El Sermón del monte: Las bienaventuranzas
(Lc. 6.20-23)1 Viendo la multitud, subió al monte; y sentándose, vinieron a él sus discípulos. 2 Y abriendo su boca les enseñaba, diciendo:
3 Bienaventurados los pobres en espíritu, porque de ellos es el reino de los cielos.
4 Bienaventurados los que lloran, porque ellos recibirán consolación.
5 Bienaventurados los mansos, porque ellos recibirán la tierra por heredad.
6 Bienaventurados los que tienen hambre y sed de justicia, porque ellos serán saciados.
7 Bienaventurados los misericordiosos, porque ellos alcanzarán misericordia.
8 Bienaventurados los de limpio corazón, porque ellos verán a Dios.
9 Bienaventurados los pacificadores, porque ellos serán llamados hijos de Dios.
10 Bienaventurados los que padecen persecución por causa de la justicia, porque de ellos es el reino de los cielos.
11 Bienaventurados sois cuando por mi causa os vituperen y os persigan, y digan toda clase de mal contra vosotros, mintiendo. 12 Gozaos y alegraos, porque vuestro galardón es grande en los cielos; porque así persiguieron a los profetas que fueron antes de vosotros.
La sal de la tierra
13 Vosotros sois la sal de la tierra; pero si la sal se desvaneciere, ¿con qué será salada? No sirve más para nada, sino para ser echada fuera y hollada por los hombres.
La luz del mundo
14 Vosotros sois la luz del mundo; una ciudad asentada sobre un monte no se puede esconder. 15 Ni se enciende una luz y se pone debajo de un almud, sino sobre el candelero, y alumbra a todos los que están en casa. 16 Así alumbre vuestra luz delante de los hombres, para que vean vuestras buenas obras, y glorifiquen a vuestro Padre que está en los cielos.
Jesús y la ley
17 No penséis que he venido para abrogar la ley o los profetas; no he venido para abrogar, sino para cumplir. 18 Porque de cierto os digo que hasta que pasen el cielo y la tierra, ni una jota ni una tilde pasará de la ley, hasta que todo se haya cumplido. 19 De manera que cualquiera que quebrante uno de estos mandamientos muy pequeños, y así enseñe a los hombres, muy pequeño será llamado en el reino de los cielos; mas cualquiera que los haga y los enseñe, este será llamado grande en el reino de los cielos. 20 Porque os digo que si vuestra justicia no fuere mayor que la de los escribas y fariseos, no entraréis en el reino de los cielos.
Jesús y la ira
(Lc. 12.57-59)21 Oísteis que fue dicho a los antiguos: No matarás; y cualquiera que matare será culpable de juicio. 22 Pero yo os digo que cualquiera que se enoje contra su hermano, será culpable de juicio; y cualquiera que diga: Necio, a su hermano, será culpable ante el concilio; y cualquiera que le diga: Fatuo, quedará expuesto al infierno de fuego. 23 Por tanto, si traes tu ofrenda al altar, y allí te acuerdas de que tu hermano tiene algo contra ti, 24 deja allí tu ofrenda delante del altar, y anda, reconcíliate primero con tu hermano, y entonces ven y presenta tu ofrenda. 25 Ponte de acuerdo con tu adversario pronto, entre tanto que estás con él en el camino, no sea que el adversario te entregue al juez, y el juez al alguacil, y seas echado en la cárcel. 26 De cierto te digo que no saldrás de allí, hasta que pagues el último cuadrante.
Jesús y el adulterio
27 Oísteis que fue dicho: No cometerás adulterio. 28 Pero yo os digo que cualquiera que mira a una mujer para codiciarla, ya adulteró con ella en su corazón. 29 Por tanto, si tu ojo derecho te es ocasión de caer, sácalo, y échalo de ti; pues mejor te es que se pierda uno de tus miembros, y no que todo tu cuerpo sea echado al infierno. 30 Y si tu mano derecha te es ocasión de caer, córtala, y échala de ti; pues mejor te es que se pierda uno de tus miembros, y no que todo tu cuerpo sea echado al infierno.
Jesús y el divorcio
31 También fue dicho: Cualquiera que repudie a su mujer, dele carta de divorcio. 32 Pero yo os digo que el que repudia a su mujer, a no ser por causa de fornicación, hace que ella adultere; y el que se casa con la repudiada, comete adulterio.
Jesús y los juramentos
33 Además habéis oído que fue dicho a los antiguos: No perjurarás, sino cumplirás al Señor tus juramentos. 34 Pero yo os digo: No juréis en ninguna manera; ni por el cielo, porque es el trono de Dios; 35 ni por la tierra, porque es el estrado de sus pies; ni por Jerusalén, porque es la ciudad del gran Rey. 36 Ni por tu cabeza jurarás, porque no puedes hacer blanco o negro un solo cabello. 37 Pero sea vuestro hablar: Sí, sí; no, no; porque lo que es más de esto, de mal procede.
El amor hacia los enemigos
(Lc. 6.27-36)38 Oísteis que fue dicho: Ojo por ojo, y diente por diente. 39 Pero yo os digo: No resistáis al que es malo; antes, a cualquiera que te hiera en la mejilla derecha, vuélvele también la otra; 40 y al que quiera ponerte a pleito y quitarte la túnica, déjale también la capa; 41 y a cualquiera que te obligue a llevar carga por una milla, ve con él dos. 42 Al que te pida, dale; y al que quiera tomar de ti prestado, no se lo rehúses.
43 Oísteis que fue dicho: Amarás a tu prójimo, y aborrecerás a tu enemigo. 44 Pero yo os digo: Amad a vuestros enemigos, bendecid a los que os maldicen, haced bien a los que os aborrecen, y orad por los que os ultrajan y os persiguen; 45 para que seáis hijos de vuestro Padre que está en los cielos, que hace salir su sol sobre malos y buenos, y que hace llover sobre justos e injustos. 46 Porque si amáis a los que os aman, ¿qué recompensa tendréis? ¿No hacen también lo mismo los publicanos? 47 Y si saludáis a vuestros hermanos solamente, ¿qué hacéis de más? ¿No hacen también así los gentiles? 48 Sed, pues, vosotros perfectos, como vuestro Padre que está en los cielos es perfecto.
Jesús apkeltenneykha néten egkexe
1 Xama axta apweteya apxámokma énxet Jesús, apchántegkek axta néten egkexe, apheykmek axta m'a. Apya'aweykxeyk axta apkeltámeséyak aphakxa, 2 keñe axta Jesús apcheynamo apkelxekmósso énxet'ák. Axta aptemék apkeltenneykha s'e:
Ekmámnaqsoho apkeleñémo énxet
(Lc 6.20-23)3 “Kéleñémo agko' kéxegke kélya'áseykegkoho nak kélteme ekmayósa kélwáxok, hakte kéxegke kélteme kéleñama m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
4 “Kéleñémo agko' kéxegke kéllekxagweykha nak chá'a, hakte Dios sa' egkések éltaqmelwayam kélwáxok.
5 “Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak megkaleymáxkoho kélwáxok, hakte kólxawak sa' ma'a xapop appagkanchessama nak egkések Dios.
6 “Kéleñémo agko' kéxegke kélmámenyého kélagko' nak chá'a kóllának ma'a aqsok ekpéwomo, hakte Dios sa' esawhaksohok elanaksek kéxegke xa.
7 “Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak apmopyósa kóllanok kélmók: hakte kélyósekak sa' kéxegkáxa elanok ma'a Dios.
8 “Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak eyáxñeyo kélwáxok, hakte kólwetak sa' ma'a Dios.
9 “Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak chá'a kélásekhássáseykekxoho pók énxet'ák hakte Dios sa' eltéhek apketchek apancha'awók kéxegke.
10 “Kéleñémo agko' kéxegke kélteme nak chá'a kélnaqtawáseykegkoho eñama kéllane m'a aqsok ekpéwomo nak, hakte kéxegke kéleñama m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
11 “Kéleñémo agko' kéxegke, apkelxéneyncha'a enxoho chá'a ekmaso m'a énxet'ák tén han apnaqtawásegkoho enxoho chá'a, tén han kélxénáxko enxoho aqsa chá'a ekyókxoho mók ektémakxa nak chá'a amya'a megkamámnaqsoho, ko'o éñamakxa. 12 Kólátsaha, kalpayhekxa kélwáxok, hakte kólxawak sa' aqsok kélxawe naqsa ekyawe agko' ma'a néten; hakte axta temék nahan kélnaqtawáseykegkoho m'a Dios appeywa apkellegasso apheykencha'a axta nano', meykexa axta kéxegke.
Yásek tén han élseyéxma keso náxop
(Mc 9.50Lc 14.34-35)13 “Kéxegke kélteme kélhémo yásek keso náxop. Massék agkok ektémakxa nak ekmáske m'a yásek ¿Háxko katnehek katépekxak makham ekmáske? Kamaskok kólmaha, neyseksa ámay aqsa kólchexa', keñe énxet'ák elteyammaha.
14 “Kéxegke kélteme élseyéxma keso náxop. Xama tegma apwányam apyetno nak néten egkexe, megkatnehek magwete. 15 Megkóláléwaksek nahan cháléwasso yaqwayam kólpekkenek kóneg yántéseksek; néten aqsa kólchexnek, yaqwayam enxoho kalsaksexma aphágkaxa énxet kañe' tegma. 16 Kóllenxánem kéxegkáxa kalsáwhoxma élseyéxma kélagkok nápaqta'awók énxet'ák, yaqwayam sa' elpeykeshok Dios Egyáp apha nak néten ma'a apyókxoho énxet'ák, cham'a apkelwet'a enxoho aqsok ektaqmela kéllánéyak kéxegke.
Jesús apkelxekmósso ektémakxa segánamakxa
17 “Nágkólána aqsa axñeykmok ko'o yaqwayam amasséssak ma'a ektémakxa nak segánamakxa tén han ma'a ektémakxa axta apkelxekmósso m'a apkellegasso axta Dios appeywa; maxñeykmok ko'o yaqwayam amasséssak xa, émenyeyk eyke aqsa kasawhaxkohok katnehek. 18 Naqsók sektáhakxa nak séláneya kéxegke, megkamassakxa nak makham néten tén han keso náxop, megkólmasseksek sa' xama enxoho ektáxama m'a eknaqtáxésamaxche nak segánamakxa, ekweykmoho ektáha ekyókxoho m'a aqsok peya nak katnehek. 19 Cháxa keñamak, kéxegke ektáhakxa enxoho megkólyaheykekxoho nekha ekxeyenma xa segánamakxa nak, ketsék eykhe katnehek, tén han megkólxekmósa enxoho énxet'ák yaqwayam elyahakxoho', kónegók sa' eltamhakpok ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios. Keñe sa' ma'a énxet apkelyaheykekxoho nak tén han apkelxekmósso enxoho apnámakkok yaqwayam elának xa, ekha kéláyo sa' eltamhakpok ma'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
Jesús apkeltenneykha nentémakxa ekpéwomo meyke ekhémo
20 “Agkok kéxegke kólyeykhássekmohok kéllánéyak aqsok ekpéwomo nápaqtók Dios ma'a énxet'ák apkelxekmósso nak ektémakxa segánamakxa, tén han ma'a fariseos, megkólántexek sa' xama enxoho m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
Jesús apkeltenneykha ektémakxa nenlo
(Lc 12.57-59)21 “Kéllegayak axta kéxegke ektéma axta amya'a apkelánémakpo kélyapmeyk nanók se'e: ‘Nágkólaqha kélmók, hakte énxet ektáhakxa enxoho apchaqhe pók, kólyekpelchásseshok sa'.’ 22 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e: kélxama ektáhakxa enxoho kéltaqnagko kélyáxeg, kólyekpelchásseshok sa'. Kélxama ektáhakxa enxoho kélwanyeykha kélyáxeg, kólyekpelkohok sa' nápaqta'awók énxet'ák ekyawe nak kéláyo; kéxegke kéltáha nak kélyeykáseykhaxma kélagko' kélyáxeg, kapayhohok sa' yaqwayam kólmahagkok ma'a megkaspóneykxa nak táxa.
23 “Xénwokmek agkok kélwáxok apyetna xama kélyáxeg megkaleklo apwáxok kéltáhakxa kéxegke, cham'a kélsawa enxoho aqsok yaqwayam kólmések Dios ma'a ekwatnamáxchexa nak chá'a aqsok, 24 kólyensem sa' chá'a sekxók aqsok yaqwayam kólmések Dios ma'a nekha nak ekwatnamáxchexa aqsok, kólyo'ókxa sa' chá'a sekxók kélyáxeg kólpeykessásekxak apwáxok xamo' kéxegke, keñe sa' kólmeyekxak makham ma'a ekwatnamáxchexa nak chá'a aqsok, kólmések aqsok kélmésso naqsa m'a Dios.
25 “Peyk sa' agkok kólya'aksek kéxegke nápaqta'awók ma'a segyekpelchémo yaqwayam kólyekpelchexkoho', kólápaqheykha chá'a sekxók kataqmelekxak kélpaqmeyesma xamo' kélmók, cham'a megkólya'asakxa enxoho makham sekxók ma'a sẽlyekpelchémokxa, yaqwayam sa' megkólyentemek ma'a aphakxa nak segyekpelchémo; sa' agkok kóltáhak xa, egkések sa' kéxegke énxet segyekpelchémo m'a sẽlpextétamo, keñe sa' sẽlpextétamo exatmok kéxegke kañe' negmomaxchexa. 26 Naqsók nahan ko'o sektáha séláneya kéxegke megkólántépekxeyk sa' chá'a m'a, ekwokmoho kélsawhawo selyaqye kélagkok kélyánmagkasso.
Jesús apkeltenneykha ektémakxa nentawáseykegkoho entáwa'
27 “Kéllegayak axta kéxegke ektéma axta amya'a s'e: ‘Nágkólnaqtawasagkoho kélnaqteyegka'a kóllának megkatnahakxa kélnaqteyegka'a.’ 28 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e, kélxama ektáhakxa enxoho kéllányo kelán'a yetlo kélmámenyého kélagko', cháxa ekteméssesa kéxegke kélnaqtawáseykegkoho kélnaqteyegka'a kañe' kélwáxok xa.
29 “Kelánéssek sa' agkok megkólya'assáxma kélaqtek ekpayho nak kélya'assamakxa, kóllek, kólyenyaw makhawo'; tásek kaxyenmok xama ekyetno nak kélyókxa, kaxnók kasawhaxkohok kayenyawaxchek kélyókxa m'a sẽlmassésseykenxa nak. 30 Kelánéssek sa' agkok nahan megkólya'assáxma kélmek ekpayho nak kélya'assamakxa, kólyaqtén, kólyenyaw makhawo'; tásek kaxyenmok xama ekyetno nak kélyókxa, kaxnók kasawhaxkohok keytnók kélyókxa m'a sẽlmassésseykenxa nak.
Jesús apxeyenma énxet apmáheyo nak chá'a eyenyók aptáwa'
(Mt 19.9Mc 10.11-12Lc 16.18)31 “Axta temék han amya'a s'e: ‘Kélxama ektáhakxa enxoho kélyamasma kéltáwa', kéméxcheyk kólmések xama weykcha'áhak ekxeyenma nak negyamasma entáwa'.’ 32 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e: apyenyókek agkok aptáwa' xama énxet megkatnaha enxoho chá'a élánegwayam pók énxet, apteméssesso apagko' chá'a katnehek apkeltémo katwasagkohok atáwa' kalánegwók pók énxet; énxet apmeykekxa enxoho kelán'a ekyamasma atáwa', aptemék aptawáseykegkoho aptáwa' apkelane chá'a mók.
Jesús apkeltenneykha ektémakxa nak nenteméssesso naqsók nempeywa nápaqtók Dios
33 “Kéllegayak axta nahan kéxegke ektéma apkelánémakpo kélyapmeyk nanók se'e: ‘Kóllána chá'a kélteméssesso nak naqsók yaqwayam kólmések ma'a Wesse' egegkok.’ 34 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e: Nágkólmés chá'a kélpeywa xama aqsok, peya enxoho chá'a kólteméssesek naqsók kélpeywa. Nágkólmés chá'a kélpeywa m'a néten, hakte Dios aphamakxa m'a; 35 nágkólmés nahan ekmámnaqsoho kélpeywa m'a xapop, hakte Dios apkelteyammomakxa xa; nágkólmés nahan ekmámnaqsoho kélpeywa kólwónmakha m'a Jerusalén, hakte Wesse' apwányam tegma apwányam apagkok ma'a. 36 Nágkólmés nahan ekmámnaqsoho kélpeywa kólxének kélpátek, hakte megkólwanchek kéxegke kóltemessásekxak ekmope essenhan ekpésyam xama enxoho kélwa'. 37 Kéltemék agkok chá'a kélpeywa ‘ehay’, kólteme chá'a naqso' ‘ehay’; kéltémék agkok nahan chá'a kélpeywa ‘ma'’, kólteme chá'a naqsók ‘ma'’. Hakte negyepetchessek agkok nenxeyenma mók aqsok xa, kelyekhama' keñamak xa.
Jesús apkeltenneykha ektémakxa maghéssamo mók sẽlteméssesakxa
(Lc 6.29-30)38 “Kéllegayak axta nahan kéxegke ektéma amya'a s'e: ‘kéllekkessek agkok apaqtek kélmók, payhawók kéxegkáxa kóllekkesek kélaqtek, kélentássessek agkok nahan apma'ák kélmók, payhawók kéxegkáxa kólentássesek kélma'ák.’ 39 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e: Nágkólhésho chá'a mók kélteméssesakxa enxoho chá'a ekmaso; kéltekpagkassek agkok chá'a kélmáxempenek, kólmés nahan ma'a mók kélmáxempenek nak. 40 Peyk sa' agkok kólyentamok ma'a apheykegkaxa nak énxet'ák segyekpelchémo, peya enxoho kólyementók kéltaxno, kólho nahan emakpok ma'a kélaqlamaxche nak. 41 Kéláneyáxcheyk sa' agkok nahan kólsókasek apseykha énxet ekweykmoho un kilómetro, kólsókas sa' chá'a ekweykmoho dos kilómetros. 42 Apkelmaxnakkek sa' agkok chá'a aqsok kélagkok kélxama, kólmés; apmakók sa' agkok chá'a emha aqsok kélagkok xama énxet, kólmássesha.
Jesús apkeltenneykha ektémakxa negásekhayo ektáha nak chá'a sẽnmexeykha
(Lc 6.27-28Lc 32-36)43 “Kéllegayak axta nahan kéxegke ektéma amya'a s'e: ‘Yásekhoho pók etaqnow ma'a ektáha nak chá'a apkenmexeykha.’ 44 Akke ektáhak ko'o séláneya kéxegke s'e: Kólásekhoho chá'a m'a énxet'ák apkenmexeykha nak chá'a kéxegke, kólmaxnésses nahan chá'a m'a énxet'ák apmáheyo nak chá'a etnéssessamhok exma ekmaso kéxegke. 45 Keñe sa' kóltéhek kéxegke apketchek ma'a Kélyáp apha nak néten; hakte etekkesseshok nahan chá'a ekhem ma'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa tén han ma'a éltaqmalma nak apkeltémakxa, yaphásseshok nahan chá'a mámeye m'a ekpéwomo nak apkeltémakxa, tén han ma'a megkapéwomo nak apkeltémakxa. 46 Kélásekha'awók agkok aqsa wánxa kéxegke m'a apkelásekhayo nak chá'a, ¿yaqsa sa' aqsok kólxawak kélxawe naqsa? Weykmók nahan aptamhéyak énxet'ák apchánchessáseykekxohol'a selyaqye wesse' Roma xa ektáha nak. 47 Kélpeykessek agkok aqsa nahan wánxa m'a kélyáxeg'a nak, hawók nahan apkeltémakxa apyókxoho énxet xa. Weykmók nahan aptamhéyak énxet'ák melya'áseyak nak Dios xa ektáha nak. 48 Kólteme kéxegke kélpéwomo, ekhawo aptémakxa nak appéwomo m'a Kélyáp apha nak néten.