El alboroto en Tesalónica
1 Pasando por Anfípolis y Apolonia, llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga de los judíos. 2 Y Pablo, como acostumbraba, fue a ellos, y por tres días de reposo discutió con ellos, 3 declarando y exponiendo por medio de las Escrituras, que era necesario que el Cristo padeciese, y resucitase de los muertos; y que Jesús, a quien yo os anuncio, decía él, es el Cristo. 4 Y algunos de ellos creyeron, y se juntaron con Pablo y con Silas; y de los griegos piadosos gran número, y mujeres nobles no pocas. 5 Entonces los judíos que no creían, teniendo celos, tomaron consigo a algunos ociosos, hombres malos, y juntando una turba, alborotaron la ciudad; y asaltando la casa de Jasón, procuraban sacarlos al pueblo. 6 Pero no hallándolos, trajeron a Jasón y a algunos hermanos ante las autoridades de la ciudad, gritando: Estos que trastornan el mundo entero también han venido acá; 7 a los cuales Jasón ha recibido; y todos estos contravienen los decretos de César, diciendo que hay otro rey, Jesús. 8 Y alborotaron al pueblo y a las autoridades de la ciudad, oyendo estas cosas. 9 Pero obtenida fianza de Jasón y de los demás, los soltaron.
Pablo y Silas en Berea
10 Inmediatamente, los hermanos enviaron de noche a Pablo y a Silas hasta Berea. Y ellos, habiendo llegado, entraron en la sinagoga de los judíos. 11 Y estos eran más nobles que los que estaban en Tesalónica, pues recibieron la palabra con toda solicitud, escudriñando cada día las Escrituras para ver si estas cosas eran así. 12 Así que creyeron muchos de ellos, y mujeres griegas de distinción, y no pocos hombres. 13 Cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea era anunciada la palabra de Dios por Pablo, fueron allá, y también alborotaron a las multitudes. 14 Pero inmediatamente los hermanos enviaron a Pablo que fuese hacia el mar; y Silas y Timoteo se quedaron allí. 15 Y los que se habían encargado de conducir a Pablo le llevaron a Atenas; y habiendo recibido orden para Silas y Timoteo, de que viniesen a él lo más pronto que pudiesen, salieron.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo los esperaba en Atenas, su espíritu se enardecía viendo la ciudad entregada a la idolatría. 17 Así que discutía en la sinagoga con los judíos y piadosos, y en la plaza cada día con los que concurrían. 18 Y algunos filósofos de los epicúreos y de los estoicos disputaban con él; y unos decían: ¿Qué querrá decir este palabrero? Y otros: Parece que es predicador de nuevos dioses; porque les predicaba el evangelio de Jesús, y de la resurrección. 19 Y tomándole, le trajeron al Areópago, diciendo: ¿Podremos saber qué es esta nueva enseñanza de que hablas? 20 Pues traes a nuestros oídos cosas extrañas. Queremos, pues, saber qué quiere decir esto. 21 (Porque todos los atenienses y los extranjeros residentes allí, en ninguna otra cosa se interesaban sino en decir o en oír algo nuevo.)
22 Entonces Pablo, puesto en pie en medio del Areópago, dijo: Varones atenienses, en todo observo que sois muy religiosos; 23 porque pasando y mirando vuestros santuarios, hallé también un altar en el cual estaba esta inscripción: AL DIOS NO CONOCIDO. Al que vosotros adoráis, pues, sin conocerle, es a quien yo os anuncio. 24 El Dios que hizo el mundo y todas las cosas que en él hay, siendo Señor del cielo y de la tierra, no habita en templos hechos por manos humanas, 25 ni es honrado por manos de hombres, como si necesitase de algo; pues él es quien da a todos vida y aliento y todas las cosas. 26 Y de una sangre ha hecho todo el linaje de los hombres, para que habiten sobre toda la faz de la tierra; y les ha prefijado el orden de los tiempos, y los límites de su habitación; 27 para que busquen a Dios, si en alguna manera, palpando, puedan hallarle, aunque ciertamente no está lejos de cada uno de nosotros. 28 Porque en él vivimos, y nos movemos, y somos; como algunos de vuestros propios poetas también han dicho: Porque linaje suyo somos. 29 Siendo, pues, linaje de Dios, no debemos pensar que la Divinidad sea semejante a oro, o plata, o piedra, escultura de arte y de imaginación de hombres. 30 Pero Dios, habiendo pasado por alto los tiempos de esta ignorancia, ahora manda a todos los hombres en todo lugar, que se arrepientan; 31 por cuanto ha establecido un día en el cual juzgará al mundo con justicia, por aquel varón a quien designó, dando fe a todos con haberle levantado de los muertos.
32 Pero cuando oyeron lo de la resurrección de los muertos, unos se burlaban, y otros decían: Ya te oiremos acerca de esto otra vez. 33 Y así Pablo salió de en medio de ellos. 34 Mas algunos creyeron, juntándose con él; entre los cuales estaba Dionisio el areopagita, una mujer llamada Dámaris, y otros con ellos.
Sarambi guasu Tesalónicape
1 Ohokuévo Pablo ha Silas ohasa Anfípolis ha Apolonia rupi, ha upéi oguahẽ Tesalónicape, judío kuéra tupaópe. 2 Pablo jepi guáicha oho judío kuéra tupaópe, ha pytu'uha árape mbohapy semána pukukue, oñoñe'ẽ api hendive kuéra, oiporúvo Tupã kuatiañe'ẽ. 3 Omyesakã chupe kuéra, pe Mesías omano vaerã, ha omano rire oikove jey vaerã hague. He'i chupe kuéra:
—Upe Jesús che amyerakuãva peẽme hína upe Mesías.
4 Oĩ Israelguáva Jesús reroviaha ha oñemoirũva Pablo ha Silas ndive. Oguerovia avei heta griégova omomba'e guasúva Tupãme, ha heta kuña, ipoguasúva rehegua. 5 Kóva katu opicha eterei umi Israelgua oguerovia'ỹvape, ha ombyaty mba'e vai apoha reko rei, ojapo haguã sarambi pe távare. Ondyry avei Jasón rógare oguenohẽ haguã upégui Pablo ha Sílaspe ha omoĩ tetãgua pópe, 6 ha ndojuhúima ramo chupe kuéra upépe, oguerotyryry hikuái Jasón ha ambue oñopehẽnguévape upe tavagua ruvicha kuéra rendápe, osapukáivo:
—Ko'ã kuimba'e, oporomyangekói vaekue yvy jerekuévo, ou ko'ápe avei, 7 ha Jasón omoguahẽ chupe kuéra hógape. Ha'e kuéra opu'ã hína Romagua ruvicha guasúre, he'ívo oĩha ambue mburuvicha guasu, aipo Jesús. 8 Ohendúvo ko'ã mba'e, umi tetãgua ha mburuvicha kuéra avei oñemondýi. 9 Jasón ha umi ambue katu ohepyme'ẽ hese kuéra, ha opoi hikuái chugui kuéra.
Ñemoñe'ẽ Beréape
10 Pyhare vove, Jesús reroviaha pehẽngue kuérava omondo pya'e Pablo ha Sílaspe Berea gotyo. Oguahẽvo, oho hikuái judío kuéra tupaópe. 11 Ko'ã Israelguáva, imba'e porãvéva umi Tesalónica guávagui, oguerohory ipy'aite guive upe ñe'ẽ, ha arako'ẽre oipyguara Tupã kuatiañe'ẽ ohecha haguã añetépa umi oje'éva. 12 Upéicha rupi, heta ha'e kuérava oguerovia, ha heta griégo kuérava avei oguerovia, kuñáva ha kuimba'éva. 13 Umi Israel guáva Tesalónicape oikóva katu, oikuaávo Pablo omyerakuãha hína Ñandejára Ñe'ẽ Beréape, oho ha ojapo avei upépe sarambi. 14 Jesús reroviaha pehẽngue kuérava katu, pya'e omondo Páblope yguasu rembe'y gotyo, Silas ha Timoteo opyta aja Beréape. 15 Umi omoirũva Páblope oho hendive Atenas peve. Upéi ojevy oguerúvo iñe'ẽ Silas ha Timoteo peguarã, oñembyaty pya'e haguã hendive.
Pablo Aténaspe
16 Pablo oha'arõ aja Aténaspe Silas ha Timotéope, ipochy eterei ohechávo upe táva henyhẽha tupã gua'u ra'ãngágui. 17 Upévare oñoñe'ẽ api judío kuéra tupaópe hendive kuéra ha ambue Tupãme omomba'e guasúva ndive, ha oñoñe'ẽ api avei upe táva rokápe umi upépe ijatýva ndive. 18 Avei arandu kuéra epicúreova ha estóicova oñepyrũ oñoñe'ẽ api hendive. Oĩ he'íva:
—Mba'e piko he'íta ñandéve ko tekove ñe'ẽngatu?
Ha oĩ he'íva:
—Oime vaerãko hína tupã mombyrygua myerakuãha.
Péicha he'i hikuái Pablo omyerakuãgui Jesús marandu porã ha jeikove jey rehegua. 19 Upérõ ogueraha hikuái chupe Areópagope ha oporandu hikuái chupe:
—Ikatúpa jaikuaa mba'eichagua temimbo'e pyahúpa reru oréve? 20 Ere niko oréve mba'e pyahu ore roikuaa'ỹva ha roikuaase mba'épa he'ise umíva. 21 Umi Atenasgua ha mombyrygua upépe oikóva niko, mba'e ipyahúva ohenduhárente voi oikóva. 22 Pablo opu'ã ijapytépe kuéra upe Areópagope ha he'i:
—Kuimba'e kuéra Atenasgua, opa umi ahechávare, ahecha kuaa peẽ perohoryha tupã nguérape. 23 Ama'ẽvo peẽ pemomba'e guasuha rupi chupe kuéra, ajuhu peteĩ altar*f** ojehaihápe ko'ã ñe'ẽ: ‘Pe Tupã ojekuaa'ỹvape.’ Upe peẽ peikuaa'ỹre pemomba'e guasúvare aju añe'ẽvo peẽme.
24 Pe Tupã ojapo vaekue yvy ha opa mba'e ipype oĩva, upéva hína yvy ha yvága Jára. Ndoikói tupao yvypóra po rupi ijapopyrépe, 25 ha noikotevẽi avave ojapo hese mba'eve, ko ha'e voi ome'ẽva ñandéve, jeikove, pytuhẽ ha opa mba'e.
26 Peteĩ kuimba'égui añónte ojapo ha'e opa tetã nguéra, oiko haguã yvy ári, ha he'i chupe kuéra araka'épa ha moõpa oikóta, 27 ikatu haguã oheka Tupãme ha ku jepovyvýpe ramo guáicha ojuhu mba'e chupe, añete ramo jepe Tupã noĩri mombyry ñande hegui. 28 Tupãme niko jaiko, jaku'e ha jaikove, he'i haguéicha avei pene ñe'ẽ yvoty apohárava, he'i ramo guare: ‘Tupã ñemoñare hína ñande.’ 29 Aipórõ, Tupã ñemoñare ñande rekópe, nañaimo'ãi vaerã Tupã ojoguaha umi ta'ãnga óro, pláta térã itágui guápe. 30 Tupã yma oheja reínte vaekue yvypóra kuéra kuaa'ỹ, ko'ágã katu he'i opavavépe opa rupi ojevy haguã ha'e gotyo, 31 Tupã omoĩ haguére peteĩ ára ombojovake haguã opa yvypórape teko jojápe, peteĩ kuimba'e rupi, ha'e oiporavo vaekue, ha upéva ohechauka opavavépe omoingove jeývo chupe.
32 Ohendúvo upe jeikove jey omanóva apytégui rehegua, oĩ oñembohorýva hese, ha oĩ he'íva chupe:
—Ágã upéinte rohendu jeýne reñe'ẽvo oréve ko'ã mba'ére.
33 Upémarõ Pablo oheja chupe kuéra. 34 Oĩ katu ohóva hendive ha oguerovia. Umíva apytépe oĩ Dionisio, ha'e peteĩ Areópago pegua kuérava, peteĩ kuñakarai hérava Dámaris avei, ha ambueve kuérava.