Apostasía de Salomón
1 Pero el rey Salomón, además de amar a la hija del faraón, se enamoró de muchas mujeres extranjeras; algunas eran de Moab, otras eran de Edom, de Sidón y de los hititas,
2 y de todas ellas el Señor ya había advertido a los israelitas: «Ustedes no deben tener relaciones sexuales con mujeres extranjeras, ni ellas con ustedes, pues por ellas corren ustedes el riesgo de llegar a adorar a sus dioses.» Sin embargo, Salomón se enamoró de mujeres así.
3 Tuvo setecientas mujeres a las que hizo reinas, y trescientas concubinas, y todas ellas lo hicieron extraviarse.
4 Cuando Salomón envejeció, sus mujeres lo hicieron adorar a dioses ajenos, y a diferencia de David, su padre, su corazón dejó de ser perfecto ante el Señor su Dios.
5 Salomón adoró a Astoret, la diosa de los sidonios; y adoró también a Milcón, el repugnante ídolo de los amonitas.
6 Se apartó del Señor y cometió muchas maldades porque, a diferencia de David, su padre, dejó de seguir fielmente al Señor.
7 Hasta construyó en el monte que está frente a Jerusalén un altar a Quemos, el repugnante ídolo de Moab, y a Moloc, el ídolo repugnante de los amonitas.
8 Esos altares los construyó para que sus mujeres pudieran quemar incienso y ofrecer sacrificios a sus dioses.
9 El Señor se enojó mucho contra Salomón porque su corazón se apartó de él, a pesar de que el Señor se le había aparecido dos veces
10 y le había insistido que no adorara ni sirviera a dioses ajenos, pero Salomón no le hizo caso al Señor.
11 Entonces el Señor le dijo a Salomón:
«Como te has portado tan mal, y no has cumplido con tu pacto conmigo, ni has obedecido los estatutos que te di, voy a dividir tu reino, para entregárselo a uno de tus servidores.
12 Pero, por amor a tu padre David, no lo haré mientras vivas. Esto lo haré cuando tu hijo llegue a ser rey.
13 Pero no desharé totalmente el reino, sino que, por amor a tu padre David y a la ciudad de Jerusalén que yo elegí, a tu hijo le daré una tribu.»
Hadad busca vengarse de Salomón
14 El Señor permitió que Hadad el edomita, que era hijo de reyes, se levantara en contra de Salomón.
15 Cuando David estaba en Edom, Joab, general del ejército, llegó para enterrar a los israelitas caídos en combate, y mató a todos los hombres de Edom.
16 Joab y todos los israelitas estuvieron seis meses en Edom, hasta que exterminaron a todos los edomitas.
17 En aquel tiempo Hadad era un niño, pero logró huir hacia Egipto junto con algunos edomitas que servían a su padre.
18 Salieron de Madián y llegaron a Parán, donde reunieron a más hombres; luego fueron a ver al faraón, rey de Egipto, y él les dio casa, alimentos y tierras.
19 Hadad se ganó la buena voluntad del faraón, pues le dio por mujer a la hermana de su esposa, la reina Tapenés.
20 Hadad tuvo un hijo, al que le puso por nombre Genubat, y la reina Tapenés lo destetó y lo llevó a vivir junto con sus hijos, en el palacio del faraón.
21 Cuando Hadad supo que David y Joab, general del ejército, habían muerto, fue a ver al faraón y le dijo:
«Dame permiso de volver a mi país.»
22 Y el faraón le preguntó:
«¿Por qué quieres volver a tu país? ¿Te falta algo aquí conmigo?»
Y Hadad le respondió:
«No me falta nada, pero aun así te ruego que me dejes volver.»
Rezón se rebela contra Salomón
23 Dios también permitió que Rezón hijo de Eliada se levantara contra Salomón. Rezón había huido de su amo, Hadad Ezer, que era rey de Soba.
24 Logró reunir gente y formó una banda de bandoleros. Cuando David venció al ejército de Soba, Rezón se fue a vivir a Damasco, y allí lo coronaron rey.
25 Desde entonces, y mientras Salomón vivió, Rezón se convirtió en enemigo de los israelitas, lo mismo que Hadad, y llegó a ser rey de Siria.
Jeroboán se rebela contra Salomón
26 Otro que se rebeló contra Salomón fue Jeroboán hijo de Nabat, un efrateo de la ciudad de Seredá que estaba a su servicio. Su madre se llamaba Serúa y era viuda.
27 La razón por la que Jeroboán se rebeló contra Salomón fue que, cuando este estaba construyendo Milo, cerró la brecha de la Ciudad de David, su padre.
28 Jeroboán era un hombre muy aguerrido y, cuando Salomón lo vio, lo llamó y lo puso a cargo de todo lo relacionado con los descendientes de José.
29 Pero un día Jeroboán salió de Jerusalén y, en el camino, se encontró con el profeta Ajías de Silo, que llevaba un manto nuevo. Los dos estaban solos en el campo.
30 Ajías tomó el manto y lo dividió en doce pedazos,
31 y le dijo a Jeroboán:
«Estos diez pedazos son para ti, porque así ha dicho el Señor, el Dios de Israel: “Voy a dividir el reino de Salomón, y a ti voy a darte diez tribus.
32 A Salomón voy a dejarle una sola tribu, por causa de mi siervo David, su padre, y de Jerusalén, la ciudad que yo elegí de entre todas las tribus de Israel.
33 Y es que me han abandonado y se han entregado al culto de Astoret, la diosa de los sidonios; de Quemos, el dios de Moab; y de Moloc, el dios de los amonitas. Han abandonado mis caminos, han dejado de hacer lo recto delante de mis ojos, y no han cumplido con mis estatutos y mis decretos, cosa que nunca hizo David, su padre.
34 Pero por amor a David su padre, a quien yo elegí y quien obedeció mis mandamientos y estatutos, mientras Salomón viva no le quitaré el reino.
35 Se lo quitaré a su hijo, y tú reinarás sobre diez tribus.
36 Al hijo de Salomón le dejaré una tribu, para que mi siervo David tenga un descendiente en el trono de Jerusalén, la ciudad que yo escogí para poner en ella mi nombre.
37 Yo te he elegido para que reines sobre Israel y hagas lo que te parezca bien.
38 Si pones atención a todo lo que yo te ordene y no te desvías de mis caminos, y si haces lo recto delante de mis ojos y cumples mis estatutos y mandamientos, como lo hizo mi siervo David, yo te acompañaré siempre y estableceré tu dinastía, como lo hice con David, y te entregaré el pueblo de Israel.
39 En cuanto a los descendientes de David, voy a hacerlos sufrir por esto, pero no será para siempre.”»
40 Entonces Salomón procuró matar a Jeroboán, pero este huyó a Egipto, donde Sisac era rey, y allí se quedó hasta la muerte de Salomón.
Muerte de Salomón
(2 Cr 9.29-31)
41 Los otros hechos de Salomón, y todo lo que hizo y toda su sabiduría están escritos en el libro de los hechos de Salomón.
42 Fueron cuarenta años los que reinó en Jerusalén y en todo el pueblo de Israel.
43 Y cuando Salomón durmió el sueño de la muerte, como sus antepasados, fue sepultado en la ciudad de su padre David. En su lugar reinó Roboán, su hijo.
Salomón apyamasma Dios
1 Háwe axta wánxa xama faraón apketche apchásekhayo m'a wesse' apwányam Salomón, xámok axta han ma'a kelán'a éleñama nak mók apkelókxa: kelán'ák moabitas, edomitas, sidonias tén han ma'a kelán'ák nak hititas; 2 cham'a mók kelán'ák éleñama nak mók apkelókxa meltémo axta Wesse' egegkok elmagkok etnahagkok apnaqteyegka'a m'a israelitas, hakte apcheyssegkek axta kamok apkelwáxok ma'a aqsok éláyókxa nak. Apkelmomchek axta eyke m'a Salomón aptamheykegko apnaqteyegka'a, hakte apmenyeyk axta. 3 Setecientos axta ekyókxoho apnaqteyegka'a élánamáxkoho kelwesse'e étkók, keñe trescientos ma'a apkelmeykha naqsa, cháxa ekyenyókassama axta m'a Dios. 4 Apwányamók axta aptemék Salomón, yenyókassegkek axta Dios ma'a apnaqteyegka'a éltémo elpeykeshok ma'a mók aqsok kéláyókxa, hakte axta egkeyásamákpohok apagko' ma'a Dios Wesse' apagkok, aptéma axta m'a David, apyáp axta, apmeyásamákpoho apagko' ma'a Dios. 5 Apkelpeykessamók axta Salomón ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa axta m'a sidonios, tén han ma'a Milcom, kéleykmássesso ekmaso agko', apagkok axta m'a amonitas. 6 Asagkek axta aptémakxa Salomón nápaqtók Wesse' egegkok, hakte apyenseykmek axta m'a Wesse' egegkok, axta etnék ma'a aptémakxa axta David, apyáp axta, meyenseykmo apyetleykha Wesse' egegkok.
7 Tén axta apkelana Salomón xama kélpeykessamókxa kéleykmássesso m'a egkexe ekyetnama nak ekpayho ekteyapmakxa ekhem ma'a Jerusalén, kélpeykessamókxa m'a Quemós, kéleykmássesso ekmaso agko' axta m'a Moab, tén han Moloc, kéleykmássesso ekmaso agko' apagkok axta m'a amonitas. 8 Apkelánessegkek axta han ekyókxoho m'a apnaqteyegka'a éleñama axta mók nekha, élwatnéssamakxa axta chá'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a aqsok éláyókxa', tén han élnáhakkassamakxa axta chá'a aqsok kélnaqtósso. 9 Aptaqnagkamchek axta Wesse' egegkok ma'a Salomón, Dios nak Israel, hakte massegkek axta ekxeyenma apwáxok, ektéma axta eykhe ánet apxekmowásamákpoho 10 apkeltémo axta eykhe melpeykesók chá'a m'a mók aqsok kéláyókxa. Axta eyke elyeheykekxohok apkeltémókxa axta etnehek ma'a Wesse' egegkok. 11 Keñe axta Wesse' egegkok aptéma apkenagkama Salomón: “Eymentemekxak sa' ko'o exchep ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, sa' agkeyásekxak xama m'a apkeláneykha, eñama apteme xa ektáha nak, tén han melyaheykekxa ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho, tén han segánamakxa séltémo axta elána'. 12 Malanyek sa' eyke s'e kaxwo' apyennákxa nak makham xép, eñama seyásekhayo m'a David, apyáp axta; sa' eyke kólyementemekxak ma'a apketche. 13 Masawhók sa' eyke eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, weygkesek sa' eyke xama apheykegkaxa, eñama seyásekhayo m'a apyáp axta, tén han Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta.”
14 Keñe axta Wesse' egegkok aptekkessesa xama énxet yaqwayam yenmexek ma'a Salomón, Hadad axta apwesey, apteme axta edomita, wesse' apwányam apnámakkok axta m'a yókxexma Edom. 15 Xama axta apmoma David ma'a yókxexma Edom, apkelnapmeyk axta apyókxoho énxet'ák Edom ma'a Joab, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo, cham'a apkelátawanyegwákxo axta aphopák ma'a, aptekyawa axta kempakhakma; 16 seis pelten axta aphayam ma'a, yetlo apyókxoho israelitas, ekwokmoho apsawhomo apyókxoho m'a énxet'ák Edom. 17 Keñe axta Hadad apmaheykegko apxegánekmo m'a Egipto, aptáhakxoho makham sakcha'a, yetlo nápakha m'a appéwomo xamo', ektáha axta apkeláneykha m'a apyáp. 18 Apkelánteyepmeyk axta Madián, keñe apkelweykmo m'a yókxexma Parán, apkelmomakxa axta nápakha énxet'ák yaqwayam etnehek apkeláneykha. Apkelweykmek axta Egipto keñe apkelmaheykegko m'a aphakxa axta faraón, wesse' apwányam Egipto, apkelmeyásegkek axta apxanák tén han aptéyak, apkelmeyásegkek axta aqsa han apkelmésso naqsa m'a xapop.
19 Apmenyeyk apagko' axta han apkelányo faraón ma'a Hadad, keñe apméssama faraón yaqwayam etnehek aptáwa' m'a apepye, yáxeg axta m'a wesse' ekwányam Tahpenés. 20 Wetassegkek axta han xama apketche Hadad ma'a yáxeg nak Tahpenés, kélteméssessama axta apwesey Guenubat, ekwánegkessama axta Tahpenés ma'a faraón nak tegma apyawe apagkok, yetlo m'a étchek agko' nak. 21 Keñe axta aplegaya amya'a Hadad neyseksa apha Egipto apketsapma m'a David, tén han ma'a Joab, apkemha apmonye' axta sẽlpextétamo. Axta aptemék Hadad apkenagkama faraón se'e:
—Hegkés sa' ko'o yaqwayam amyekxak ma'a séñémekxa axta.
22 Apchátegmowágkek axta faraón:
—¿Yaqsa ektáha apmako nak emyekxak apchókxa? ¿Yetneyk enxeykel'a aqsok eyeyméxchexa exchep se'e sekhakxa nak?
Apchátegmowágkek axta Hadad:
—Méko aqsok eyeyméxchexa ko'o s'e, wánxa eyke aqsa séltamho ko'o heyhok amyekxak ma'a séñémekxa axta.
23 Keñe axta Dios apkeltamho yenmexekxak Rezón ma'a Salomón. Eliadá axta han apketche m'a Rezón, apxegánegkessama axta wesse' apagkok, cham'a Hadad-ézer, wesse' apwányam axta m'a Sobá. 24 Apchánchesákxeyk axta han nápakha énxet'ák ma'a, aptamhéyak axta apkelámha apmonye'e apkelmenyexma. Xama axta apkelnapma David nápakha m'a énxet'ák nak, keñe Rezón apmeyeykekxo m'a Damasco, apheykmek axta han ma'a aptemégweykmo wesse' apwányam. 25 Apkelenmexma axta aptemék énxet'ák Israel megyetsapmakxa axta m'a Salomón, cháxa ekyepetchákxo axta han ekmaso aptáhakxa axta han ma'a Hadad, hakte apkeltaqnaweykegkek axta chá'a m'a énxet'ák Israel. Keñe axta Rezón aptéma wesse' apwányam ma'a Siria.
26 Apkenmexeykekxeyk axta han wesse' apwányam ma'a Jeroboam, Nabat axta apketche. Salomón axta han apkeláneykha m'a Jeroboam, apkeñama axta m'a tegma apwányam Seredá, tén han nepyeseksa Efraín énxet'ák apagkok. Tampe' axta eyke m'a egken, ekwesey axta Serúa. 27 Keso ektémakxa axta apkenmexeykekxo Jeroboam wesse' apwányam se'e: Apkeláneykekxeyk axta apkekhesso xapop ma'a Salomón, apkelápeykekxeyk axta han apkelyagqáxeykha m'a David Tegma Apwányam apagkok, apyáp axta. 28 Énxet apyennaqte axta han ma'a Jeroboam, megkaye apwáxok xama aqsok; xama axta apwet'a Salomón megyaháxamákpoho xa wokma'ák nak, apteméssessek axta apkemha apmonye' apxegkessesso chá'a apkeltamheykha ekyentaxno m'a apheykegkaxa nak José aptawán'ák neptámen.
29 Xama ekhem axta aptahanya'awo Dios appeywa aplegasso Ahías ma'a Jeroboam, aptepa axta m'a Jerusalén, cham'a Ahías apkeñama axta m'a Siló, aphaxnagko' axta han apchaqlamap ma'a. Apxakcha'awók axta han apháha apqánet ma'a yókxexma, 30 aplekkek axta han apchaqlamap aphaxnagko' ma'a Ahías, doce nápakha'a apketkók axta han aptáhak apkelyepto, 31 keñe axta aptáha apcháneya Jeroboam: “Elma sa' xeyep diez nápakha'a apketkók, hakte aptáhak xép apxéna m'a Wesse' egegkok, Dios nak Israel: ‘Eymentemekxak sa' ko'o aptémakxa nak wesse' apwányam Salomón, keñe sa' agkések xép diez apheykegkaxa nak énxet'ák ahagkok. 32 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a Salomón, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, tén han ma'a Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta ko'o nepyeseksa m'a apyókxoho tegma apkelyawe apagkok nak énxet'ák Israel. 33 Eyamasmeyk ko'o m'a Salomón, apkelpeykessamók ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa nak ma'a sidonios; tén han Quemós, aqsok apcháyókxa nak ma'a moabitas; tén han Milcom, aqsok apcháyókxa nak ma'a amonitas. Megkaleklók ko'o ewáxok sekweteya ektémakxa aqsok apkelane, melaneyk ma'a seyánamakxa nak etnehek, tén han ma'a séltémókxa etnehek, aptéma axta apkeláneya m'a David, apyáp axta. 34 Masawhaksók sa' eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, atnéssesek sa' aqsa makham apkeláneykha apchókxa, apyennákxa nak makham, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, sélyéseykha axta, apkeláneya axta m'a séltémókxa nak etnehek, tén han segánamakxa ahagkok. 35 Eymentemekxak sa' eyke aptémakxa nak apteme wesse' apwányam ma'a apketche, keñe sa' agkeyásekxak xeyep; cham'a diez apheykegkaxa nak énxet'ák. 36 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a apketche, yaqwayam sa' megkaspónhek chá'a ko'o nahaqtók Jerusalén élsassóxma apagkok nak ma'a David, séláneykha axta, cham'a tegma apwányam sélyéseykegkaxa axta ekyetnamakxa sekwesey. 37 Amok sa' ko'o exchep, yaqwayam sa' etnehek wesse' apwányam ma'a ekyókxoho xapop apmakókxa enxoho chá'a etnehek, xép sa' etnehek wesse' apwányam ma'a Israel. 38 Apkelyahákxók sa' agkok ekyókxoho m'a séltamhókxa enxoho etnehek, ekpéwo enxoho chá'a aqsok apkelane nahaqto', apkelana enxoho seyánamakxa tén han séltémókxa nak etnehek, aptéma axta apkeláneya David, séláneykha axta, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, atekkessesagkok sa' aptawán'ák neptámen aptamhéyak kelwesse'e, sekteméssessama axta m'a David aptawán'ák neptámen; agkések sa' Israel. 39 Keñe sa' ma'a David aptawán'ák neptámen allegássesagkoho', eñama aptémakxa m'a Salomón, yaqwatakxoho sa' eyke.’”
40 Apmáheyok axta yaqhek Salomón ma'a Jeroboam eñama xa; apkenyegkek axta eyke apxegáneykmo Jeroboam apmaheykegko m'a Egipto, aptémakxa axta wesse' apwányam ma'a Sisac, apheykmek axta m'a ekweykmoho apketsapma m'a Salomón.
Salomón apketsapma
(2 Cr 9.29-31)
41 Ektémakxa axta apweynchámeykha Salomón, tén han apya'áseyak, tén han ma'a ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a Salomón. 42 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam Salomón ekyókxoho m'a kañe' nak Israel, cham'a Jerusalén, 43 xama axta apketsapma, keñe kélátawanyegweykekxo m'a Tegma Apwányam apagkok axta David, apyáp axta. Tén axta apyaqmagkassama apteme wesse' apwányam ma'a apketche Roboam.