses por el mismo camino.”»
18 Pero el viejo profeta lo engañó y le dijo:
«Yo, lo mismo que tú, también soy profeta. Un ángel me habló de parte del Señor, y me dijo: “Llévalo a tu casa para que coma pan y beba agua.”»
19 Entonces el varón de Dios lo acompañó a su casa, y allí comió pan y bebió agua.
20 Pero cuando estaban comiendo, el Señor le dio un mensaje al profeta que lo había hecho regresar,
21 y al varón de Dios que había venido de Judá le dijo con fuerte voz:
«Así dice el Señor: “Por haberte rebelado contra el mandato del Señor, por no haber obedecido el mandamiento del Señor tu Dios,
22 y por haber regresado para comer pan y beber agua en donde el Señor te ordenó que no lo hicieras, tu cuerpo no será sepultado junto con tus padres.”»
23 En cuanto el varón de Dios terminó de comer y beber, el viejo profeta que lo había engañado le aparejó el asno.
24 Ya en el camino, un león salió y atacó al varón de Dios y lo mató, y su cuerpo quedó tendido en el camino, y junto a él se echaron el asno y el león.
25 La gente que pasaba por allí, al ver tendido el cuerpo del profeta, y al león a su lado, fueron a la ciudad y se lo contaron al viejo profeta.
26 El profeta que había hecho volver al varón de Dios los escuchó y dijo:
«Se trata del varón de Dios. Pero desobedeció el mandato del Señor, y por eso el Señor lo castigó dejando que un león lo matara. Así se cumplió la palabra del Señor.»
27 Dicho esto, llamó a sus hijos y les pidió que aparejaran su asno, y ellos así lo hicieron.
28 Entonces el viejo profeta fue a ver el cuerpo tendido en el camino. El asno y el león todavía estaban echados junto al cuerpo, sin que el león hubiera devorado el cuerpo del profeta ni dañado al asno.
29 Entonces el viejo profeta levantó el cuerpo del varón de Dios, lo echó sobre el asno y se lo llevó. Al llegar a la ciudad, cantó endechas y luego lo enterró.
30 Colocó el cuerpo en su propio sepulcro, y entre sollozos decía: «¡Ay, hermano mío!»
31 Después del entierro, llamó a sus hijos y les dijo: «Cuando yo muera, quiero que me sepulten junto a este varón de Dios. Pongan mis huesos junto a los suyos,
32 porque con toda seguridad se cumplirá la palabra del Señor contra el altar que está en Betel y contra todos los altares que se han levantado en las ciudades de Samaria.»
33 A pesar de todo esto, Jeroboán no se arrepintió de su maldad, pues volvió a nombrar sacerdotes para los altares que había levantado entre el pueblo, y a cualquiera que quisiera ministrar en esos altares lo consagraba como sacerdote.
34 Este fue el gran pecado de Jeroboán, y por eso su descendencia fue exterminada de la tierra.
Dios appeywa aplegasso aptaqnagko Jeroboam
1 Neyseksa apwatno axta Jeroboam aqsok ekmátsa ekpaqneyam éten agkok ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok, apwokmo Betel xama Dios appeywa aplegasso apkeñama Judá, Wesse' egegkok axta apcháphasso. 2 Apyennaqtésawók axta appeywa appaqhetchesa m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok, hakte Wesse' egegkok axta apkeltémo etnehek. Aptáhak axta: “Ekwatnamáxchexa aqsok: Aptáhak apxéna exche' Wesse' egegkok se'e: ‘Etyamok sa' xama sakcha'a apkeñama David axta aptawán'ák neptámen, Josías sa' etnehek apwesey, elnápok sa' enegkenek xeye' néten ma'a apkelmaxnéssesso nak chá'a énxet'ák agkok ma'a aqsok kéláyókxa', cham'a apkelwatnama nak chá'a néten xeye' m'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok; elwatnek sa' han kélexchakkok ma'a néten nak xeye'.’”
3 Yetlókok axta han apkelane aqsok sempelakkasso nak agwetak ma'a Dios appeywa aplegasso. Aptáhak axta: “Keso aqsok sempelakkasso nak agweta' apxeyenma nak ma'a Wesse' egegkok: Nekha'a étkók sa' katnekxak ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok, kaxpaqnek sa' ma'a táhap ekhéyak nak néten.”
4 Xama axta apleg'a wesse' apwányam Jeroboam ektáhakxa apxeyenma m'a Dios appeywa aplegasso yaqwánxa kólteméssesek ma'a ekwatnamáxchexa aqsok nak Betel, apya'ássek axta apmek ekpayhókxa m'a ekwatnamáxchexa aqsok aptáha s'e: “¡Kólma!” Yennaqkak axta eyke aqsa han apaktog apya'asso axta m'a, massék axta apkepwagko apkeltaqheyáseyncha'a. 5 Yetlókok axta ektamheykekxa nekha'a étkók ma'a ekwatnamáxchexa aqsok, kexpaqneyk axta m'a táhap ekhéyak axta m'a néten, aptáhakxa axta appeywa apxénakxa katnehek ma'a Dios appeywa aplegasso, eñama axta apkeltémo katnehek ma'a Wesse' egegkok. 6 Keñe axta wesse' apwányam aptáha apcháneya m'a Dios appeywa aplegasso:
—Hélmaxnésses ko'o Dios Wesse' apagkok, yaqwayam kataqmelekxak se'e ahaktog nak.
Apkelmaxnakkek axta Wesse' egegkok ma'a Dios appeywa aplegasso, keñe ektaqmelákxo makham apaktog ma'a wesse' apwányam, ekwamekxo makham ma'a ektémakxa axta chá'a. 7 Keñe axta wesse' apwányam aptáha apcháneya m'a Dios appeywa aplegasso:
—Hétlakxa sa' exagkok, etwok sa' apto, agkések sa' han aqsok sekmésso naqsa.
8 Apchátegmowágkek axta Dios appeywa aplegasso m'a wesse' apwányam:
—Meytlakxeyk ko'o exchep, matwehek han sekto, meynhek han yegmen se'e kañe' nak, megkeyxek sélmésso nekha aqsok apagkok ekhéyak nak se'e tegma apyawe apagkok; 9 hakte cháxa apkeltémókxa ko'o atnehek ma'a Wesse' egegkok. Axta aptemék seyenagkama: ‘Ná etaw aqsa apto, ná eyen han yegmen, ná epéwho han ma'a ámay appéwomókxa axta.’
10 Keñe axta Dios appeywa aplegasso apmeyeykekxo mók ámay, yaqwayam enxoho mepéwók ma'a ámay appéwomókxa axta apmaheykegko m'a Betel.
11 Aphegkek axta han xama Dios appeywa aplegasso apwányamók ma'a Betel, apkelye'eykekxo axta apketchek apkeltennáseykencha'a ekyókxoho aqsok apkelane Betel ma'a Dios appeywa aplegasso apkeñama axta Judá; apkeltennáseyncha'a han apyáp ektáhakxa aqsok apxeyenma m'a wesse' apwányam. 12 Keñe axta apchátegmowágko m'a apyáp:
—¿Háxko exchek appéwókxa m'a?
Keñe axta apketchek apkeltennasa m'a ámay appéwókxa axta aptaqháwo m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá. 13 Keñe axta aptáha apkeláneya m'a apketchek:
—Héltahanchesses sa' yámelyeheykok.
Apkeltahanchessessek axta han ma'a apketchek, apchánteyk axta m'a Dios appeywa aplegasso, 14 tén axta apxega apkemhágko m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá. Apwetágwokmek axta apha kóneg xama yámet encina, tén axta aptáha apkelmaxneyáncha'a:
—¿Xeyepya Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá?
—Ko'o —axta aptáhak apchátegmowágko.
15 —Ólmeyekxak exagkok, etwok sa' apto xamo' ko'o —axta aptáhak Dios appeywa aplegasso apwányamók axta.
16 Keñe axta Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá aptáha apchátegmowágko:
—Mowanchek eytlakxa', mowanchek han ataxnegwók ma'a apxagkok, mowanchek han atwok sekto, tén han eynek yegmen xamo' xeyep se'e yókxexma nak; 17 hakte aptemék ko'o seyenagkama Wesse' egegkok se'e: ‘Ná etaw aqsa apto s'e, ná eyen han yegmen, ná epéwho han etaqhohok ma'a ámay appéwókxa axta.’
18 Keñe axta m'a énxet apwányam aptáha apcháneya s'e:
—Ko'o han sekteme Dios appeywa seklegasso, aptéma nak xép, Dios apchásenneykha apkeñama nak Wesse' egegkok han apkeltamhók ko'o exchep eyntemekxak ma'a exagkok, tén han wagkok apto, tén han ma'a yegmen.
Apkelyexancháseyha axta eykhe m'a énxet apwányam nak, 19 apyetlákxeyk axta eyke aqsa m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá, aptókek axta apto m'a apxagkok nak, apyenchek axta han yegmen. 20 Neyseksa apheykha axta m'a nekha mésa, appaqhetchesa Wesse' egegkok ma'a Dios appeywa aplegasso apwányamo nak, apyentameykekxa axta m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá, 21 apyennaqtéssek axta han appeywa aptáha apcháneya m'a énxet apwányam nak:
—Apxénchek xép Wesse' egegkok melyahákxo m'a appeywa apmésso axta, 22 hakte aptaqhegwokmek aptáswa'akto apto tén han apyena yegmen, meltamhókxa axta Wesse' egegkok etwok apto, megkeytnakxeyk sa' xép aphápak ma'a takhaxpop apagkok nak apyapmeyk nano'.
23 Xama axta apsawha apto tén han apyá m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá, keñe apkeltahanchessásekxo yámelyeheykok apchánte m'a Dios appeywa aplegasso apwányamók axta, 24 keñe axta aptaqháwo m'a Dios appeywa aplegasso apkeñama nak Judá. Tekkek axta eyke han xama méwa apmonye' m'a ámay, chaqhak axta han, yetneyk axta aqsa han aphápak ma'a ámay. Yagqákxeyk axta aqsa han yámelyeheykok ma'a ekyetnakxa aphápak, tén han méwa. 25 Chaqhawók axta han apkelchexyámxa énxet'ák ma'a ámay nak, keñe apkelwetágwa'akto aphápak ekyetna m'a ámay nak, keñe han ekyetnawo makham xamók ma'a méwa. Xama axta apkelwákxo m'a tegma apwányam aphakxa axta m'a Dios appeywa aplegasso apwányamo, apkeltennáseyha axta ektáhakxa apkelwete. 26 Xama axta apleg'a m'a Dios appeywa aplegasso apwányamo, ektáha axta aptaqhesseykekxa m'a pók, keñe aptáha s'e: “Cháxa Dios appeywa aplegasso melyaheykekxa axta apkeltémókxa etnehek ma'a Wesse' egegkok. La'a apmésa nak Wesse' egegkok yaqwayam kaqhek méwa, keñe eyaqha, tén han katnéssesek nápakha'a apketkók, ekhawo aptáhakxa axta apcháneya m'a Wesse' egegkok.”
27 Yetlókok axta apkeltémo eltahanchessesek yámelyeheykok ma'a apketchek, apkeltahanchessessek axta han. 28 Tén axta apxega m'a Dios appeywa aplegasso apwányamo, apwetágwokmek axta han kélhápak ekyetna ámay, tén han ekyagqa yámelyeheykok ekpayhókxa tén han méwa. Axta han katáwak kélhápak ma'a méwa, axta han kaqhak ma'a yámelyeheykok. 29 Keñe axta Dios appeywa aplegasso apwányamók apmákxo aphápak ma'a Dios appeywa aplegasso apkeñama axta Judá, appátegkessek axta yámelyeheykok keñe aptaqháwo apsákxo m'a tegma apwányam apagkok, yaqwayam enxoho elekxagwaha elano' tén han yátawanyek. 30 Apchátawanyeyk axta m'a takhaxpop apagkok apagko' axta, apkelekxagweyha axta apkelanawo, keñe aptáha s'e: “¡Apyósek eyke eykhel'a eyáxeg!”
31 Keñe axta aptáha apkeláneya apketchek natámen apchátawanye s'e:
—Étsekkek sa' agkok ko'óxa, hélátawanye sa' se'e takhaxpop seyátawanyakxa nak se'e Dios énxet apagkok nak. Kólpekken sa' ehápak nápakha nak xa, 32 hakte naqsók agko' sa' katnehek ma'a aptáhakxa axta apxeyenma, apkeltémo axta etnehek Wesse' egegkok, apxeyenma m'a ekwatnamáxchexa aqsok Betel, tén han ma'a ekyókxoho kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa, cham'a egkexe ekheykegko nak ma'a tegma apkelyawe Samaria.
33 Axta han eyenseykmok aptémakxa ekmaso Jeroboam, apweteyak axta eykhe m'a ektémakxa axta, aptemessáseykegkokxeyk axta aqsa makham apkelmaxnéssesso aqsok kéláyókxa m'a énxet'ák agkok, nepyeseksa m'a énxet'ák, yaqwayam eltemeykha chá'a m'a kélpeykessamókxa nak kéleykmássesso, cham'a egkexe nak chá'a. Etnésseshok axta chá'a apkelmaxnéssesso kéleykmássesso énxet'ák agkok Jeroboam ma'a apkelmopmenyého axta chá'a, cham'a kélpeykessamókxa nak. 34 Axta keñamak apkeláneykegko melya'assáxma m'a Jeroboam axta aptawán'ák neptámen, keñe han kélmassésseykmo apyókxoho.